Een interview met fotograaf Mary Ellen Mark

Mary Ellen Mark, een van de beste fotografen die ooit een ander mens fotografeerde, overleed vorige week maandag op 75-jarige leeftijd. Ze laat een oeuvre achter dat zowel de humor als de horror van het leven op unieke wijze weerspiegelt. Ze was een van de voorvechters van sociale documentaire fotografie, en legde de meest uiteenlopende onderwerpen vast: van prostitutie en psychiatrische inrichtingen tot aan de rituelen van het schoolbal. Als een van de enige vrouwen in het uitstervende vak ontwikkelde ze zich tot een sterke, richtinggevende figuur voor de documentaire fotografie.

Afgelopen winter interviewde ik Mark over haar rol als mentor voor jongere fotografen. Hoewel ze nooit fulltime les gaf, stond ze altijd open voor opkomende fotografen, vooral fotografen die geïnteresseerd waren in documentairefotografie. Ik ontmoette haar voor het eerst in 2009, als jonge fotografiestudent. Een vriendin van me liep toen stage bij haar, en zo leerde ik haar ook kennen. Mary Ellen moedigde ons allebei altijd keihard aan; ze nodigde mij en haar stagiair bijvoorbeeld uit als gastfotografen op haar tentoonstellingen, terwijl we totaal geen ervaring hadden.

Afgelopen december interviewde ik Mary Ellen over de impact die ze als icoon en als mentor heeft gehad op de jonge generaties. We bekeken samen het werk van haar studenten, en ze liet me haar favoriete foto's zien. Het plan was om binnenkort een vervolg in te plannen, maar dat tweede interview zal er helaas niet meer komen. Dit is het eerste interview.

VICE: Ik wil het vandaag vooral graag over je lessen als fotografiedocent hebben.
Mary Ellen Mark: Oké! Ja, ik geef al twintig jaar les, in de vorm van workshops. Het is nooit een fulltime functie voor me geweest, want ik wilde ook altijd wat vrijheid houden. Fotograferen is altijd het belangrijkst voor me gebleven. Ik geef ook al twintig jaar les in Oaxaca in Mexico. En in Reykjavik, en af en toe in het Internationale Centrum voor Fotografie in New York.

Wat geef je je studenten zoal mee aan advies? Ik weet nog dat je ze aanraadde om de schermpjes van hun digitale camera's af te tapen.
Dat klopt inderdaad. Ik vind dat je zelf de belichting moet leren inschatten. En daarnaast weet je nooit zeker of het wel of niet iets is totdat je de foto print. Mensen klikken klakkeloos hun kaarten vol, en laten zich voorliegen door hun schermpje. Ik heb liever dat ze eerst naar huis gaan, en dan net als bij negatieven hun foto's doorkijken. Daarnaast leer ik ze over fotobewerking. Elke dag geven ze me hun foto's van de dag ervoor, en dan bewerk ik ze.

Ik fotografeer zelf nog steeds analoog, puur omdat ik van film hou. Ik heb de beste ontwikkelaar van de wereld, Chuck Kelton. Dus waarom zou ik ermee ophouden? Ik heb wel een digitale camera, maar ik gebruik hem eigenlijk nooit. Het is een heel ander proces. Ik wil mijn negatieven kunnen voelen en ze vast kunnen pakken.

Leren je studenten ook veel van elkaar?
Ja, zeker. Ik heb wel een regel: ze mogen elkaars werk niet bekijken tot na de beoordeling. Ik wil niet dat ze hun werk met elkaar vergelijken, want ik hou niet van de competitiviteit die je onder veel fotograferen ziet.

Wat zoek je in een foto?
Allereerst inhoud. Maar ook een goede compositie en een goede uitwerking. Hoe goed je onderwerp en inhoud ook zijn, in een rommelig kader gaat het niet werken.

Ik weet nog dat je het altijd over "het toevalsframe" had.
Soms zit er een gekke foto tussen je serie, en werkt die juist perfect. Je eerste ingeving als iemand een camera in je handen drukt, is om alles in het midden te framen. Maar ik vind dat helemaal niet per se belangrijk. Maak een krachtige foto, en kies de kaders op de goede manier: zorg dat je alle elementen in je beeld goed gebruikt. Maar het onderwerp en de inhoud van je foto's komen altijd op de eerste plaats. Een foto moet echt ergens over gaan.

Naar wat voor inhoud zoek je?
Dat is een lastige vraag. Kijk in principe kan alles je raken: een foto van een bloem, een boom, een persoon. Oorlogsfoto's hebben natuurlijk vaak al een sterke inhoud omdat ze de verschrikkingen van de oorlog laten zien. Maar toch blijft het lastig om een goede oorlogsfoto te maken. Heftige gebeurtenissen staan niet garant voor een sterke inhoud. Soms is juist een foto waarin heel weinig gebeurt sterker. Daarvoor moet je echt leren observeren.

Doen de foto's van je studenten je ooit denken aan je eigen werk? Want ik kan me voorstellen dat veel mensen naar je workshops komen met het idee van 'ik wil foto's leren maken zoals Mary Ellen Mark'.
Soms wel, maar ik wil niet dat hun foto's op mijn werk lijken. Ik probeer ze juist hun eigen visie te leren ontwikkelen.

Waarom is het volgens jou zo belangrijk om jongere fotografen te steunen?
Fotografie is heel lastig; het is een extreem moeilijke wereld. De nieuwe generaties kunnen alle hulp gebruiken – voor vrouwen is het zelfs nog moeilijker. Hoe dan ook, ik wil iedereen helpen.

Waar werk je momenteel aan?
Ik werk aan een boek over Tiny [een oude vriend van Mary Ellen en haar man] uit de film Streetwise. We hebben haar dertig jaar gevolgd, en het is dus niet zo dat we haar pas dertig jaar na de film hebben opgezocht. We zijn steeds tijdens verschillende periodes in haar leven naar Seattle gereisd om haar te fotograferen.

Je ontmoette haar tijdens een fotodocumentaire voor het tijdschrift LIFE. Zijn er tegenwoordig nog zulke tijdschriften?
Totaal niet meer. De fotografie in tijdschriften dient vooral ter ondersteuning van de tekst tegenwoordig, valt jou dat niet op dan?

Dat heb ik inderdaad gemerkt; jij was nog een echte documentaire fotograaf, iets dat tegenwoordig eigenlijk niet meer bestaat.
Het bestaat inderdaad niet meer, ik ben blij dat je dat inziet. Dit soort fotografie is echt uitgestorven.

Voor meer foto's, boeken en films van Mary Ellen Mark, klik hier.