De nieuwe docu 'Les Sauteurs' laat de vluchtelingensituatie van binnenuit zien

Van alle regisseurs die een film presenteerden bij het Film Festival in Berlijn afgelopen maand, heeft Abou Bakar Sidibé sowieso het meest bijzondere levensverhaal. Sidebé is een Malinese vluchteling die naar Spanje probeerde te komen, maar ongeveer een jaar lang vast kwam te zitten in Noord-Afrika. Hij was eigenlijk nog nooit op het idee gekomen om iets met film te doen, tot hij een kleine camera in zijn handen gedrukt kreeg van twee filmmakers. Het duo, Moritz Siebert en Estephan Wagner, wilde een film maken over vluchtelingen die naar Europa reizen, maar dan helemaal vanuit het perspectief van de vluchtelingen zelf.

"Toen ze me die camera gaven dacht ik dat het een grapje was," zegt Sidibé. Op dat moment was hij een van de duizend mannen, voornamelijk uit de zuidelijke Sahara van Afrika, die op de Mount Gurugu in Marokko woonden – een berg met uitzicht op Melilla (een autonome Spaanse stad op het Afrikaanse vasteland). Op het hoogste punt van de berg zijn de lichten van Melilla te zien, maar die lichten zijn hartstikke onbereikbaar – beschermd door prikkeldraad en grenswachten bewapend met pepperspray en knuppels. Desondanks is het voor veel Afrikaanse vluchtelingen, als een van de weinige grenzen aan land, een verleidelijke ingang naar de Europese Unie.

Het idee van Siebert en Wagner heeft goed uitgepakt. Door een vluchteling een camera te geven en vluchtelingen eens een keer zelf hun verhaal te laten vertellen, schetsen ze een ander en eerlijker perspectief op het leven op Mount Gurugu. Het resultaat is de documentaire Les Sauteurs (Those Who Jump), die afgelopen maand op het Berlijnse Film Festival in wereldpremière ging.

Sidibé filmde met behulp van zijn vrienden zo'n drie maanden lang de gebeurtenissen rondom Mount Gurugu. Hij filmde hoe hij regenwater verzamelde om zich te wassen, hoe mannen uit Ivoorkust een potje voetbalden tegen een groep Malinese mannen, en wat er gebeurt met mannen die ongeschreven regels verbreken, zoals de lokale politie informeren over de activiteiten van vluchtelingen. (Het is opmerkelijk hoe weinig vrouwen er op de beelden te zien zijn.)

De documentaire toont vooral het leven van Sidibé en zijn vrienden op Mount Gurugu – hoe hun dagelijkse leven eruitziet, naast hun pogingen om de muur over te komen die Europa en Marokko van elkaar scheidt. Het is meer een schets van hoe de situatie is, dan een documentaire met een heel duidelijke verhaallijn. De vluchtelingen zijn namelijk vooral veel bezig met zich te vervelen, ook al is de plek zelf nooit saai. Wel zie je hoe Sidibé zich ontwikkelt van cameraman die nauwelijks weet waar het opneemknopje zit, naar filmmaker die zijn beelden zorgvuldig uitkiest. We zien ook hoe Sidibé zijn ontsnapping naar Europa plant, waarbij hij de gok waagt om met zoveel mogelijk mannen over te steken, in de hoop dat een paar het redden. De film eindigt met dat het Sidibé eindelijk lukt om de grens over te steken.

Sidibé is nu dertig en wacht in Duitsland op zijn papieren. Europa is niet wat hij ervan verwachtte, "Het is niet hetzelfde als dat we in de media zien," vertelt hij me tijdens de screening van de film. "Bij aankomst zie je de werkelijke aard van Europa, en dat is een stuk minder rooskleurig dan vaak wordt voorgesteld."

Om meer informatie over de documentaire te krijgen, sprak ik met Siebert en Wagner over hun project, en over hoe vreemd het is om zulke persoonlijke beelden van een vluchteling te moeten monteren.

VICE: Waarom wilden jullie deze film maken?
Esthepan Wagner: Ikzelf kom uit Chili, maar ik heb een Duitse vader die ons gezin verliet toen ik nog klein was. Hij liet wel een paspoort achter, en daarmee had ik veel geluk, want met dat paspoort gingen alle deuren voor me open. Ik heb het altijd onrechtvaardig gevonden dat sommige mensen het geluk hebben om dit stukje papier te hebben, en anderen niet. Zo'n ding bepaalt niet of je een goed of een slecht persoon bent.

