Waarom gaan lesbo-zijn en de vrouwenzaak eigenlijk zo vaak hand in hand?

Tijdens Pride 2018 lees je bij ons extra veel verhalen over mensen van het hele lhbt+-spectrum. Klik hier voor alle artikelen van Onder de gaydar.

Als je lesbo bent, kan je je verwant voelen aan een heleboel verschillende identiteiten binnen je lesbienneschap. Je kan bijvoorbeeld rode lippenstift opsmeren, een hangende spijkerbroek aandoen, links zijn, of rechts, of niks met politiek te maken willen hebben. Je kan seks hebben met vrouwen maar ook met mannen, de voorkeur hebben voor polygame relaties, monogame relaties, of gewoon even vrijblijvend verschillende voorgevels uitproberen. Maar wat veel lesbiennes vaker dan eens met elkaar gemeen hebben is dat er een zusterschap lijkt te zijn met het feminisme.

Denk bijvoorbeeld aan feminist Virginia Woolf en haar lesbische affaires, de feministische wetenschapper en raslesbo Judith Butler, tv-mens en lesbo-pionier Ellen DeGeneres, Ellen Page, Janelle Monáe en Beyoncé. Geintje, Beyoncé is natuurlijk met Jay-z, een man.

En reken er maar op dat er op je studie gender en seksualiteit tenminste één lesbische docent rondloopt en je een groot deel van je klas toeterzat tegenkomt bij de Pride. Een lezing over vrouwenrechten? Helaas, uitverkocht, want de lesbiennes waren je voor. In je lesbische vriendengroep zit er zonder twijfel eentje met een trui waarop dikgedrukt ‘Feminist’ of ‘The Future is Female’ staat. En trouwens, zijn niet alle feministen lesbische mannenhaters en andersom? Is dat niet een van de stereotypes? Dat zegt genoeg, lijkt me!

Waar komt dat verwantschap precies vandaan? Heeft het misschien te maken met dat je (liefdes)leven toch al om vrouwen draait? Dat je altijd al met vrouwen bezig bent en dus ook maar met het feminisme? Of is het slechts stom toeval? Ik belde met Linda Duits, wetenschapper in gender, seksualiteit en lhbt+-kwesties, om antwoorden te vinden.

VICE: Hoi Linda, het valt me op dat veel lesbiennes niet alleen bovenmatig geïnteresseerd zijn in vrouwen, maar ook in vrouwenrechten. Hoe komt dat toch?
Linda Duits: Je moet in twee werelden vechten voor je plek, als lesbische vrouw. Even simpel gezegd: je hebt als lesbienne nauwelijks plek binnen de heteroseksuele patriarchale wereld, want die is gericht op de ‘traditionele’ vrouw als echtgenote, als moeder die kinderen met een man baart. En je hebt ook geen comfortabele plek in de homowereld, de homoseksuele patriarchale structuur, want je bent geen man, en je valt ook niet op mannen. Als lesbienne heb je bovendien, net als alle andere vrouwen, te maken met seksisme en zijn seksueel geweld en mishandeling een belangrijk probleem. Er is bekend dat 1 op de 5 lhb’s weleens te maken heeft gehad met geweld – allemaal redenen waarom feminisme zo belangrijk is voor ze.

Het patriarchaat is dus net zo goed aanwezig in de lhbt+-wereld?
Ja. Toen de homobeweging eind negentiende eeuw opkwam en zich verder ontwikkelde in de jaren zeventig, ging dat vooral om het vieren van mannen, en het mannenlichaam – wat je nu nog steeds zo goed ziet bij Pride, trouwens. Dat heeft vooral te maken met dat homoseksualiteit in de maatschappij gezien werd als een mannenzaak: mannen werden bestraft als ze anale seks met elkaar hadden, bijvoorbeeld. Lesbiennes bleven wat dat betreft onder de radar, maar dus ook onzichtbaar. Het gevolg daarvan was dat lesbiennes zich helemaal niet zo thuis voelden in die homobeweging – buitengesloten zelfs. Ze hebben moeten vechten om hun plek op te eisen binnen de homobeweging, die mannenzaak, en dat maakt automatisch een link met het feminisme, dat ook in die periode voet aan de grond kreeg.

Kan het ook zijn dat je er als lesbienne achter komt dat je niet bij de norm hoort, en daardoor aangemoedigd wordt om sowieso meer na te denken over je identiteit?
Dat denk ik wel, want de norm van hetero zijn heeft gezorgd voor allerlei dominante ideeën over gender en gedrag, bijvoorbeeld dat een vrouw zich ‘traditioneel vrouwelijk’ moet gedragen: ladylike zijn, flirten met mannen, seks hebben met ze, lief overkomen, er op een bepaalde manier uitzien etcetera. De meeste lesbiennes kunnen, of willen daar helemaal niet aan voldoen. Want zo zijn ze niet. Maar dan hoor je er niet bij. En als je daarmee wordt geconfronteerd, is het heel logisch dat je sneller denkt: Hoezo ben ik ‘anders’ als ik me niet zo gedraag? Is dat wel helemaal eerlijk? Kloppen die verhoudingen wel?

