Ik ben de man die wordt aangeklaagd door een aap

Het is een beroemd filosofisch vraagstuk: Als een aap een selfie neemt in een bos, zonder dat er iemand in de buurt is om 'm meteen op instagram te slingeren, beland je dan alsnog in een juridisch gevecht over het auteursrecht?

Het antwoord is eindelijk duidelijk – en het is een volmondig "ja."

Herinner je je die 'selfie-aap' uit 2011 nog?

Nou, het gerechtshof in de VS buigt zich momenteel over het hoger beroep dat werd aangetekend door de dierenrechtenactivisten van People for the Ethical Treatment of Animals (PETA), nadat een vorige poging om de Britse natuurfotograaf David Slater aan te klagen in 2016 mislukte.

Volgens PETA is de aap (hij heeft een zwarte kuif en heet Naruto) de houder van het auteursrecht op die foto, omdat de aap degene is geweest die op het sluiterknopje van de camera drukte. Slater betoogt nog steeds dat dieren geen auteursrecht kunnen claimen, dat hij de auteursrechthouder is omdat hij de shoot heeft opgezet, en dat PETA geen aanspraak maakt op vertegenwoordiging van de aap. Zelfs niet, als dat al mogelijk is, als het auteursrecht inderdaad bij de aap ligt. Je kunt meer over de zaak lezen op Motherboard, als je dat zou willen.

PETA kent een lange geschiedenis van moreel twijfelachtige publiciteitstunts, en van het buiten beschouwing laten van de ethische behandeling van mensen (vooral vrouwen), terwijl zij zo'n behandeling voor dieren wel eisen. De rechtszaak stortte Slater, freelance fotograaf en natuurbeschermer, in een diep financieel dal, en wordt vrijwel zeker in zijn voordeel beslecht. Toch is het een fascinerend verhaal – waarin Wikipedia, de Britse roddelpers, de aard van kunst, intellectueel eigendom, en natuurlijk apen allemaal een rol spelen.

Ik interviewde de fotograaf om uit te zoeken wat het verhaal is achter de beruchte foto.

VICE: Hoi David. Hoe kwam je erbij om makaken te fotograferen in Sulawesi?
David Slater: Ik werk al aan dit soort verhalen sinds 1999 – soms in samenwerking met NGO's of andere groepen die de natuur beschermen, en ik werk over heel de wereld. Dat doe ik meestal op eigen kosten, die ik dek door mijn eigen foto's onder licentie te publiceren. Het is riskant, maar ik word gedreven door mijn liefde voor het onderwerp en heb altijd de hoop dat ik het verschil kan maken.

Mijn reis naar Sulawesi was voor mezelf en op eigen kosten. Ik was er een maand, samen met een onofficiële gids. Ik zocht zelf de vluchten, de accommodatie, het eten en mijn camera-uitrusting uit. Ik was er al eerder geweest – het is een geweldige mengelmoes wat betreft biodiversiteit en ik was op zoek naar een iets wat goede verhalen zou kunnen opleveren.

Hoe kwam die shoot precies tot stand?
Ik was zo'n 48 uur aan het rondhangen met een groepje apen, ik week niet van hun zijde en won zo hun vertrouwen. Dit was in het regenwoud en ik droeg ongeveer 20 kilo aan spullen mee, terwijl ik door de modder aan het klimmen was en uit moest kijken voor spinnenwebben en slangen. Uiteindelijk accepteerden ze me en begonnen ze aan me te plukken. Ik probeerde de camera op de zelfontspanner te zetten zodat ik een foto met ze kon maken. Ik zag hoe de apen reageerden op de camera en dat bracht me op het idee.

Ik zette de camera op een statief met een op aftand bedienbare sluiterknop en plaatste de camera zo dat de zon achter de camera stond in plaats van recht erop. Vervolgens stelde ik de camera zo in dat er een grappig chk-chk-chk-geluidje klonk iedere keer als je op het knopje drukte. Dat bleken de apen een chill geluidje te vinden. Ik zat al twee dagen bij deze apen, ik observeerde hun gedrag en wist dat ze uiteindelijk op het knopje zouden drukken. Toch duurde het wel even.

