“Hou je van voetbal?” vraagt een legerofficier aan een bleke nieuwkomer. Door de betegelde ruimte klinkt het geluid van een bal die tegen de vloer stuitert, en de nieuwe officier kijkt vertwijfeld. Heel even is er een soort verwarring – zijn er mensen aan het voetballen in de gevangenis? Maar dan wordt duidelijk dat er geen bal te bekennen is: het stuiterende geluid is afkomstig van een knuppel waarmee met kracht op een weerloze gevangene wordt ingeslagen.
Advertentie
Het is een scène uit Beyond the Sun, geregisseerd door Yazan Rabee (28). Hij baseerde de korte film op de roman De Schelp (2008) van Mustafa Khalifa, en de ruim vijftigduizend ijzingwekkende foto’s uit de Syrische detentiecentra die door een gedeserteerde soldaat met de schuilnaam Caesar naar buiten werden gesmokkeld. Shockerende beelden, zegt Rabee. “Je ziet kleine ruimtes en dode mensen, op elkaar gegooid als afval. Voor mij was dat een reden om te vertellen over die plek.”Rabee vluchtte uit Syrië, waar hij als jonge student meeliep in de demonstraties tegen Assad, en is sinds eind 2016 in Nederland, waar hij film studeerde aan de St. Joost Academie in Breda. Naast Beyond the Sun was ook zijn korte film Back te zien op het Nederlands Film Festival: een beklemmend beeldessay over doodsangst en trauma, waarin een terugkerende nachtmerrie wordt uitgebeeld. VICE sprak hem over het maken van deze twee donkere films, over hoe je generaties aan angst voor een regime naar beeld vertaalt en over waarom het belangrijk is om dat te doen.
Advertentie
VICE: De hoofdpersoon in Beyond the Sun is een bangige gevangenisbewaker, die langzaam maar zeker tot wreedheid wordt gedreven. Waarom koos je dat perspectief?
Yazan Rabee: Tijdens mijn onderzoek, eind vorig jaar en dit jaar, heb ik De Schelp herlezen. Dat boek is als een documentaire, maar dan in fictievorm. De schrijver Mustafa Khalifa heeft zelf dertien jaar in zo’n detentiecentrum doorgebracht. In een passage vertelt hij over de komst van nieuwe soldaten, die als ze zien hoe gedetineerden vermoord worden soms flauwvallen of moeten overgeven. Maar een maand later doen die soldaten het zelf. Ze gaan van normale soldaat naar beest. En dat deel vond ik interessant, ik ben geïnteresseerd in de psychologie van de mens. Dus toen dacht ik: ik maak een film over hoe soldaten veranderd worden in beesten. Ik heb meer dan tien versies van een script geschreven, de eerste leek helemaal niet op de uiteindelijke film. Maar het idee is wel hetzelfde gebleven.
En Back? Hoe ontstond die film?
Ik had een terugkerende nachtmerrie, waarin ik in mijn oude wijk ben en achtervolgd word door agenten van dictator Assad. In de droom denk ik dan: ik heb mijn militaire boekje niet bij me. Als man van boven de 18 heb je dienstplicht en moet je dat militaire boekje altijd bij je dragen, in je zak. Of ik denk in die droom dat ik net terugkom van een demonstratie, want ik deed mee aan de demonstraties in 2011. Ik wil naar een veilige plek, mijn huis, maar voordat ik daar naar binnen kan gaan word ik wakker.
Yazan Rabee: Tijdens mijn onderzoek, eind vorig jaar en dit jaar, heb ik De Schelp herlezen. Dat boek is als een documentaire, maar dan in fictievorm. De schrijver Mustafa Khalifa heeft zelf dertien jaar in zo’n detentiecentrum doorgebracht. In een passage vertelt hij over de komst van nieuwe soldaten, die als ze zien hoe gedetineerden vermoord worden soms flauwvallen of moeten overgeven. Maar een maand later doen die soldaten het zelf. Ze gaan van normale soldaat naar beest. En dat deel vond ik interessant, ik ben geïnteresseerd in de psychologie van de mens. Dus toen dacht ik: ik maak een film over hoe soldaten veranderd worden in beesten. Ik heb meer dan tien versies van een script geschreven, de eerste leek helemaal niet op de uiteindelijke film. Maar het idee is wel hetzelfde gebleven.
