We spraken de man die al twintig jaar lang de openingstitels van Bondfilms maakt

Wat maakt een goede Bondintro? Dat is wat ik me afvroeg toen ik een paar weken geleden in de bioscoop zat om Spectre te bekijken. De film zelf zat natuurlijk weer vol met explosies, achtervolgingen, vrouwen en stiff-upper-lipgrappen, maar toen ik de zaal uitliep was de vraag die me het meest bijbleef toch deze: wie is toch die stille held die al die toffe intro’s maakt?

De openingstitels van Bondfilms zijn namelijk een soort instituut op zich: het zijn eigenlijk zonder uitzondering fenomenale combinaties van film en animatie, kleine kunstwerkjes op zich die het lijflied van de film begeleiden, of andersom. Toch worden de intro’s, bescheiden in hun stille schoonheid, altijd weggedrukt door de faam van hun grotere broers. Tijd dus om een keer uit te zoeken wie er achter al deze intro’s zit, en Daniel Kleinman bleek de man te zijn die ik zocht.

Openingstitels voor Skyfall (2013), Daniel Kleinman

Kleinman maakt als sinds Goldeneye (1995) de openingstitels voor Bondfilms, waarbij hij de stijl van zijn voorgangers heeft opgepakt en verder heeft uitgewerkt. De nieuwe stijl komt nog het best naar voren in de intro’s van de laatste Bondfilms. In de intro van Skyfall bijvoorbeeld, bouwde hij een soort aparte droomwereld, onafhankelijk van de film en compleet met zijn eigen onnavolgbare regels en gebeurtenissen, net als in een echte droom. De animatie leek wel ontsproten aan het slapende brein van Bond zelf, doorspekt van zijn grootste angsten, zijn sterkste verlangens en zijn persoonlijkste geheimen. Kleinman geeft elk beeld een verborgen betekenis mee, die je als kijker misschien wel onbewust meekrijgt, als een soort Freudiaanse boodschap die stiekem je hersenpan binnenglipt.

Zo ook voor Spectre. We zien een vlammend geheel met het beeld van een octopus, het logo van de Spectre-organisatie, als een rode draad door de hele animatie heen: de vleeswording van Bonds meest beklemmende angsten. We zien verder naakte vrouwen, Bond in een zee van vuur, een schedel in de vorm van zijn hoofd, vallende scherven die het beeld doorklieven en kogels die de vrouwen doorzeven. Het geheel is vrij duister van aard en geeft je een beklemmend gevoel, heel anders dan bij Skyfall. Het is een sfeer die in de film zelf wordt doorgetrokken. Ik sprak met Kleinman over zijn werk voor Bond, het creatieve proces achter de intro’s en zijn gedachten over openingstitels als fenomeen.

The Creators Project: Hoe ben je bij Bond terechtgekomen?
Daniel Kleinman: Ik begon als filmmaker in de vroege jaren tachtig, toen er veel filmfragmenten in muziekclips werden verwerkt. In die tijd was dat goeie marketing voor films. Je pakte een liedje uit een aankomende film, en dan stopte je in de clip alvast wat stukjes uit de film. Ik heb dat een paar keer gedaan, en denk dat ik daarom werd gevraagd om de muziekclip te maken voor License to Kill van Gladys Knight (de titelsong van de film), inclusief wat stukjes uit de Bondfilm. Ik heb toen een beetje de stijl van Maurice Binder toegepast [een eerdere titelmaker, die ook de Gunbarrelsequence bedacht, red.] en daarnaast natuurlijk ook mijn eigen stijl erin verwerkt. Daarna was er een zevenjarig gat tussen License to Kill (1989) en het daaropvolgende Goldeneye (1995), en toen overleed Binder. Ik denk dat toen iemand bij de Bondfranchise aan mij gedacht moet hebben.

Hoe ontstaat een James Bondintro?
Het komt erop neer dat ik begin met de ideeën. Ik schets, verzamel plaatjes, en krijg langzamerhand een idee van wat ik wil dat het wordt. Vervolgens film ik zelf elk element dat ik op film wil hebben, vooral scenes met echte mensen. Er zijn altijd wel vrouwen en natuurlijk de acteur zelf. Die film ik in de studio. Vervolgens ga ik naar een editor, die maakt een montage, waarmee ik naar een bedrijf ga dat gespecialiseerd is in special effects. Daar ga ik dan weer met een mannetje van dat bedrijf zitten, zodat ik steeds feedback kan geven op wat zij maken. Meestal duurt dit animeren ongeveer drie maanden. Het hele proces, van begin tot eind, kost me ongeveer negen maanden.

Wat is de invloed van de titelsong van de film?
Ik laat me wel beïnvloeden door het nummer, maar ik heb hem nog niet als ik m’n ideeën op papier begin te zetten. Ik begin met het script als uitgangspunt voor mijn ideeën. Later hoor ik dan de titelsong, en dan pas ik de film ritmisch op de muziek aan, en probeer ik hier en daar wat van de teksten aan mijn animatie te koppelen.

