'Broeders' is een film over een lieve jongen die per ongeluk Syriëganger werd

Hanro Smitsman kent de weg in het Midden-Oosten. De Nederlandse filmmaker (Skin, Schemer, Moordvrouw en tig andere films en series) woonde tot z’n zesde in Israël en sindsdien heeft de chronisch onrustige regio een magnetische werking op hem. In 2004 maakte Smitsman bijvoorbeeld 2000 Terrorists, een documentaire over het bloedbad van 1982 in twee Palestijnse vluchtelingenkampen in Beiroet en het proces dat 23 overlevenden aanspanden in België tegen de Israëlische premier Ariel Sharon.

Nu is er Broeders, een speelfilm over de zoektocht van militair/Afghanistan-veteraan Mourad (Walid Benmbarek) en stand-up comedian Hassan (Achmed Akkabi) naar hun broertje Yasin (Bilal Wahib), die als vrijwilliger in een Jordaans vluchtelingenkamp plotseling van de radar verdwijnt. Hun reis brengt ze naar Syrië, waar de burgeroorlog in alle hevigheid woedt en de drie broers ongewild in de strijd verzeild raken.

VICE: Hoi Hanro, hoe is het idee voor Broeders ontstaan?
Hanro Smitsman: Ik wilde eigenlijk een film maken over de roadtrip van twee broers die door de obstakels onderweg naar elkaar toegroeien. Tijdens de scenario-ontwikkeling heb ik hun hele reis afgelegd, via Turkije naar Syrië. Heen ging nog wel, maar op de terugweg werden we aangehouden in de Syrische grensplaats Kobani, waar de politie en het leger ruzie met elkaar kregen. Erg komisch, maar tegelijkertijd voelde ik de spanning. Door de situatie met Erdogan in Turkije hebben we uiteindelijk toch voor de zuidelijke route via Jordanië gekozen.

Hoe pakte dat uit?
De nieuwe route was veel simpeler en betaalbaarder, maar in het begin stuitte ik wel op veel weerstand. Niemand in Jordanië durfde aan de film mee te werken, omdat ze niet met het ene of het andere kamp geassocieerd wilden worden. De Jordaanse prinses Rym al-Ali, lid van de raad van de Royal Film Commission, heeft voor ons gelobbyd zodat we in het vluchtelingenkamp konden draaien.

Waarom maak je het jezelf zo moeilijk?
Omdat het Midden-Oosten me blijft interesseren. Door de oorlog in Syrië en de politieke spanningen in de hele regio zie je dat de leugen regeert en gewone mensen niet meer de kans krijgen om hun verhaal te doen. Het is eigenlijk best wel triest dat alles wat daar nu gedraaid wordt over oorlogsgeweld gaat. Ik zou heel graag verhalen maken over gewone mensen en de dingen die ze meemaken.

Wat wilde je met Broeders laten zien?
Dat je eigen normen en waarden vervagen in zo’n groot conflict. De broers zijn totaal geassimileerd in Nederland: Mourad zit bij de Landmacht, Hassan is comedian. Toch denken ze: we moeten Yasin zelf gaan zoeken, want hij heeft de schijn tegen en onze hele familie zal op zijn keuze worden afgerekend. Ik wilde hun reis gebruiken om de broers tot elkaar te brengen en ze vanuit een ander perspectief naar de wereld te laten kijken. Voor mij gaat Broeders niet over de oorlog, maar over mensen.

Toch zullen bioscoopbezoekers denken dat dit een film is over Syriëgangers.
Dat etiket is snel opgeplakt, maar er speelt gewoon veel meer. Ik heb geprobeerd om de gekte die bij een oorlog hoort te vangen, maar ook de menselijke kant te laten zien: er zitten heel veel grappige en lieve interacties in de film.

Hoe verhouden die zich tot de gruwelijkheden?
In het begin is Yasin een hele vrolijke, lieve jongen die helemaal niet weg wil uit het vluchtelingenkamp in Jordanië. Hij gaat voor de liefde naar Syrië. Onderweg maakt hij iets mee wat hem een totaal ander mens maakt. Wat ik daarmee wil zeggen is: er is maar één incident nodig om je over de grens te trekken. Na een traumatische gebeurtenis ben je nooit meer dezelfde. Yasin zegt op een gegeven moment boos tegen zijn broers dat Assads soldaten allemaal kapot moeten. Dat heeft niets met ideologie te maken, maar met wraakgevoelens en pijn. Hier wordt de oorlog vaak als ideologisch gepresenteerd, maar dat is het helemaal niet. Het is allemaal politiek.

Kun je je verplaatsen in jongens die naar Syrië gaan?
Toen de oorlog net begon was Assad al geen lieverdje, maar hadden mensen het nog heel positief over de ‘Arabische Lente’ en werd de situatie in Syrië vergeleken met de Spaanse burgeroorlog [die leidde tot de dictatuur van generaal Franco]. Toen de strijd steeds wreder werd, kantelde het beeld. Assad behoort tot de alawieten, een afsplitsing van de sjiieten. Die zijn wat minder strenggelovig, maar veel militanter. Syriëgangers hebben het gevoel dat de soennieten, op wie Assad het onder meer voorzien heeft, in de steek worden gelaten.

En dus offeren ze zich op?
Veel Marokkaans-Nederlandse jongens voelen zich hier niet thuis en welkom. Het gevoel altijd de ander te zijn speelt denk ik een hele belangrijke rol bij degenen die ervoor kiezen om naar Syrië te gaan. Ze willen goed doen, of in ieder geval iets doen. Het grote probleem van oorlog is: zodra je erin verzeild raakt, is er geen weg terug. Denken dat je als dezelfde persoon terugkomt is best wel naïef.

De Syrische burgeroorlog is natuurlijk ook nog onderdeel van een veel grotere geopolitieke crisis.
Zolang je de Syrische burgeroorlog niet plaatst in de machtsstrijd in het Midden-Oosten tussen het soennitische Saoedi-Arabië en het sjiitische Iran, begrijp je er niets van. Saoedi-Arabië bestiert feitelijk het hele Midden-Oosten, met Amerika als bondgenoot. Heel veel oliegeld is indirect richting IS gegaan. Saoedi-Arabië en Iran bespelen continu iedereen en proberen zichzelf koste wat het kost in het zadel te houden. Ik zie alles in die context.

Materiaal voor een film?
Het lijkt me super om een Monty Python- of Dr. Strangelove-achtige film over het Midden-Oosten te maken. Soms kun je alleen met een komische film uitleg geven aan een situatie die zo triest is. Het ligt allemaal heel gevoelig, maar ik zeg: voorbij de gevoeligheid! In zo’n film hoef je niet eens een stelling te nemen. Dat het daar een gekkenhuis is, dat is geen standpunt, maar gewoon een constatering. Humor werkt, dat zie je ook in Broeders: hoe zwaarder de film wordt, hoe beter de grappen.

‘Broeders’ draait vanaf 15 februari in de bioscoop.