En Back? Hoe ontstond die film?
Ik had een terugkerende nachtmerrie, waarin ik in mijn oude wijk ben en achtervolgd word door agenten van dictator Assad. In de droom denk ik dan: ik heb mijn militaire boekje niet bij me. Als man van boven de 18 heb je dienstplicht en moet je dat militaire boekje altijd bij je dragen, in je zak. Of ik denk in die droom dat ik net terugkom van een demonstratie, want ik deed mee aan de demonstraties in 2011. Ik wil naar een veilige plek, mijn huis, maar voordat ik daar naar binnen kan gaan word ik wakker.
Advertentie
Still uit Back.
Still uit Back.
Ik dacht lange tijd dat ik de enige was met die droom, maar twee jaar geleden las ik een post of Facebook van iemand die dezelfde droom had gehad. Je rent en je rent, en dan word je wakker. En de eerste paar seconden denk je: shit, waarom ben ik zo stom geweest om naar Syrië terug te gaan? Pas als je om je heen kijkt, besef je dat je veilig bent. Ik ben toen gaan rondvragen, en er waren heel veel mensen die deze droom herkenden. Dat is een interessant gegeven, dat zoveel mensen een droom delen. Hoe komt dat? Komt het door de revolutie? Door de opstand tegen het regime? Of komt het door wat Hafiz al-Assad, de vader van de huidige president, de generatie van mijn ouders aandeed in de jaren zeventig en tachtig? Komt het door de angst die zij hebben doorgegeven in hun opvoeding, de angst waarmee je in Syrië opgroeit, vanuit het idee dat Assad god is? Heb je Back ook laten zien aan mensen van wie je weet dat ze deze droom ook hebben?
Ja. Ik denk dat het voor Nederlandse mensen lastiger is om de film goed te begrijpen, want je moet de backstory van Syrië kennen, van 1970 tot nu. Arabische mensen begrijpen het goed. Ik heb een vriend die kunstenaar is en die deze droom vroeger ook had. Hij heeft de film een paar keer gezien, voor hem klopte het.
De films gaan allebei over zware onderwerpen – hoe was het voor jou om ze te regisseren?
Voor Beyond the Sun heb ik met heel goede acteurs gewerkt. De acteur die de officier speelt, Mohammed Malas, heeft een tweelingbroer, en samen zijn ze binnen de Syrische maatschappij best bekend als acteurs. In 2015 wilde ik beginnen met het leren van filmmaken, maar ik was toen in Turkije, waar het niet mogelijk was om naar een filmschool te gaan. Toen heb ik hen een bericht gestuurd via Facebook. Ze gaven me allerlei advies: lees dit, lees dat, dit boek is goed om scenarioschrijven te leren. Door de jaren heen heb ik ze vaker om advies gevraagd. Dit jaar besloot ik ze te vragen om in mijn film te spelen. Dat was spannend, maar uiteindelijk zeiden ze ja. Dus Mohammed speelt er in mee, dat gaf me heel veel energie. Yazan Doubal, die de nieuwe soldaat speelt, wilde meteen meedoen toen ik hem over het idee vertelde – ook dat motiveerde me enorm. Zij zijn professionele acteurs, ze hebben de personages echt goed uitgediept en kwamen zelf met ideeën. Dat was erg leuk. Beyond the Sun is mijn eerste Syrische film. Normaal gesproken zijn mijn films in het Nederlands of Engels, en spelen mijn vrienden erin. Dit keer werkte ik met professionele acteurs, die Arabisch spreken met een Syrisch accent. Het voelde erg goed.