Hoe komt het dat deze foto viral ging en niet lang daarna zo controversieel werd?
The Daily Mirror, The Sun en The Daily Mail kregen allemaal de foto door van mijn agent als een grappig verhaal – een aap die een selfie neemt. Hun berichten klopten niet helemaal, maar ik vond het prima om er een tijdje in mee te gaan en zo wat gratis publiciteit voor het behoud van het oerwoud te genereren. Maar Wikipedia kopieerde de foto van de site van de Daily Mail om 'm vervolgens op Wikipedia Commons te uploaden, zodat iedereen het beeld gratis kon gebruiken. Hun argument hierbij was dat dieren juridisch gezien geen auteursrecht kunnen hebben en dat dus niemand anders auteursrecht had. Toen mijn agent vroeg de foto van de site te verwijderen, publiceerden ze dat verzoek en probeerde ze mij te kakken te zetten door duidelijk te maken dat ik graag een vergoeding wilde hebben voor mijn werk. Het grappige is dat toen Wikipedia mij te woord stond ze de Daily Mail citeerden, het medium dat ze nu weigeren te aanvaarden als een betrouwbare bron.

Shit – ik hou van Wikipedia, maar dat klinkt wel rottig. Hoe kwam het zo ver dat je uiteindelijk door PETA werd aangeklaagd?
In 2014 bracht ik een fotoboek uit waar de foto in stond. Toen kwam PETA op de deur kloppen. Zij vonden dat dieren wel auteursrecht konden bezitten, en als de aap op het knopje drukte, dan bezit de aap dus het auteursrecht. Technisch gezien was het dus de aap die een zaak tegen mij aanspande. PETA beweerde op te treden als Naruto's "beste vriend" – alsof het om een zaak ging met een baby of een gehandicapt persoon die niet voor zijn eigen belangen kon opkomen. Als ze zouden winnen zou PETA het geld ten goede laten komen aan de apen, hoewel ik dat met hun staat van dienst moeilijk kan geloven.

Het laatste beetje geloofwaardigheid dat ze nog hadden was dat ze samenwerkten met de primatologist Antje Engelhardt. Dat is iemand met veel ervaring op het gebied van deze apen, maar ze haalde zichzelf van de zaak en ik geloof dat zij nu ook door PETA wordt aangeklaagd.

[Kanttekening – dit vermoeden klopte en zorgde voor een nieuwe vreemde wending in dit verhaal]

Vanuit artistiek oogpunt, lijkt het een gedateerde discussie. Zo heeft Duchamp zijn urinoir niet echt gemaakt, maar werd hij erkend als de kunstenaar omdat hij het in een galerie plaatste. Hetzelfde geldt voor Warhol en zijn Brillo Pads en Damien Hirst die andere artiesten inhuurt om zo meer eigen werk te produceren. Hebben we al deze discussies de afgelopen honderd jaar niet al een keer langs zien komen?
Nou, niet precies. Er zijn nu zoveel fotografen die gebruik maken van camera's met afstandsbediening en GoPros, waarbij een dier de camera bedient zonder dat er ook maar een fotograaf in de buurt is. Camera's worden op de ruggen van vogels, of op de nek van leeuwen geplaatst en zo wordt de composities gevormd. Dit soort materiaal wordt regelmatig gebruikt door de BBC en National Geographic – in Blue Planet en documentaires wordt ook veel gebruik gemaakt van deze technieken. Maar gaan Wikipedia en PETA de strijd aan met zulke grote bedrijven? Nee – ze kiezen een onafhankelijke natuurfotograaf uit Wales uit om te pesten.

Dat is vervelend. Hoe is dit alles op jou persoonlijk van invloed geweest?
Het is moeilijk om te beseffen hoeveel geld ik ben misgelopen. Sommige mensen hebben het over honderdduizenden euro's. Iemand vertelde me dat er volgens zijn berekeningen 40 miljoen keer op de foto geklikt is – op Facebook en Twitter enzo. Hoe dan ook, het had een groot verschil kunnen maken in mijn leven, maar ook voor het behoud van het regenwoud en voor de apen.

Ik heb schulden bij mijn advocaat. En als mijn juridische kosten niet vergoed worden ga ik waarschijnlijk failliet. Maar het gaat niet alleen om geld; ik ben hier behoorlijk depressief van. Het is zo slopend. Het enige wat ik wil is een eerlijk inkomen en het bevorderen van dierenwelzijn. Dat is eigenlijk ook het enige positieve hieraan. Als deze foto nooit gemaakt zou zijn, dan zou het met het lot van deze apen veel ernstiger gesteld zijn. Ze waren met uitsterven bedreigd en hadden te maken met een daling van 90% over de laatste decennia. Nu hebben de locals ze omgedoopt tot "Selfie-apen" en gaat het beter. Dat is het enige positieve aan het hele verhaal.

Bedankt, David.