Ik hielp een onbekende vrouw behangen. Ben ik nu een goed mens?

Zoals dat gaat op een dinsdagavond was ik een paar weken geleden met een half oog De Rijdende Rechter aan het kijken, maar vooral heel erg gefocust op het neurotisch rondrazen op Facebook. Zo kwam ik op het profiel van Dieneke (niet haar echte naam) terecht en bleef ik daar net iets langer hangen dan de 0,6 seconden die ik gemiddeld voor een profiel uittrek. Via haar openbare status updates kwam ik te weten dat haar leven niet zo lekker liep. Kat net overleden, problemen op het werk, geen geld voor vakantie, dat soort dingen. Ik kwam ook te weten dat ze haar huis aan het opknappen was, maar dat dat door haar zwakke rug totaal niet opschoot. Ik kreeg medelijden met haar en mede door de gezellige knijpwangen die ik op haar profielfoto zag staan wilde ik haar een handje helpen.

Normaal ben ik niet zo’n weldoener. De laatste keer dat ik iemand belangeloos hielp was toen ik tien euro in een collectebus stopte voor de tsunamislachtoffers. Het mocht dus wel weer eens. Ik voegde Dieneke daarom toe als vriend en stuurde haar een bericht namens mezelf en VICE-vriend Duco—die dit idee ook wel zag zitten—met de vraag of we haar mee konden helpen klussen. “Jullie zijn kanjers, want het wordt me inderdaad even te veel,” kreeg ik al snel terug. En dus gingen Duco en ik op een donderdagavond naar Dieneke toe om de woonkamer te behangen. Tussendoor aten we appeltaart en praatten we veel over Dieneke’s turbulente leven.

Op de terugweg voelde ik me beter dan ooit. Ik had iets geheel belangeloos voor een ander gedaan. Maar tegelijkertijd twijfelde ik of ik Dieneke juist niet was gaan helpen om dit gevoel te krijgen. Was het nog wel een belangeloze actie als ik me nu zo goed voelde over mezelf? In eerste instantie wilde ik helemaal geen artikel over het bezoek aan Dieneke schrijven, want dan zou het sowieso niet belangeloos zijn, omdat ik daar namelijk geld voor krijg. Maar omdat deze vraag me toch langer bezighield dan ik dacht besloot ik een expert om raad te vragen. Ik belde met Lidewij Niezink, die aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde op altruïsme en empathie.

VICE: Hallo mevrouw Niezink! Ik heb een probleem.
Lidewij Niezink: O, vertel!

Ik dacht dat ik onlangs iets geheel belangeloos had gedaan, een altruïstische daad dus, maar twijfel nu. Misschien kunt u me duidelijkheid geven.
Laat ik dan beginnen met uit te leggen wat altruïsme precies is. Het is belangrijk te weten dat er verschillende definities van het begrip zijn. In de psychologie, waar het gaat om menselijk gedrag, betekent altruïsme: gedrag met als enige doel om het welzijn van een ander te verhogen, dus zonder het doel om je eigen welzijn te verhogen.

En bij dieren? Kunnen die ook iets belangeloos doen?
In de dierenwereld, in de biologie, betekent altruïsme: gedrag ten behoeve van een ander, ten koste van jezelf. Dat is dus iets anders. Bijen steken om hun kolonie te beschermen, ook al gaan ze daarna zelf dood. En sommige spinnen laten zich opeten door hun jongen. Maar vertel eens waar je mee zat.

Dieneke maakte zelf wat foto’s voor op Facebook.

Oké. Ik ging klussen bij een vrouw die ik niet ken, Dieneke. Ze was voor de zoveelste keer door haar rug gegaan en kreeg het behangen in haar eentje niet af. Toen heb ik haar samen met een vriend geholpen. Ik voelde me achteraf heel goed over mezelf, een soort superheld. Is het dan nog steeds een vlekkeloze altruïstische daad?
Dat is een discussie die vaak gevoerd wordt, met meestal de conclusie dat altruïsme niet bestaat omdat je je altijd goed voelt over je eigen gedrag, en er dus zelf belang bij hebt. Maar dat is dus niet waar. Je goed voelen is een consequentie van dit gedrag. Niemand denkt: ik ga mijn moeder uit een brandend huis redden, want dan voel ik me daarna goed over mezelf. Dit doe je belangeloos, want in eerste instantie wil je haar helpen, en als je dat gedaan hebt voel je je er goed over. Dat is bij jou waarschijnlijk ook zo. Je eerste gedachte was: ik wil deze vrouw helpen behangen en niet: ik wil deze vrouw helpen behangen omdat ik me daarna vast beter voel over mezelf. Je hebt dus wel degelijk iets altruïstisch gedaan.

Duco schijnt Dieneke bij terwijl ze het stopcontact eraf haalt.

Erg goed om te horen van iemand die er verstand van heeft. Hoe zit het eigenlijk met mensen die bijvoorbeeld een Foster Parents-kind hebben? Doen ze dat omdat ze willen helpen of omdat ze een schuldgevoel af willen kopen?
Dat is moeilijk te zeggen. De motieven die een rol spelen kunnen per persoon verschillen. De één zal het doen omdat hij echt om de kinderen geeft, de ander kan het als een soort plicht zien naar de medemens en weer een ander doet het inderdaad misschien omdat ze zich zo minder schuldig voelen over hoe goed ze het zelf hebben.

Zijn er eigenlijk ook mensen die het niet in zich hebben iets belangeloos voor een ander te doen?
Psychopaten ervaren geen of weinig empathie voor hun medemens. Empathie gaat vooraf aan altruïsme, dus als je logisch nadenkt zou je kunnen denken dat het voor psychopaten niet mogelijk is. Zij kunnen dit gebrek inzetten bij hun daden. Het zal me een worst wezen of ze pijn heeft, denken zij. Ze weten wel dat een persoon lijdt, maar hebben hier totaal geen gevoel bij.

Dus ik kan vaststellen dat ik doordat ik Dieneke ben gaan helpen, ik geen psychopaat ben?
Hahahaha, wat grappig zeg. Waarschijnlijk ben je geen psychopaat, maar dat kun je niet met zekerheid vaststellen. Misschien scoor je hoog op andere kenmerken van psychopathie en ben je alsnog een psychopaat.

Ach ja, dan kom ik daar vanzelf ooit wel achter denk ik. Dieneke heb ik in ieder geval geholpen, ze liet me nog weten dat het behang er “ongelofelijk goed ophangt” en dat Duco en ik “meer dan goede mensen zijn”.
Kijk eens aan, dat is geweldig toch?