Ja. Ik denk dat het voor Nederlandse mensen lastiger is om de film goed te begrijpen, want je moet de backstory van Syrië kennen, van 1970 tot nu. Arabische mensen begrijpen het goed. Ik heb een vriend die kunstenaar is en die deze droom vroeger ook had. Hij heeft de film een paar keer gezien, voor hem klopte het.
De films gaan allebei over zware onderwerpen – hoe was het voor jou om ze te regisseren?
Voor Beyond the Sun heb ik met heel goede acteurs gewerkt. De acteur die de officier speelt, Mohammed Malas, heeft een tweelingbroer, en samen zijn ze binnen de Syrische maatschappij best bekend als acteurs. In 2015 wilde ik beginnen met het leren van filmmaken, maar ik was toen in Turkije, waar het niet mogelijk was om naar een filmschool te gaan. Toen heb ik hen een bericht gestuurd via Facebook. Ze gaven me allerlei advies: lees dit, lees dat, dit boek is goed om scenarioschrijven te leren. Door de jaren heen heb ik ze vaker om advies gevraagd. Dit jaar besloot ik ze te vragen om in mijn film te spelen. Dat was spannend, maar uiteindelijk zeiden ze ja. Dus Mohammed speelt er in mee, dat gaf me heel veel energie. Yazan Doubal, die de nieuwe soldaat speelt, wilde meteen meedoen toen ik hem over het idee vertelde – ook dat motiveerde me enorm. Zij zijn professionele acteurs, ze hebben de personages echt goed uitgediept en kwamen zelf met ideeën. Dat was erg leuk. Beyond the Sun is mijn eerste Syrische film. Normaal gesproken zijn mijn films in het Nederlands of Engels, en spelen mijn vrienden erin. Dit keer werkte ik met professionele acteurs, die Arabisch spreken met een Syrisch accent. Het voelde erg goed.
Advertentie
We hebben een aantal scènes geschoten alsof het een theaterperformance was, met twee mensen in één ruimte. Ik maak altijd lange takes, omdat de acteurs zo echt de tijd hebben om zich in te leven in de personages.
Beyond the Sun speelt zich af in een grimmige gevangenis. Waar was die ruimte die de gevangenis moet voorstellen eigenlijk?
In Breda, het is een atoomschuilkelder. Die is gebouwd tijdens de Koude Oorlog om belangrijke mensen te beschermen.
Wanneer besloot je dat je films wilde maken?
Toen ik jong was hield ik al erg van films, alle soorten. Ik keek ze vroeger met mijn vader, of met mijn oom. Vooral met mijn oom, al had die wel een andere smaak. Hij keek vooral spaghetti westerns, van Sergio Leone enzo. Dat zijn mijn eerste film-herinneringen: de stiltes, de wide shots, het geluid van de wind. Ik had dus al vroeg die liefde voor films, maar films leren maken was een langer verhaal. In Syrië moet je je dromen aanpassen om goed te kunnen leven. Dus toen ik mijn vader vertelde dat ik naar de theaterschool wilde, zei hij: dan kan je niet leven. Je moet iets studeren waarmee je geld verdient, dus het werd civil engineering. Wel bleef ik altijd verhalen schrijven, en tijdens mijn laatste jaren in Syrië en ook in Turkije fotografeerde ik veel. Soms deelde ik mijn foto’s en verhalen op Facebook, en op een bepaald moment vroeg iemand in een comment: waarom doe je dit niet professioneel? Toen kwam die droom van kunst maken weer terug. Dat was het moment dat ik die acteurs een berichtje heb gestuurd. Ik ga maar een keer leven, bedacht ik toen, dus ik moet doen wat ik leuk vind. Beyond the Sun en Back zijn heel verschillende films, maar ze proberen allebei iets heel duisters te verbeelden. Horen ze bij elkaar?
