Πώς Αντιμετωπίζουν οι Καλλιτέχνες την Προσφυγική Κρίση

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο The Creators Project.

Πέρυσι, ένα γερμανικό τρένο πέρασε μέσα από την πόλη της Δρέσδης μεταφέροντας ένα ζωγραφισμένο μήνυμα στο επιβατικό κοινό. Ήταν το «Καλώς ήρθατε» γραμμένο στα αραβικά, το οποίο κάλυπτε ολόκληρη την πλευρά ενός βαγονιού. Το φόντο ήταν κατακόκκινο και τα γράμματα ήταν φτιαγμένα με έντονο μαύρο. Πίσω από το μήνυμα βρισκόταν ένα ζευγάρι ανώνυμων γκραφιτάδων που δήλωσαν σε τοπική εφημερίδα «έχουμε δεσμευτεί να διασφαλίσουμε ότι οι πρόσφυγες είναι ευπρόσδεκτοι εδώ».

Πρόκειται για ένα υπέροχο παράδειγμα του πώς καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν την προσφυγική κρίση, που στη φάση αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς εκατομμύρια φεύγουν από τη Συρία και άλλες χώρες στη Μέση Ανατολή για να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Όμως σε ποιο σημείο η τέχνη εκμεταλλεύεται την τραγωδία για προσωπικό όφελος; Και, το πιο σημαντικό, πότε γίνεται περισσότερο εμπόδιο παρά βοήθεια;

Καλλιτέχνες από πολλούς διαφορετικούς χώρους και με διαφορετικό υπόβαθρο βρίσκονται αντιμέτωποι με την κρίση. Η M.I.A. γύρισε το μουσικό της βίντεο για το τραγούδι Borders σε διάφορα συνοριακά περάσματα. Ο Σύρος καλλιτέχνης Hassan Jarbou τύλιξε έναν πίνακα της Μόνα Λίζα με το πλαστικό υλικό των Ηνωμένων Εθνών που χρησιμοποιείται στα τοπικά καταφύγια. Και η ομάδα Embassy for the Displaced (Πρεσβεία για τους Εκτοπισμένους) έχει δημιουργήσει 3D σκαναρισμένα αντίγραφα των χώρων διαβίωσης των προσφύγων. Αλλά είναι οι μεγάλοι «παίκτες» που παράγουν τον περισσότερο θόρυβο, έστω κι αν ο μόνος λόγος είναι η διασημότητά τους.

Ο Ai Weiwei είναι από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που δουλεύουν με το θέμα αυτό. Μέρος του έργου του είναι δύσκολο να κριθεί, όπως όταν έφερε ένα πιάνο στον προσφυγικό καταυλισμό (σ.σ. της Ειδομένης) και ζήτησε από πιανίστρια με καταγωγή από τη Συρία να παίξει για πρώτη φορά ύστερα από χρόνια ή όταν κάλυψε τις μπροστινές κολόνες ενός μουσείου με εκατοντάδες πορτοκαλί φωσφοριζέ σωσίβια προσφύγων. Αλλά πολλές από τις προσπάθειές του γύρισαν μπούμερανγκ. Μέσω διαφημιστικών τεχνασμάτων, όπως τη γεμάτη αίθουσα με πλούσιους οι οποίοι φωτογραφήθηκαν ομαδικά τυλιγμένοι με τις ισοθερμικές μεταλλιζέ κουβέρτες γύρω από τα σμόκιν και τις τουαλέτες τους ή την αναπαράσταση της φωτογραφίας του πνιγμένου Αϊλάν από τη Συρία, δέχθηκε τόσο σκληρή κριτική που επισκίασε την όποια χρήσιμη συζήτηση για τη δουλειά του. Αντί να ευαισθητοποιήσει για το θέμα, πυροδότησε την οργή των ανθρώπων.