Voordat we met deze film begonnen hebben we allebei te maken gehad met migratie – persoonlijk en als filmmakers. We hebben allebei al meerdere dingen rond dit thema gemaakt. In 2014 lazen we steeds meer over de massale 'springpogingen', waar soms duizend mensen in groepen een poging wagen om de hekken te bestormen, in de hoop dat sommigen het halen. We vroegen ons af hoe we hier meer uit konden halen dan wat er al over dit onderwerp gemaakt is.

Hoe ontmoetten jullie Sidibé?
Moritz Siebert: We vonden een journalist die woont en werkt in Melilla. Hij verdiepte zich al jaren in de vluchtelingensituatie. We namen contact met hem op en zeiden: "Hoi, we zijn bezig met een project. We willen iemand een camera geven, kun je ons helpen?" Hij kende wel wat mensen uit de Malinese gemeenschap die op Mount Gurugu woonden, waaronder Sidibé – die er op dat moment al veertien maanden woonde.

De film is niet echt objectief – het lijkt vooral te zijn gemaakt om iets te bewijzen. Brengt dat niet ook problemen met zich mee?
Siebert: In een zekere zin hadden we van tevoren een agenda, dat klopt. Dat had te maken met een bepaalde visie. Maar op zich: we hebben ons verder totaal niet met het productieproces bemoeid. We zaten zelf heel ver weg van Melilla: in Kopenhagen en Berlijn. Sidibé kon doen wat hij wilde, of ervoor kiezen om helemaal niks te doen. Pas bij het monteren namen wij de touwtjes in handen, maar het was niet dat we tijdens het filmen even konden zeggen: "Film dat eens."

Heb je Sidibé ooit aanwijzingen gegeven over wat hij moest filmen?
Siebert: In het begin maakten we een lijst van scènes waarvan we dachten dat die goed zouden zijn voor de film. Hij heeft een paar van die scènes geschoten, maar voor de rest vooral andere dingen. De opnames zijn zoveel beter geworden dan we hadden durven hopen. Maar goed, op conceptueel niveau hadden we dus inderdaad wel een soort plan.

Wagner: Het hele idee van de film was juist om niet zomaar te zeggen: we geven hem een camera om mooie beelden te schieten voor ons verhaal. We besloten om onze verantwoordelijkheid uit handen te geven, en het aan hem over te laten wat hij wilde vertellen.

Kun je meer vertellen over Sidibés voice-overs in de film?
Siebert: We hebben een aantal interviews met hem gehouden en hij heeft ook heel veel opgeschreven in zijn dagboek. Zo zijn we tot de voice-overs gekomen. Sidibé kende zijn verhaal uiteraard het best, dus we wilden hem ook de kans geven om zijn voice-overs aan te passen totdat hij ze goed vond.

Ik denk dat deze manier van het verhaal vertellen een ander beeld van de migrant schetst. Als we over vluchtelingen praten, krijgen we meestal het trieste beeld te zien van een arme man die onze zorg nodig heeft, maar wij wilden juist focussen op de kracht van mensen in deze situatie – niet met medelijden.

Jullie moesten Sidibé betalen, toch? Ik hoorde hem in de voice-over zeggen dat hij de camera zou hebben verkocht als jullie hem niet betaalden.
Siebert: We vonden het belangrijk om dat in de film te houden. Het laat ook ons wantrouwen in de hoofdrolspeler zien. We wisten niet of hij de camera zou houden of verkopen. We wisten niet of hij überhaupt ging filmen. We kenden hem niet. Onze relatie vormde zich pas tijdens het proces. Dus het was belangrijk om ook onze economische relatie vanaf het begin te laten zien.

Traditioneel gezien gaan documentaires over het achterhalen van 'de waarheid' (als die al bestaat). De afgelopen jaren zijn documentaires echter steeds subjectiever, en gemaakt als entertainment – denk aan de documentaires van Michael Moore en Morgan Spurlock. Waar staat Those Who Jump in dit spectrum?
Wagner: We geloven niet dat we de enige waarheid laten zien in deze film, maar ook niet dat deze film tachtig minuten aan pure entertainment is. Dit is een kans om een gesloten put open te gooien: om te zien hoe het er nou eigenlijk echt aan toegaat, in plaats van er van alles van vinden zonder dit echt te weten. Deze documentaire biedt een kans om gewoon eens te luisteren naar iemand die tegen ons praat – niet als activist, maar als mens.

Bezoek de website van de film voor meer informatie over 'Those Who Jump'.