Ik denk het wel. Ze zijn samen een soort portret van het Syrische volk, of een portret van de angst die het Syrische volk heeft voor het regime. In beide films zie je slachtoffers van het regime. De mensen die door het regime tot beesten worden gemaakt zijn in mijn ogen net zo goed slachtoffers als de mensen die steeds weer diezelfde droom hebben.
Ik wil niet zeggen dat mijn werk activistisch is. Tijdens het maken had ik eigenlijk niet door dat deze films die overeenkomst hadden, dat was pas toen ze klaar waren. Het maakt me boos als mensen zeggen: Assad is nu misschien de goede man voor Syrië. Die mensen zijn vergeten wat Assad gedaan heeft. Deze films zijn een soort reminder. Ik ben gelukkig niet de enige die dit soort films maakt, maar het is voor mij belangrijk om dit te doen, om ervoor te zorgen dat mensen dit blijven voelen. Back is vanaf 29 september te zien op PICL, en zal op 24 oktober worden vertoond in EYE in Amsterdam. De trailer vind je hier.
Beyond the Sun speelt zich af in een grimmige gevangenis. Waar was die ruimte die de gevangenis moet voorstellen eigenlijk?
In Breda, het is een atoomschuilkelder. Die is gebouwd tijdens de Koude Oorlog om belangrijke mensen te beschermen.
Wanneer besloot je dat je films wilde maken?
Toen ik jong was hield ik al erg van films, alle soorten. Ik keek ze vroeger met mijn vader, of met mijn oom. Vooral met mijn oom, al had die wel een andere smaak. Hij keek vooral spaghetti westerns, van Sergio Leone enzo. Dat zijn mijn eerste film-herinneringen: de stiltes, de wide shots, het geluid van de wind. Ik had dus al vroeg die liefde voor films, maar films leren maken was een langer verhaal. In Syrië moet je je dromen aanpassen om goed te kunnen leven. Dus toen ik mijn vader vertelde dat ik naar de theaterschool wilde, zei hij: dan kan je niet leven. Je moet iets studeren waarmee je geld verdient, dus het werd civil engineering. Wel bleef ik altijd verhalen schrijven, en tijdens mijn laatste jaren in Syrië en ook in Turkije fotografeerde ik veel. Soms deelde ik mijn foto’s en verhalen op Facebook, en op een bepaald moment vroeg iemand in een comment: waarom doe je dit niet professioneel? Toen kwam die droom van kunst maken weer terug. Dat was het moment dat ik die acteurs een berichtje heb gestuurd. Ik ga maar een keer leven, bedacht ik toen, dus ik moet doen wat ik leuk vind. Beyond the Sun en Back zijn heel verschillende films, maar ze proberen allebei iets heel duisters te verbeelden. Horen ze bij elkaar?
Ik denk het wel. Ze zijn samen een soort portret van het Syrische volk, of een portret van de angst die het Syrische volk heeft voor het regime. In beide films zie je slachtoffers van het regime. De mensen die door het regime tot beesten worden gemaakt zijn in mijn ogen net zo goed slachtoffers als de mensen die steeds weer diezelfde droom hebben.
Ik wil niet zeggen dat mijn werk activistisch is. Tijdens het maken had ik eigenlijk niet door dat deze films die overeenkomst hadden, dat was pas toen ze klaar waren. Het maakt me boos als mensen zeggen: Assad is nu misschien de goede man voor Syrië. Die mensen zijn vergeten wat Assad gedaan heeft. Deze films zijn een soort reminder. Ik ben gelukkig niet de enige die dit soort films maakt, maar het is voor mij belangrijk om dit te doen, om ervoor te zorgen dat mensen dit blijven voelen. Back is vanaf 29 september te zien op PICL, en zal op 24 oktober worden vertoond in EYE in Amsterdam. De trailer vind je hier.