Neon Genesis Evangelion hielp me mijn tienerjaren overleven

Het is zomer, ergens halverwege de jaren nul. Ik lig op de grond in mijn kinderkamer. Mijn ogen zijn dicht, ik heb oordopjes in. Ik luister naar de soundtrack van American Beauty, naar het liedje van de scène met het plastic tasje, steeds weer opnieuw. Mijn handen rusten op mijn buik. Ik adem in, ik adem uit. In, uit.

Dit is geen mindfulness-oefening. Ik doe dit elke dag, na school. Ik heb het ongemakkelijke gevoel dat ik langzaam maar zeker gek word, en dit is mijn manier om ermee om te gaan.

Mijn ouders zijn net gescheiden en ik voel me overweldigd, gekwetst en alleen. Vooral als andere familieleden het hebben over hoe moeilijk zo’n scheiding voor kinderen kan zijn. Dan bedoelen ze altijd dat het moeilijk is voor mijn jongere zusjes – niet voor mij.

Niemand spreekt over mijn trauma, ook ik niet. Ik plaats daarvan moet ik als oudste kind vaak bemiddelen tussen mijn ouders en voor mijn zusjes zorgen.

Maar ik was pas vijftien. Ik kon niet slapen, ik had paniekaanvallen en woedeaanvallen. Op een gegeven moment had ik zelfs een maagzweer. Ik was depressief en kon me onmogelijk voorstellen dat het goed voor me zou aflopen – zowel psychologisch als lichamelijk niet.

Dus lag ik op de grond van mijn kamer en luisterde ik met mijn ogen dicht naar muziek, totdat ik weer kon functioneren. Die truc leerde ik van een anime: Neon Genesis Evangelion.

Sinds afgelopen maand staan alle afleveringen van de animeserie en twee van de films op Netflix. Het zou een hele nieuwe generatie jongeren kunnen helpen omgaan met hun eerste identiteitscrisis. Ik keek het voor de eerste keer aan het begin van deze eeuw op de oude tv van een vriend, in het Japans met Duitse ondertiteling. De serie werd in 1995 in Japan uitgebracht, maar verscheen pas aan het begin van deze eeuw in een verkorte versie in Duitsland. Die vriend van mij had alle afleveringen op videoband – de enige manier om het in die tijd in Duitsland te bekijken.

De serie gaat over de tieners Shinji, Asuka en Rei, die de mensheid van de ondergang moeten redden. Ze besturen gigantische robots (Evangelions, of Eva’s) en moeten daarmee de buitenaardse monsters (Angels) stoppen, die de wereld willen vernietigen. Een groep veertienjarigen met een traumatisch verleden die heldhaftig in opstand komt tegen een almachtige vijand: het is een klassiek verhaal.

Maar de Eva’s en de ondergang van de wereld waren slechts een subplot. Wat mij pas echt fascineerde, was hoe de serie omging met trauma en depressie. De serie gaat niet over heldhaftigheid en glorie, maar bespreekt angsten en emotionele stress. Het gaat over het vreselijke gevoel alleen te zijn met je eigen pijn. Over volwassenen die niet volwassen genoeg zijn om de mensen te beschermen die ze zouden moeten beschermen. Over het besef dat het nutteloos is weg te rennen, omdat de realiteit je toch wel inhaalt. De bedenker van de serie, Hideaki Anno, lijdt ook aan een depressie. Evangelion vertegenwoordigde zijn innerlijke strijd.

“Ik voelde me leeg, alsof mijn bestaan geen betekenis had,” zei Anno nadat de laatste aflevering was verschenen. “Ik heb mezelf volledig in Evangelion gestopt. En toen het eindigde, zat er niets meer in me.” Tegen het einde van de serie besloot Anno – net als een van zijn hoofdpersonen Shinji – dat hij het niet meer in zijn eentje kon redden en zocht hij medische hulp.

Ik was zelf zes jaar oud toen ik voor de eerste keer besefte dat er dingen waren waar je niet voor kunt wegrennen. Ik werd gediagnosticeerd met diabetes type 1: mijn eigen immuunsysteem valt mijn alvleesklier aan en vernietigt de cellen die insuline produceren. Met andere woorden: als ik mezelf geen dagelijkse injectie geef, sterf ik. Het is nog steeds niet te genezen.

Op jonge leeftijd werd ik geconfronteerd met mijn sterfelijkheid, omdat diabetes ernstige gevolgen kan hebben: blindheid, verlies van ledematen, orgaanfalen. Sommigen krijgen daar snel mee te maken, anderen later, weer anderen nooit. Die gedachten vraten aan me. Ik vond antwoorden in de visueel prachtige fantasiewereld van Neon Genesis Evangelion, waar iedereen op zijn eigen manier lijdt. Ik herkende mezelf in Asuka, die zichzelf definieert aan de hand van haar prestaties, maar instort als ze beseft dat ze niet zo speciaal is als ze zou willen.

Maar op het hoogtepunt van de hel die mijn puberteit was, identificeerde ik me het meest met Shinji. Hij is iemand die dreigt te stikken in zijn eigen problemen en gelooft dat hij alleen liefde zal vinden als hij aan de verwachtingen van andere mensen voldoet. Hij vindt het moeilijk om genegenheid te ontvangen en te geven. Lang voordat de ‘socially awkward penguin’-meme een ding was, vertegenwoordigde Shinji al het gevoel van altijd iets verkeerds doen in sociale situaties.

Als het hem te veel wordt in de serie, gaat Shinji naar zijn kamer om steeds opnieuw hetzelfde nummer te luisteren, totdat hij de kracht heeft verzameld om door te gaan. Ik had een zelfgemaakte cd die ik “depressieve shit” noemde, om mezelf op een ironische manier beter te laten voelen. Adem in, adem uit. Blijf ademen.

Ik voelde ofwel niets of veel te veel, dus ik voelde me hoe dan ook niet goed. Ik was nog geen volwassene, maar ook geen zorgeloos kind zonder verantwoordelijkheden – dus wie was ik? Evangelion hielp me begrijpen dat er niets mis met me was. Ik was gewoon overweldigd. En ik was niet de enige: duizenden mensen op Reddit, op anime-forums en in artikelen noemen deze serie de reden dat ze hun kindertijd, depressies en zelfhaat overwonnen.

Neon Genesis Evangelion is 24 jaar nadat het verscheen nog steeds een van de meest geliefde en veelbesproken animeseries aller tijden. Een paar dagen geleden keek ik er voor het eerst na al die tijd weer naar. Ik moet zeggen dat ik me nog steeds niet goed voel over het einde. En daardoor realiseerde ik me nog iets.

End of Evangelion is een film over de serie, die een soort van alternatief einde heeft. Daarin steekt Misato, de moederfiguur van Shinji, een lange monoloog af. “Je hebt een fantasiewereld gecreëerd om wraak te nemen op de realiteit,” zegt ze beschuldigend tegen hem. “Je bent in fictie gevlucht om aan de waarheid te ontsnappen. Maar dit is geen droom, dit vervangt de realiteit.”

En daarna zei ze iets wat ik nu pas begrijp, als volwassene die niet meer weg wil rennen:

“Zolang je wilt blijven leven, kan alles een paradijs zijn. Wat telt is dat je leeft.”