Een diepe duik in de wereld van alternatieve media op YouTube

In 2007 vestigden onderzoekers van het Southern Poverty Law Center (SPLC) de aandacht op wat destijds een nieuw probleem was: neonazi’s filmden hun bijeenkomsten op een manier die kijkers in het midden van de actie plaatsten. Dat deden ze heel handig zonder tegendemonstranten in beeld te brengen. Ze wilden daarmee controle uitoefenen over hoe ze gezien worden, het laten lijken dat hun haatpropaganda iets is wat algemeen geaccepteerd is, zichzelf als winnaars neerzetten en ook potentiële nieuwe leden aantrekken met een mooi beeld van saamhorigheid en groepsidentiteit. Volgens de analyse van het SPLC maakte YouTube het voor neonazi’s makkelijk om hun materiaal te verspreiden en nieuwe leden te werven.

Witte suprematie en haatzaaiend taalgebruik zijn altijd al een probleem geweest op YouTube en andere sociale media. Maar in de afgelopen elf jaar zijn wel meer gaan inzien wat de rol is die YouTube speelt in het verspreiden van haat . De kern van het probleem is niet alleen dat fanatici via social media gemakkelijk hun boodschap onderling kunnen verspreiden; in een onderzoek voor nonprofit onderzoeksgroep Data & Society, Alternative Influence: Broadcasting the Reactionary Right on YouTube, betoogt Becca Lewis dat het probleem met haatzaaiende taal grotendeels voortvloeit uit samenwerkingsvideo’s. Dan gaat het met name over video's van influencers met een groot publiek, zoals Joe Rogan en extreemrechtse figuren uit het zogeheten ‘Intellectual Dark Web’, wiens publieke identiteit geworteld is in racistische, misogyne en anti-LGBT-denkbeelden. Dit soort samenwerkingen zijn voor beide partijen nogal lonend, aangezien ze allebei de mogelijkheid krijgen om hun publieken uit te breiden met elkaars fans, zegt Lewis.

Maar voor de kijkers kunnen dit soort samenwerkingen ertoe leiden dat ze beginnen als fans van Rogan en eindigen als consumenten van geradicaliseerde, extreemrechtse en haatpropaganda.

“Ik heb het in het rapport voornamelijk over conservatieve en libertarische influencers met een brede fanbase, zoals Joe Rogan of Dave Rubin,” vertelt Lewis in een telefoongesprek aan Motherboard. “Als zij andere leden van het Intellectual Dark Web een podium bieden, wordt de drempel om die wereld te betreden een stuk lager.”

Het samenwerkingsverband – dat Lewis het ‘Alternative Influence Network’ of AIN noemt – is niet alleen een poging om het YouTube-algoritme dat filmpjes aanbeveelt te beïnvloeden; het is meer dat het AIN een cultuur creëert waarin leden een air van legitimiteit krijgen door persoonlijke betrouwbaarheid en authenticiteit uit te stralen, in plaats van door feiten of institutionele ondersteuning. Vertrouwen bij het publiek wordt niet opgebouwd door feiten te vergaren of met goed onderzochte informatie; het AIN vertrouwt op het imago van de nuchtere underdog die tegen de gevestigde orde vecht. Met andere woorden: het AIN wordt gevoed door de zelfde cocktail die virtuele gemeenschappen smeedt en van youtubers micro-beroemdheden maakt.

Lewis vertelt ook dat zonder een goed begrip van de dynamieken die het AIN drijven, het onmogelijk is om dit probleem te bestrijden.

“Het is een totaal ander mediastelsel, met een totaal andere logica dan de reguliere media,” zegt Lewis. “Dus ik denk dat iedere poging om erop te reageren vanuit de reguliere media gewoon niet gaat werken.”