Je steekt elkaar ook aan, neem ik aan.
Precies, op het moment dat je terechtkomt in een lesbisch vriendengroepje waar al een aantal feministen in zitten, bijvoorbeeld. Je bent solidair naar elkaar. Daarom is het ook zo belangrijk dat lesbokroegen niet uitsterven, omdat je een plek nodig hebt waar gelijkgestemden zijn om je identiteit uit te dragen, om te kunnen zeggen: ik ben er. En daar komt bij, als je bijvoorbeeld De Saarein in Amsterdam binnenstapt, dan kleeft daar een hele lesbische, feministische geschiedenis aan vast. Op die manier kom je ook met feminisme in aanraking.

Hoe zit het met het stereotype dat alle feministen lesbische mannenhaters zijn? Zit daar logica in?
Ik heb hier toevallig onderzoek naar gedaan, want ik wilde deze mythe graag ontkrachten. Ik dacht: dat is een eitje. Het is namelijk nou eenmaal zo dat de actiegroep Man Vrouw Maatschappij en Dolle Mina mede opgericht zijn door mannen. Er is niemand die mannen echt haat of haatte, dacht ik. Maar ik kwam erachter dat er in het radicaal feminisme tijdens de tweede golf wel degelijk mannen uit zijn geknikkerd. Er zaten vrouwen bij die echt klaar waren met mannen, en het zonder mannen wilden doen. En de vrouwen die het voortouw daarin namen waren lesbische kopstukken.

Oei.
Ja, en de groep die het idee dat feministen lesbische mannenhaters zijn heeft onderstreept, is de lesbische actiegroep Paarse September – echt een hele kleine actiegroep. Toen het eerste Vrouwenhuis in 1973 in Amsterdam opende, wilden ze daar geen mannelijke journalisten bij hebben. Dat zette kwaad bloed bij de pers, en daarom begonnen ze negatief te schrijven, terwijl de pers het in het begin ontzettend leuk vond om over de vrouwenbeweging te schrijven. Vanaf die periode begon de media ze weg te zetten als mannenhaters.

Feminisme krijgt tegenwoordig vaste voet aan de grond, maar er is niet zo lang geleden ook een tijd geweest dat vrouwen zeiden: ik ben geen feminist want ik haat mannen niet. Dan hou je een stereotype in stand dat heel erg overdreven is.

Je had het in het begin van het interview over de Prideboten, en dat het vooral een mannenaangelegenheid is. Er wordt ook vaak gezegd: vrouwen zoeken het nou eenmaal niet echt op om in de schijnwerpers te staan, of zichtbaar te zijn.
Er zijn verschillende vormen van zichtbaar zijn, zoals met een glitterpak op een boot staan. Maar je kunt bijvoorbeeld ook zichtbaar zijn in populaire cultuur en schoolboeken. Het kan ermee te maken hebben dat vrouwen sowieso al gesocialiseerd worden om bescheiden te zijn, en daarom zoiets hebben van: het hoeft van mij niet, dat opzichtige. Kijk, die onzichtbaarheid van lesbiennes is historisch gezien een soort redding geweest, een bescherming tegen vervolging. Maar het is wel vreselijk belangrijk dat ze weer zichtbaar worden. Feminisme kan daarbij helpen.

Hoe ziet de toekomst eruit voor het lesbienneschap en feminisme? Zal dat nog meer samensmelten, denk je?
Lesbiennes en de rest van de lhbt+-gemeenschap zijn nu nog niet gelijk aan hetero’s. Dus ik hoop het wel, want op het moment dat je dit onrechtvaardig vindt, dan moet je de barricaden opgaan. Maar uiteindelijk zullen ook hetero’s iets moeten gaan inleveren. In de strijd voor gelijke rechten worden hetero’s vaak onterecht buiten beschouwing gelaten, want vaak is de gedachte: het verwerven van rechten verminderen de rechten van hetero’s niet. Maar dat klopt niet helemaal. Als we een gelijkere wereld willen, moeten we van die heteronorm af. Neem het voorbeeld van ‘uit de kast komen’. Dat is fijn voor hetero’s, want de hetero weet waar hij of zij aan toe is: je bent geen seksuele partner voor mij, ik ben normaal en jij niet, en vervolgens is de hetero die beslist: ‘Ik accepteer jou, van mij mag jij zijn wie jij wil zijn.’ Daar moeten we echt vanaf.