Gebruik je de film zelf ook als inspiratie voor je animatie?
Gedeeltelijk. Zo ongeveer drie of vier weken voor Spectre in de bios verscheen heb ik wel stukjes gezien, en op basis daarvan heb ik inderdaad nog wat aangepast. De kleur bijvoorbeeld, zodat mijn kleurgebruik aansloot op dat van de film. Maar het punt is dat de film zelf nog niet eens klaar was tot vlak voordat hij uitkwam. Eigenlijk was de eerste keer dat ik mijn eigen titels en de film en alles tezamen zag tijdens de première zelf. Je kunt wel blijven verbeteren, dat je steeds maar weer iets kleins aanpast. Je moet dus echt een deadline hebben om jezelf in toom te houden.

Over je intro voor Spectre: het begin van de animatie is licht en optimistisch, maar na een tijdje wordt het plots grijs en duister. Waarom deze kleurverandering?
Aan het begin zie je de klassieke en zelfverzekerde Bond. De drinkende en versierende hedonist, die altijd vrouwen om zich heen heeft. Maar uiteindelijk is dit leven pijnlijk oppervlakkig en leeg. Hij heeft geen liefde, en is ooit verraden door een vrouw die veel voor hem betekende. In Spectre ontmoet hij iemand waar hij een echte band mee krijgt. Op het moment dat Bond besluit om deze vrouw zijn leven binnen te laten, beginnen de problemen. Dan begint een meer duistere periode, en misschien is hij zelf nog onzeker of deze vrouw wel aan zijn kant staat. Dat zie je terug in het kleurenschema van de animatie.

Net als bij Skyfall zijn er vaker spiegelbeelden van Bond te zien in de intro van Spectre. Waar komt dat vandaan?
Die spiegelbeelden staan symbool voor het gevecht tegen zichzelf, en dat gevecht komt terug in beide films. In Skyfall is de slechterik een soort tweede James Bond. Raoul Silva was eerder ook een geheim agent voor de Britse overheid, en zag M. als een soort moederfiguur, zoals ze dat ook voor Bond is. Daardoor kreeg ik beelden in m’n hoofd van Bond die zijn eigen schaduw kapot schiet. In Spectre merk je dat dat slechts een voorproefje was. Daar staat de slechterik namelijk nog dichter bij Bond. In één scene wordt dat erg mooi uitgebeeld: Blofeld aan de ene kant van het glas, Bond aan de andere. Op dat moment worden ze bijna een en dezelfde persoon.

Ik zie ook vaker een stel ogen intens in de camera staren. Wat stellen zij voor?
In Spectre staan de ogen symbool voor het grootschalige beveiligingsproject, onder de naam Nine Eyes Intelligence, dat een belangrijke rol in de film speelt. Onderdeel van de film is het idee dat Bond overal bekeken wordt; hij kan nergens heen zonder de brandende ogen van Spectre en de veiligheidsdienst in zijn rug. Daarnaast komen de ogen vaker terug in de Bondfilms, ze horen bij het Bondvocabularium.

Aan het begin, en op het eind, zijn er halfnaakte vrouwen te zien, die Bond als groep omringen. Wat betekent deze naaktheid?
Natuurlijk horen vrouwen ook bij de klassieke Bondelementen, maar ik probeer ze hier ook een onderliggende boodschap te laten verkondigen. In het begin zie je de vrouwen namelijk in het licht van de klassieke Bond, en zie je vooral een man die van vrouwen houdt. Maar op het eind komen die vrouwen nogmaals terug, en lijkt het net alsof ze hem een vraag stellen. Zal hij voor de vrouw kiezen die hij bemint, of kan hij zichzelf simpelweg niet veranderen?

Hoe is je samenwerking met de filmregisseurs?
Hangt er heel erg van af. Sommige regisseurs waren ontzettend druk met de film zelf, en lieten het helemaal aan mij over, en dat vind ik prima. Maar Sam Mendes [huidige Bondfilmregisseur] deed dat anders. Hij wilde graag betrokken zijn bij elk detail van de film. Bovendien gaf hij me ideeën wanneer hij langskwam. Voor mij was dat wel erg fijn werken. Het is altijd goed om een extra paar ogen te hebben. Tot nu toe is hij de regisseur met de meeste input en met wie ik het meest heb samengewerkt. Maar natuurlijk kan hij ook weer niet al te veel tijd met me doorbrengen, omdat hij nog een hele film af moet krijgen.

James Bond is een van de weinige filmreeksen die nog openingstitels gebruiken. Wat vind je zelf van openingstitels, als fenomeen?
Het is een interessant onderdeel van filmmaken. Voor filmmakers is het een kans om te experimenteren op grafisch en artistiek gebied. Vanuit een artistiek oogpunt kun je wegkomen met dingen die iets aparter zijn, en dat maakt het interessant. Zeker voor series werkt het goed, die kunnen zich echt uitleven in de openingstitels. Misschien zijn ze stiekem nog wel een beetje ondergewaardeerd nu, maar het lijkt wel alsof de waardering ervoor een beetje terug aan het komen is. Ik mag in ieder geval de beroemdste doen, en dat is echt supergaaf.

Schets door Corran Brownlee. Commentaar Kleinman: “Ik wilde het beeld van octopusinkt gebruiken om het idee van Spectre als geheimzinnige, ondergrondse organisatie te benadrukken. Daardoor hadden de zwemmende octopussen meteen iets van rokende kogels weg.”

Schets door Corran Brownlee. Commentaar Kleinman: “Het leek me mooi om het logo tot leven te brengen door een enorme duistere octopus boven James Bond te laten zeven.”

Openingstitels voor Goldeneye (1995), Daniel Kleinman