Om precies uit te leggen hoe het AIN functioneert heeft Lewis een visualisatie gemaakt. Ieder vierkantje vertegenwoordigt een videomaker op YouTube, en iedere streep minstens één keer waarin deze twee makers tussen 1 januari 2017 en 1 april 2018 samen in een video te zien waren. Hoe donkerder en centraler het vierkantje, hoe meer connecties de gebruiker heeft. Hoe groter het vierkantje, hoe groter de kans dat de persoon de ene maker met de andere verbindt via een gedeelde samenwerking. Lewis bestudeerde op deze manier 65 contentmakers op 85 YouTube-kanalen.

“Het is geen compleet overzicht; er zijn mensen die we niet hebben opgenomen, alleen omdat er al zoveel mensen bij betrokken zijn,” vertelt Lewis.

Talkshowhosts als Rubin en Rogan zijn afhankelijk van een groot aantal gasten en zijn op organische wijze verbonden met andere contentmakers, en daarom zijn ze opgenomen in dit netwerk. Hoewel ze niet helemaal midden in het AIN staan, dienen met hun grote hoeveelheid verbindingen tussen gebruikers vaak wel als een opstapje naar extremere youtubers. Dat komt ook doordat ze allebei vaak extreemrechtse gasten in hun studio hebben.

“Het YouTube-samenwerkingsnetwerk functioneert echt anders dan een interview op een reguliere tv-zender dat doet,” vertelt Lewis. “Het zijn vaak meer sociale aangelegenheden dan formele interviews. Het is heel rommelig; mensen als Rubin verdedigen zichzelf door te zeggen dat ze journalisten zijn en ze daarom ook mensen interviewen wiens meningen ze niet delen.”

Deze strategie maakt hun gasten beter verteerbaar voor hun publiek – het maakt ze menselijker. En dat draagt weer bij aan dat interpersoonlijke vertrouwen dat het AIN voedt.

Rubin gaat vaak wel in discussie met zijn gasten over hun ideeën, maar hij is bijna nooit echt kritisch. En Rogan heeft al helemaal de neiging om zijn gasten alleen maar makkelijke vragen te stellen en hun controversiëlere opvattingen te negeren. Kijkers zal het wellicht wel opvallen dat Rubin controversiële ideeën bespreekt terwijl Rogan dat niet doet (het is dan wel weer belangrijk om op te merken dat Rubin tourt met Jordan Peterson, een held van het Intellectuele Dark). Het is alleen onduidelijk of dit onderscheid ertoe doet. Mensen zullen nog steeds sneller extremere content opzoeken, of hiermee door YouTube in aanraking komen, als een extreemrechts figuur te gast is bij een van hun favoriete youtubers. Het is ook interessant dat hoewel veel youtubers interviews afnemen alsof ze journalisten zijn, hun fans ze vaak verdedigen tegen kritiek door te zeggen dat ze juist geen journalisten zijn en daarom niet verplicht zijn om moeilijke vragen te stellen.

“Ook al gebruiken mensen als Rubin en Rogan de meest journalistiek ogende formats van iedereen in het netwerk, toch lenen ze ook veel uit de cultuur van YouTube. En in hun video’s hangt de sfeer alsof het informele gesprekken tussen vrienden zijn,” zegt Lewis. “Rubin introduceert veel van z’n gasten alsof het vrienden zijn. En ze promoten ook de kanalen van hun gasten. Door niet veel tegengas te geven en weinig kritisch te zijn, voelt het als impliciete goedkeuring of zelfs reclame voor de content en ideeën van anderen.”

Hoewel het goed mogelijk is dat deze samenwerkingen YouTube’s algoritme aanmoedigen om video’s van de gaststerren aan te raden, is dat niet altijd het einddoel. Lewis: “Het is niet alleen het algoritme. Zelfs als dat algoritme niet bestond, dan nog kan een kijker een gast zien op een kanaal dat ze volgen, en daarom eerder het kanaal van die gast opzoeken.”

Toch kan het algoritme mensen ook naar extremere content leiden. Op Rogans YouTube-pagina is een van de ‘gerelateerde kanalen’ het officiële kanaal van Steven Crowder, een zeer conservatieve YouTube-persoonlijkheid.

