Ik maakte een kunstwerk met mijn eigen hartritme

Ik sta voor een tafel en houd mijn vinger op een sensor. Ik voel mijn hart in mijn keel bonken. Het ritme van de printer gaat snel, donkere strepen verschijnen op het papier. Ik probeer me te ontspannen. Ik maak mijn hoofd leeg en concentreer me op mijn ademhaling. Ik hoor het ritme van de printer vertragen. Als ik omlaag kijk zie ik dat de lijnen nu ook een stuk lichter zijn. Opeens schiet me iets te binnen waardoor ik hardop begin te lachen. Het ritme van de printer versnelt zich, de lijnen worden dikker. Heb ik nu net mijn hartportret verpest?

Als de printer na tien minuten stopt is mijn portret klaar. Dit is de Heart Calligraphy van Rogier Arents, een grafische print van je hartslag – en daarmee ook een momentopname je gemoedstoestand. Toen hij in een grafisch atelier op het terrein van de technische universiteit in Eindhoven werkte, kwam de ontwerper in contact met de Chinese PhD-student Bin Yu. Hij ontwikkelt biofeedbackinstallaties waarmee hij mensen bewust wil maken van de invloed van stress op het hartritme. Het onderzoek van Bin Yu en de ervaring die Arents had met het werken met plotters vormde de basis van het project. Ik sprak met Rogier over het idee achter Heart Calligraphy.

Rogier Arents

The Creators Project: Hoi Rogier, hoe werkt de installatie precies?
Rogier Arents: De installatie bestaat uit een computer, een plotter en een sensor. Via de sensor wordt het hartritme geregistreerd en vertaald naar commando’s. De penbewegingen reageren op veranderingen van de hartslag, waardoor de pen harder of zachter op het papier drukt. Soms staat de pen bijvoorbeeld langer stil op een bepaalt punt, waardoor het patroon er donkerder uit kan zien. Ook kan de pen sneller of langzamer gaan bewegen en van positie veranderen. Hierdoor ontstaan er verschillende patronen op het papier. Door al deze verschillende bewegingen ontstaat er uiteindelijk een portret van je hartritme.

Je hebt het over een portret. Hoe bedoel je dat precies?
Als een soort foto. Een portretfoto is technisch gezien een frame van een tijd maar dan gericht op de uiterlijke vertoning van een persoon. Met de Heart Calligraphy maak je een grafische print, wat eigenlijk ook een registratie van tijd is, maar dan bepaald door je hartritme.

Welke stappen hebben jij en Bin Yu ondernomen om de installatie te bouwen?
Omdat ik veel met plotters werk en Bin Yu met hartmetingen lag het best voor de hand dat we iets samen konden gaan doen. De plotter kan namelijk aangestuurd worden door een computer. Om de hartslag te meten hebben we een sensor nodig en deze sensor kan je ook gemakkelijk aansluiten op de computer. Nadat we hadden uitgevogeld hoe alle elementen aan elkaar gekoppeld moest worden gingen we aan de slag met het testen van het vastleggen van de portretten.

Wat was daarvoor van belang?
Voor het tekenen van de portretten waren twee dingen van belang, het manipuleren van de vorm en het creëren van een zogenaamd handschrift van de machine. Het handschrift van de machine wordt bepaald door de druk, de snelheid en natuurlijk het soort pennetje dat erin zit. We hebben verschillende materialen voor in het pennetje getest: houtskool, inkt en verf. Ik probeerde een beetje met deze instellingen en materialen te spelen, maar uiteindelijk heeft het hartritme de meeste invloed op het handschrift.

Wat betekent het voor mensen om een afdruk van hun hart te zien?
Dat is een subjectieve vraag natuurlijk, het betekent voor iedereen weer iets anders. Vanwege de abstractie van het werk is er de ruimte om een eigen interpretatie aan het werk te geven. Wat ik merk is dat mensen geneigd zijn het hart aan liefde te koppelen. Ik krijg bijvoorbeeld aanvragen van mensen die een hartprint te maken terwijl zij aan hun geliefde denken, zodat ze die aan hun geliefde kunnen geven. Ik heb een aanvraag gekregen van ouders die een kindje kregen, om van de ouders en het kind een print te maken. En ik heb ook verzoek gehad van mensen waarvan een familielid dreigt te overlijden. Ik vermoed dat zij het hart(ritme) zien als herinnering aan die persoon.

Wat voor interessante variaties zie je in de verschillende portretten? En hoe verklaar je die?
De variaties in de tekening laten alleen maar versnellingen en verlangzaming van het hartritme zien. Je kunt wel informatie halen uit bepaalde patronen. Een golfbeweging (sneller-langzamer-sneller) kan bijvoorbeeld duiden op ademhalingsritme, wat geforceerd kan zijn geweest of juist puur vanuit ontspanning ontstaat.

In hoeverre heb je invloed op hoe het portret eruit gaat zien?
Je hebt geen volledige controle – een mens kan zijn hartritme nu eenmaal niet bepalen. Maar je kunt je portret wel beïnvloeden. Zo heb ik gemerkt dat mensen die mediteren een ontspannen ademhaling en hartslag hebben die je op het portret terugziet. Het ligt ook heel erg aan de situatie wanneer de print gemaakt wordt. In een gespannen omgeving is het bijvoorbeeld lastiger om je hartslag te beïnvloeden omdat dit al door de omgeving gedaan wordt.

Hoe zien je eigen hartportretten eruit? Wat lees je eruit af?
Ik ben zelf wel beter geworden in de het manipuleren van mijn hartslag door middel van ademhalingsoefeningen en beweging. Dit project heeft mij laten nadenken over de invloed van stress op je lichaam. En dat het heel nuttig is om oefeningen te doen om van stress af te komen. Ik merk zelf dat mijn emotie meer invloed heeft op mijn hartritme dan mijn gedachten. Mijn gedachten hebben ook invloed, maar die vind ik zelf moeilijker te plaatsen, daar heb ik nog geen grip op.

Heb je nog toekomstplannen voor de installatie?
Ja zeker, omdat we weten dat alle biodata met elkaar samenhangt willen Bin Yu en ik als volgende stap meer sensoren aan de installatie koppelen. Zo kunnen we vastleggen wat er allemaal met je lichaam gebeurt als je hart sneller gaat kloppen. We hebben de sensoren al wel, het is alleen nog een kwestie van aansluiten en uitproberen. Waarschijnlijk moeten we in verschillende lagen gaan werken om alles vast te leggen omdat er meerdere dingen tegelijkertijd gebeuren.

Ik zou graag ook nog verder willen experimenteren met de installatie. Ik vind de interactie tussen mens en machine erg mooi om te zien, het is iets wat eigenlijk is verdwenen door de computer. Ik denk dat je dat weer op een passieve manier terug kan laten komen. Ik zou graag wat tijd willen doorbrengen in het textielmuseum om iets te proberen met weefmachines en het hartritme. Dat is iets om naar uit te kijken voor de toekomst.

Heart Calligraphy is een samenwerking tussen Rogier Arents, Bin Yu, de DI Group, de opleiding Industrial Design aan de TU/e, Loe Feijs, Jun Hu, Mathias Funk en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.