Ένας άλλος καλλιτέχνης που έχει κάνει την κρίση σύνηθες θέμα της πρόσφατης δουλειάς του είναι ο Banksy, και το έχει κάνει με πιο επιτυχημένο τρόπο. Όταν έφτιαξε το πορτρέτο του Steve Jobs σε προσφυγικό καταυλισμό στο Καλέ της Γαλλίας, προκλήθηκε μεγάλη συζήτηση γύρω από το ότι ο Jobs είναι γιος ενός Σύρου μετανάστη. Ακόμα και οι άνθρωποι που διαφώνησαν με τις πράξεις του έμειναν στο θέμα και κράτησαν πολιτισμένο τόνο. Στο παρελθόν έχει κάνει παρόμοια έργα, όπως ένα κομμάτι που αναφερόταν στη χρήση δακρυγόνων από τη γαλλική κυβέρνηση στον προσφυγικό καταυλισμό και δώρισε υλικά από την εγκατάσταση του Dismaland σε πρόσφυγες που ήταν εκεί.

Μια ευκαιρία να παρουσιαστεί κάτι καλό χάθηκε προσφάτως όταν ο Kanye παρουσίασε τον περασμένο Φεβρουάριο τη σειρά ρούχων Yeezy στο Madison Square Garden. Η σκηνή όπου κινούνταν τα μοντέλα ήταν αναπαράσταση στρατοπέδου προσφύγων στη Ρουάντα. Παρόλο που έγινε λίγος ντόρος για το εν λόγω θέμα, η έκτασή του ήταν σχετική περιορισμένη. Μερικά μέσα ενημέρωσης «τσίμπησαν» το θέμα. Το Time πήρε συνέντευξη από τον φωτογράφο που έβγαλε τη φωτογραφία στην οποία βασίστηκε το σκηνικό (του άρεσε η ιδέα). Το Jezebel βρήκε ένα μοντέλο που δεν χάρηκε καθόλου που πήρε μέρος στην επίδειξη μόδας. Το PRI μίλησε με μια ειδική στις μαζικές θηριωδίες γι' αυτό το θέμα (δεν το ενέκρινε). Η Vanessa Beecroft, που σχεδίασε το σκηνικό, δήλωσε στο Art News ότι προσπαθούσε να στείλει μήνυμα για τη φτώχεια στην Αμερική. Αλλά ήταν και μια ευκαιρία να επισημανθεί πως η Αφρική αντιμετωπίζει πολύ μεγαλύτερη προσφυγική κρίση από την Ευρώπη, ανεξάρτητα από το εάν αυτή ήταν η πρόθεση ή όχι.

Εάν υπάρχει ένας καλλιτέχνης που ενσαρκώνει την κουλτούρα των celebrity καλλιτεχνών, αυτός είναι ο Kanye, και αυτό θα μπορούσε να ήταν μια πολύ καλή θέση εκκίνησης για να ανοίξει η κουβέντα. Ίσως ήταν αποτυχία του Τύπου. Ή ίσως ήταν αποτυχία η καλλιτεχνική υλοποίηση της ιδέας. Ίσως οι άνθρωποι απλώς νιώθουν άβολα με τη χρήση της μόδας για σχολιασμό ευαίσθητων θεμάτων. Σε κάθε περίπτωση, ήταν αποτυχία.

Είναι πιθανό κάποιοι καλλιτέχνες να εκμεταλλεύονται και κάποιοι να έχουν κακές προθέσεις. Αλλά τελικά θα έπρεπε να κριθούν από το πόσο χρήσιμη είναι η δουλειά τους. Εάν κάποιος κερδίζει προσωπικά χρησιμοποιώντας την κρίση ως θέμα για τη δουλειά του είναι τόσο μεγάλο θέμα τελικά, εάν αυτό που κάνει έχει θετική επίδραση αφού προκαλεί ουσιαστική συζήτηση και πυροδοτεί δράσεις; Το να είναι κανείς απρόσεκτος με ένα σοβαρό θέμα δεν βοηθά κανέναν και χρειάζεται προσεκτική και ευαίσθητη καλλιτεχνική δουλειά για να βρίσκεσαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας.

Περισσότερα από το VICE

Μετανάστες Εξηγούν τι τους Σόκαρε στην Ελληνική Κουλτούρα όταν Μετακόμισαν στην Ελλάδα

In Photos: Η Αθήνα την Άνοιξη Είναι Μαγεία

Iστορίες Τρόμου από τα Άδυτα Ενός Escape Room στην Αθήνα