Volgens Lewis zijn deze talkshows niet de enige manier zijn om in het Intellectual Dark Web gezogen te worden. Het AIN is niet de enige gemeenschap waar een gevoel van sociale cohesie gecultiveerd wordt en samenwerkingen met minder bekende randfiguren op YouTube aan de orde van de dag is. In haar onderzoek heeft Lewis figuren in de videogame- en streaminggemeenschappen geïdentificeerd die ook kunnen dienen als mogelijke beginpunten voor een reis door de extreemrechtse kant van YouTube. Carl Benjamin, een anti-feministische YouTube-persoonlijkheid, maakte bijvoorbeeld naam door in te spelen op de GamerGate-beweging in 2014. Gebruikers die al ingebed waren in de gamewereld zijn Benjamin misschien wel op een organische manier tegengekomen, zonder dat Joe Rogan als tussenpersoon hoefde te dienen.

Volgens Lewis is de beste manier om dit netwerk een beetje onder controle te houden misschien wel door de voordelen van zo’n samenwerking binnen het AIN aan te pakken.

“Sommige andere wetenschappers hebben al vaak gewezen op de potentie voor radicalisering van het YouTube-algoritme en de noodzaak om de manier waarop content wordt aangeraden te heroverwegen,” zegt Lewis. “Ik denk dat dat erg belangrijk is, maar alleen iets aan het algoritme doen, gaat dit probleem niet oplossen. Het is ook belangrijk dat YouTube nog eens kritisch kijkt naar de manier waarop mensen geld kunnen verdienen, om te bepalen wie ze belonen voor het opbouwen van een fanbase, en de manier waarop ze content beoordelen.

Het algoritme opnieuw opbouwen zou een langetermijnoplossing kunnen zijn, maar daar gaat wel ontzettend veel tijd in zitten. Het aanpakken van de manier waarop YouTube-sterren hun inkomsten verdienen kan een betere oplossing zijn. YouTube heeft recent al bepaalde makers, zoals Logan Paul, uit hun premiumprogramma gezet – waar de populairste gebruikers sneller en meer kunnen verdienen – vanwege wangedrag. Zo had Paul bijvoorbeeld een video geplaatst waarin het lichaam van een zelfmoordslachtoffer te zien was. Maar zelfs zonder de hulp van dit premium reclameprogramma kunnen makers nog steeds geld verdienen met advertenties, gesponsorde content maken, of merchandise verkopen om hun persoonlijke merk te ondersteunen.

Een andere, extremere aanpak om het netwerk aan te vallen zou simpelweg zijn om de desbetreffende makers van hun platform te gooien. Zo heeft YouTube recent Alex Jones verwijderd – niet vanwege haatzaaiend taalgebruik of zijn claim dat de slachtoffers van het bloedbad in Sandy Hook acteurs waren – maar voor het plaatsen van ‘graphic content’. Voor Jones, die erg afhankelijk was van YouTube, betekende dit een enorme klap. Maar YouTube zette deze stap pas nadat hij jaren zonder problemen hun regels had overtreden. Dat YouTube terughoudend was om hun extreemste maatregelen te gebruiken is wel duidelijk. En daarbij komt ook dat het helemaal niet zeker is of het ook een goed idee is om elk lid van het AIN hun platform te ontnemen – vooral bij de meer mainstream gasten als Rogan en Rubin.

Lewis zegt dat ze weet dat er niet één simpele oplossing is en dat het het voornaamste doel van haar onderzoek was om een licht te werpen op AIN als geheel.

“Ik kan niet beweren dat ik alle antwoorden heb en ik denk ook dat het juist heel belangrijk is om allerlei verschillende mogelijkheden te onderzoeken,” zegt Lewis. “Maar ik kan wel zeggen dat een heel breed probleem is, wat een hele brede oplossing nodig heeft.”

Volg Motherboard op Facebook, Twitter en Flipboard.