Is er nog toekomst voor het paranormale medium als celebrity?

In “Van trend naar troep” eren VICE-redacteuren een lifestyle-revolutie die zijn relevantie, terecht of onterecht, is verloren.

Begin dit jaar werd Astro TV opgeheven, en was het tijdperk dat paranormale verschijnselen een eigen plekje hadden in de mainstream voorbij. Tv-mediums en paragnosten beleefden hun hoogtijdagen in de vroege zeroes. Toen werden ze nog niet gezien als marginale zweefteven of oplichters. Nee, het waren celebrities die hun eigen shows hadden op prime time.

RTL zei na het stoppen van Astro TV: “Dat past niet meer bij onze zenders in 2020.” Ondanks (of dankzij?) het verdwijnen van Astro TV beleeft astrologie momenteel juist een opleving op internet, en ook allerlei andere onverklaarbare fenomenen floreren online. Is er misschien toch nog toekomst voor het medium als ster? Of kunnen we het inmiddels af met de barre realiteit?

Ik neem contact op met Jan Willem Nienhuys van Stichting Skepsis. Deze Stichting ziet het al decennialang als hun taak om paranormale verschijnselen kritisch tegen het licht te houden. Nienhuys voorziet me van wat achtergrondinformatie over het verschijnsel tv-medium.

De weg voor het spirituele medium als bewierookte celebrity werd geplaveid door Jomanda, die optrad in het programma Tineke en de paranormale wereld. Ze zong niet onverdienstelijk een new age-schlager, waarna ze de zieke golden retrievers en papegaaien die gasten van het programma hadden meegenomen genas. De aflevering werd een hit, Jomanda kreeg haar eigen radioprogramma, straalde water in en gaf af en toe een Tele-healing. Volgens scepticus Nienhuys kan haar succes worden verklaard uit de secularisatie: “De sfeer bij Jomanda was enigszins katholiek,” zegt hij over de massa-healings die het medium in Tiel gaf. “Het sprak misschien mensen aan voor wie de kerk te veel nestgeur had verloren.” Hij voegt eraan toe dat “de bladen en De Telegraaf onvermoeid reclame voor haar maakten.”

Onder de bezielende leiding van Jomanda deed een hele schare paranormale mensen hun intrede in de televisiewereld, van Uri Geller, Char en Derek Ogilvie tot de aspirant-goeroes in talentenjacht Het Zesde Zintuig. Dan heb ik het nog niet eens gehad over Robbert van den Broeke, die rond 2004 veel op tv kwam en over een breed scala van paranormale vaardigheden zegt te beschikken. Ik bel hem om te vragen of er nog toekomst is voor het tv-medium.

Ook Van den Broeke ziet Jomanda als het begin van de trend. Hij zegt dat ze het “nuchtere Nederland” ontmaskerde. “Later introduceerde John de Mol die mevrouw uit Amerika, Char. Zij kwam met concrete bewijzen van leven na de dood: ze zou weten waar spullen van mensen lagen en ze deed vermissingszaken. Ze weet de beginletters van namen. Ik was de Nederlandse Char.” Van den Broeke zelf maakt foto’s van geesten. Het Brabantse medium kwam een paar keer langs in Life & Cooking, het opgeruimde lifestyle-programma van Irene Moors en Carlo Boszhard. Toen dat goed bleek te werken, werd hem een eigen show aangeboden: Er is zoveel meer. Hij twijfelde eerst nog even of hij dat wel wilde: “Kan ik dat wel aan, al die aandacht, dacht ik. Maar ik had ook zoiets van: het is een kans om heel veel mensen te laten zien dat er écht leven na de dood is.”

Hij begint de bewijzen op te sommen die hij leverde in het programma. Op een gegeven moment ging er wat fout: hij zei dat een van de geesten die hij sprak ‘genverbrander’ was geweest. Volgens de sceptici van Skepsis was dat het bewijs dat hij ergens op internet het woord

‘genverbrander’ had gevonden, en niet begrepen had dat het een

tikfout was in het woord geneverbrander (jeneverbrander). Van den Broeke zelf houdt vol dat hij voor zijn geestesoog een archief had zien verschijnen. Toch werd zijn programma van de buis gehaald. Van den Broeke was op zijn zachtst gezegd niet blij. "Ze wordt lelijk,” zei hij in een stiekem gemaakte bandopname, die Omroep Brabant in handen kreeg, over Irene Moors. “God straft haar omdat ze Robbert van den Broeke aan de kant heeft gezet.” Over iemand anders die kritiek op hem had zei hij: “Ik hoop dat ze een balpen in haar strot krijgt.”

