De Cambodjanen die jouw kleren maken zijn in opstand gekomen

Een gewonde man wordt weggedragen van het slagveld in Cambodja. (foto door Thomas Cristofoletti / Ruom)

In de eerste week van januari vielen er in Cambodja vier doden en raakten er nog eens 21 mensen gewond toen de politie tijdens een demonstratie kogels loste. Het geweld is het gevolg van maandenlange spanning tussen de autoriteiten en textielarbeiders. De werknemers eisen hogere lonen.

Op donderdagavond 2 januari bereikte de onrust een hoogtepunt toen een groep demonstranten een wijk in Phnom Penh had bezet en een politiebataljon daar verjaagde. De volgende ochtend werd militaire politie ingezet op Veng Sreng Boulevard – een van de belangrijkste wegen van de Cambodjaanse hoofdstad – om de demonstranten tegen te houden. De oorspronkelijke demonstranten waren de fabrieksarbeiders, waarvan negentig procent vrouw is. Maar op een zeker moment nam een groep jonge mannen het protest over, die er niet voor terugdeinsden om flink met metalen palen en messen te zwaaien, en molotovcocktails in het rond te gooien.

De militairen besloten om hard in te grijpen tegen de regen van stenen, tegels en brandbommen door het vuur op de demonstranten te openen. Een nabijgelegen kliniek die weigerde om gewonden te helpen werd geplunderd. Een van de gewonden was een zwangere vrouw die de chaos had proberen te ontkomen.

Demonstranten blokkeerden in november de weg.

Deze tragische gebeurtenissen zijn het gevolg van maandenlange stakingen door werknemers van de SL-fabriek, waar kleding voor veel westerse ketens wordt geproduceerd. Het protest van de arbeiders van SL eindigde op 22 december, waarop ze meteen deel konden nemen aan een landelijke staking met kerst. De doden die afgelopen vrijdag zijn gevallen, waren niet de eerste. Bij een demonstratie in november vond een onschuldige voorbijganger de dood door een verdwaalde politiekogel. Verder raakten er nog eens negen mensen gewond en vonden er 37 arrestaties plaats.

De ophef begon afgelopen augustus toen er negentien vakbondsleden werden ontslagen en een aandeelhouder van de SL-fabriek zijn persoonlijke beveiligers meenam naar de fabriek. De ontslagen werknemers zijn later weer aangesteld, maar de fabrieksmedewerkers bleven woedend.

De SL-kledingfabriek.

De woede beperkt zich niet tot de werknemers van de SL-fabriek. De vereniging van kledingfabrikanten van Cambodja schat dat de afgelopen twee jaar meer dan een kwart van de werkdagen is weggevallen door stakingen.

Ik kon zelf op een ochtend niet naar mijn werk omdat mijn uitrit werd geblokkeerd door enorme betonnen buizen die daarheen waren gesleept door schreeuwende fabrieksmedewerkers in pyjama’s (pyjama’s zijn overigens volstrekt geaccepteerde kleding in Cambodja).

Terwijl mijn buren probeerden op hun scooters al slippend door de modder om de blokkade heen te rijden, besloot ik de betrokkenen aan te spreken. Van hen hoorde ik het verhaal dat zoveel fabrieksarbeiders vertellen: dat ze hogere lonen nodig hebben voor hun levensonderhoud, terwijl fabriekseigenaren stellen dat ze het zich niet kunnen veroorloven om arbeiders meer te betalen. Beide partijen zijn het er wel over eens dat de westerse ketens meer voor de kleding zouden moeten betalen.

Binnen in de SL-fabriek.

Kledinghandel dekt maar liefst tachtig procent van alle export in Cambodja en in de industrie zijn 400.000 mensen werkzaam, waarvan ongeveer 300.000 in ondersteunende functies. Bijna alle arbeiders zijn jonge, arme vrouwen, die met school zijn gestopt en het Cambodjaanse platteland hebben verlaten om te werken in de kledingindustrie. Ik gaf zelf Engelse les in een dorpje in Cambodja en merkte ineens dat de oudere meisjes uit mijn klas verdwenen. “Waar is Srey Neung?” vroeg ik dan bijvoorbeeld, waarop ik te horen kreeg dat ze was vertrokken om te werken in de textielindustrie.

Nu werkt Srey Neun zestig uur per week om ongeveer dertien euro naar huis te kunnen sturen. Ze heeft relatief gezien geluk dat ze in 2013 is begonnen met werken. Tien jaar geleden was de situatie afschuwelijk. In die tijd werkte Rina Roat in de fabriek en kreeg een salaris van twintig euro per maand. Ze moest twintig uur per dag werken om zichzelf te onderhouden. Daardoor leed ze aan depressie en oververmoeidheid, maar ze durfde niet te klagen uit angst haar baan te verliezen. Tegenwoordig is ze zelfstandig ondernemer, maar haar handen zijn nog steeds dik van het littekenweefsel dat ze in de fabriek opliep.

De situatie is de afgelopen tien jaar licht verbeterd. Tussen 1997 en 2013 steeghet minimumloon van 20 naar 35 euro per maand. Maar is dat genoeg om in levensonderhoud te voorzien? De directeur van de SL-fabriek, Joseph Lee, vertelde me dat een arbeider minimaal 25 euro moet verdienen om in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Voor dat bedrag leeft hij in een piepklein kamertje met vier anderen, eet hij uitsluitend goedkope noedels en reist hij met overvolle veewagens.

De voorzitter van de vakbond van kledingarbeiders wijst erop dat volgens het Cambodjaanse ministerie van Arbeid een arbeider minstens 70 euro per maand nodig heeft om in levensonderhoud te voorzien. Deze discussies tussen fabrieken en vakbonden komen vaker voor en leiden vaak tot protesten en geweld.

Joseph Lee, directeur van de SL-fabriek.

Directeur Joseph Lee zegt dat de situatie dit jaar erger is dan ooit tevoren. Hij vertelt over zijn chauffeur, die half blind is geworden tijdens een gewelddadig conflict tussen stakers en een inspectieteam in de fabriek op 1 november. Lee beschrijft ook hoe een werknemer die zich afzijdig hield van de protesten op weg naar zijn werk werd geraakt door een baksteen. “Hij was een van de knapste mannen in de fabriek, maar nu niet meer. Ik wil de lonen graag verhogen, maar hoe moet ik dat doen als westerse inkopers me dwingen de prijzen te verlagen?”

Vooralsnog heeft alleen H&M enige verantwoordelijkheid genomen. De keten zoekt in twee fabrieken in Bangladesh en een in Cambodja uit hoeveel loon acceptabel is voor een arbeider om van te kunnen leven. De extra kosten die daaruit voortkomen, betalen ze met hun eigen winst. Ze hebben dus beloofd om lonen uit te betalen waarmee arbeiders in hun levensonderhoud kunnen voorzien, maar wel pas vanaf 2018. De algemeen directeur van SL, Koh Chong Ho, liet me weten dat hij zijn werknemers meer kan betalen als zijn klanten meer betalen. Het voor stabiliteit en menselijkheid binnen de industrie kunnen zorgen.

Volg Nathan op Twitter @NathanWrites en bezoek ook eens zijn website.

Lees ook:
Wat hebben westerse kledingmerken geleerd van de serie rampen in Aziatische textielfabrieken? (spoiler: geen reet)