Nadat hij zijn boosheid had geuit ging Van den Broeke verder in het alternatieve circuit. Hij organiseerde onder andere graancirkelwandelingen en maakt internetfilmpjes. Daarnaast doet hij nog af en toe een reading voor de Amerikaanse tv. Hij zegt dat zijn lot hetzelfde is als alle mediums op de Nederlandse televisie: “Ze worden allemaal een paar jaartjes gebruikt, en dan worden ze zogenaamd ontmaskerd, wordt alles vergeten wat ze goed hebben gedaan en dan gaan ze met pek en veren van de buis af. Jomanda zit helemaal ziek in Canada, durft helemaal niemand meer te woord te staan.” Het originele Nederlandse celebrity-medium ging naast golden retrievers ook andere celebrities genezen. Toen actrice Sylvia Millecam overleed aan kanker omdat ze niet meer naar reguliere dokters luisterde, kreeg Jomanda de schuld. Het medium werd er uiteindelijk van beschuldigd opzettelijk Millecams gezondheid te hebben benadeeld. Daarvan werd ze vrijgesproken, maar ze keerde nooit meer terug in de mainstream belangstelling.

Van den Broeke denkt dat de kritische houding ten opzichte van mediums in Nederland een van de belangrijkste redenen is dat ze niet meer op tv komen. “Ik denk dat mediums voorzichtiger zijn geworden. Ik zou persoonlijk best nog wel een programma willen hoor, als mijn readings compleet uitgezonden worden. Maar Nederland is niet het gunstigste land om als medium op te treden. Het is een klein landje dat je heel snel veroverd hebt, maar het is ook een slangenkuil. De ene dag zijn ze je vriend, de andere je vijand.”

Dat merkte hij ook toen hij afgelopen maand weer eens op tv kwam in De Buitenplaats, het nieuwe programma van Ybeltje Berckmoes op Omroep Ongehoord, de nieuwe omroep die, als hun leden niet massaal gaan weglopen, straks een plek krijgt bij de NPO. In de uitzending verscheen er een rood kruis op Robberts voorhoofd, en channelde hij Pim Fortuyn. De video ontketende een storm van hoon: het zou laten zien hoe “wappie” Omroep Ongehoord is. Al snel trok Berckmoes zich onder grote druk terug. Van den Broeke is teleurgesteld: “Het is een zender die heel mooi zou kunnen zijn, er zouden mensen aan het woord kunnen komen die normaal niet gehoord worden. Maar dat blijkt niet zo te zijn.”

Ondanks dat het moeilijk is om als medium uit het kille licht van de schijnwerpers te stappen, voorspelt Van den Broeke toch nog een comeback van de paranormale trend. “Spiritualiteit staat los van tijd. De coronasituatie is heel onzeker, er speelt van alles in de wereld. We zijn verkeerd bezig geweest, we moeten zuinig zijn op onze planeet. Kerken lopen leeg, de praktijken van mediums lopen vol.” Hij zegt dat hij mensen “dat stukje liefde” wil geven. “Ik wil laten zien dat er hoop is voor de wereld, dat er mooie romantische en poëtische dingen gebeuren, naast de harde klap van de dag, op maandagmorgen met je auto in de regen naar je werk en in parkeergarages moeten parkeren. Dat er naast die dagelijkse sleur ook mooie dingen zijn.”

De voorspelling van helderziende Van der Broeke is hoopgevend. Want als mensen inderdaad niet zonder spiritualiteit in de media kunnen, moeten mediums misschien maar een comeback maken. Mediums maken er geen geheim van dat ze voorzien in een behoefte aan spiritualiteit, terwijl bijvoorbeeld iemand als Ongehoord-oprichter Arnold Karskens zijn feitenvrije gebazel verkondigt in een journaalsetting. Dezelfde man die naar eigen zeggen een brief van Jezus kreeg, waarin de Heer hem complimenteerde met zijn journalistieke werk. “Helaas ben ik die brief kwijtgeraakt,” zei hij bloedserieus in Trouw. Ook mensen als Thierry Baudet en Robert Jensen spelen journaaltje zodat ze hun eigen hoopgevende waanbeelden kunnen verkopen als de waarheid. Robbert van den Broeke zegt dat mediums mensen helpen ontsnappen uit de dagelijkse sleur. Het lijkt erop dat veel mensen anno 2020 niet kunnen accepteren dat er überhaupt zoiets is als een dagelijkse sleur, waarin je problemen niet kunt bagatelliseren of ontwijken. Ze willen hun portie zweverigheid van een politicus of journaallezer, niet van een helderziende die geesten kan fotograferen.