Een octopus voelt wel degelijk pijn als hij levend wordt gegeten

Op kannibalisme na is het meest controversiële onderwerp op het gebied van vleesconsumptie waarschijnlijk het eten van hondenvlees – simpelweg vanwege onze sociale en sentimentele band met het hondenras – en het eten van levende beesten. In 2010 deed een artikel in The Guardian over het restaurant Noma in Kopenhagen een hoop stof opwaaien, omdat je hier nog spartelende kreeft kon eten. Sindsdien is het onderwerp hier en daar online opgedoken in artikelen en YouTube-videos.

In sommige delen van de wereld ligt echter minder een taboe op het eten van levende dieren. Zo heb je in het Zuid-Koreaanse Seoul restaurants die zich in zijn geheel toeleggen op het eten van octopussen, die nog met hun armen liggen te slingeren op je bord en zo je keel in glibberen.

Waar de grenzen liggen op het gebied van waardigheid, wreedheid en overgevoeligheid zijn niet altijd duidelijk, helemaal niet als het gaat om dieren waar we geen bijzondere band mee hebben. Waarom zijn we het er universeel over eens dat het zielig is om een hond buiten in de regen te laten staan of een kat te schoppen, maar weten we niet of het langzaam verorberen van een levend oceaanwezen wel oké is?

In plaats van zelf appels met peren (of teckels met inktvissen) te vergelijken, besloot ik een bezoek te brengen aan inktvissen-expert Dr. Jennifer Mather, een professor psychologie aan de Lethbridge universiteit in Alberta en auteur van meerdere studies naar het gedrag van octopussen en inktvissen, waaronder "Cephalopod consciousness: Behavioral evidence" en "Ethics and invertebrates: a cephalopod perspective.". Mather bestudeert octopussen en hun soortgenoten al sinds 1978 en heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar hun brein. Ik hoopte dat zij meer inzicht zou kunnen geven in de pijn en het bewustzijn van de octopus.

MUNCHIES: Heb je in al je onderzoeken wel eens specifiek onderzoek gedaan naar het levend eten van octopussen? Dr. Jennifer Mather: Het is niet iets dat ik eerder tegen ben gekomen. Maar ik heb wel eens met iemand van PETA gesproken over een persoon in New York die octopussen levend frituurde. Hij vroeg me alleen wat ik daarvan vond.

Wat voelt een octopus volgens jou als hij levend in stukken wordt gesneden en gegeten? Hoe kan het dat hun armen nog bewegen als ze al zijn afgesneden? De reactie van een octopus bij pijn is waarschijnlijk vergelijkbaar met die bij gewervelde dieren. Ze kunnen een pijnlijke, moeilijke en stressvolle situatie aanvoelen en onthouden. Het staat absoluut buiten kijf dat ze pijn voelen. Het zenuwstelsel van een octopus is alleen anders verdeeld dan bij ons. Bij mensen zitten de meeste van onze zenuwen in ons brein, maar in het geval van een octopus zit drievijfde van zijn neuronen in de armen.

Als je losse stukken arm neemt, heb je nog lokale besturing en reageren ze misschien op pijnstimulans, maar voelen ze geen 'echte pijn' meer', omdat ze niet meer aan het brein zijn verbonden. Maar in het geval van een octopus die in stukken wordt gehakt, voelen ze pijn bij elke arm die je afhakt. Het is hetzelfde als het één voor één afhakken van de poten van een varken, een vis of een konijn. Het is compleet barbaars om dit een dier aan te doen.

Ik denk dat als je zou proberen om een octopus in zijn geheel te eten, het een afstotelijk tafereel zou worden, omdat de octopus zou proberen om uit je mond te klimmen. Maar ik kan moeilijk sympathie opbrengen voor mensen die stikken terwijl ze een levend dier proberen te eten.

Hoe kunnen we de culturele verschillen tussen wat wel en niet wreed is verklaren? Ik heb hier met meerdere mensen over gesproken en er is een verschil tussen culturele gevoeligheid en marteling. Ik vermoed dat mensen die op deze manier octopus eten, ze gewoon op het hakblok gooien en slachten. Daar martelen ze het beest wel degelijk mee. Maar goed, ik heb zelf ook rauwe oesters en schelpen gegeten. Aan de andere kant hebben zij niet het zenuwstelsel waarmee ze beslissingen kunnen nemen en pijn voelen.

Hoe zit het met andere zeedieren, zoals de levende kreeft waar zoveel ophef over was ontstaan in restaurant Noma in Kopenhagen? Dat is een interessante case, omdat de EU de afgelopen jaren heeft gekeken naar de regels ten aanzien van het welzijn van dieren. Eén van de dingen waar ze naar hebben gekeken, zijn de verschillen tussen gewervelde en ongewervelde dieren. Gelden voor beide groepen dezelfde regels? Na enige overweging hebben ze besloten dat voor inktvissen dezelfde regels gelden als voor gewervelde dieren. Maar schaaldieren vallen in een andere categorie. Terwijl ook schaaldieren pijn, angst en herinneringen aan pijnlijke ervaringen ervaren, net als een octopus.

Zijn er behalve medicinale verdoving andere manieren om het lijden van een dier te verminderen, dat levend wordt gegeten? Als je een garnaal eerst op een stuk ijs zet totdat het niet meer reageert, is het waarschijnlijk minder bewust van de pijn dan als je 'm uit de zee vist en recht in je mond stekt. Je kan dieren wel degelijk een snelle en pijnloze dood geven, of op zijn minst hun brein verdoven. Julia Child heeft niet voor niets duidelijke instructies gegeven om het brein van een kreeft eerst te verwijderen, voordat je 'm kookt.

Wat is de beste manier om een octopus een snelle en pijnloze dood te geven? Ik geloof dat de Hawaiianen vroeger op de hersenen beten om de octopus snel te doden. Wat ik zelf zou doen, is 'm in de vriezer stoppen. Schaaldieren, inktvissen en weekdieren hebben geen interne temperatuur-regulering. Dus als je ze in de vriezer stopt, komen ze snel op een punt waarop ze geen bewustzijn meer hebben. Dat is de snelste en makkelijkste manier om een dier bewusteloos te maken. Op die manier hoef je niet na te denken over de exacte locatie van het brein of de effecten van een verdoving op de smaak van het vlees. Je stopt het gewoon in de vriezer en klaar ben je.

Wat was het meest verrassende bewijs van de intelligentie en het bewustzijn van de octopus, dat jij in al je onderzoeken hebt gevonden? Dat ze hulpmiddelen gebruiken en nadenken over wat ze ergens mee willen doen, voordat ze het doen. Er is een geweldige video van een stel wetenschappers uit Australië – meerdere mensen hebben dit gedaan – die laat zien hoe een octopus een lege kokosnoot met zich meesleept en er uiteindelijk in gaat zitten om te slapen. Ik heb ook wel eens octopussen gezien die de deksel van een pot opendraaide, om daar een krabbetje uit te plukken.

Ze hebben ook ruimtelijk inzicht. Zo weten ze niet alleen waar hun huis is, maar kunnen ze ook gaan jagen, terug naar huis komen en de volgende dag naar een andere plek gaan om te jagen. Ze hebben dus niet alleen richtingsgevoel, maar weten ook waar ze wel en niet zijn geweest. Als je weet dat ergens een krab onder een rots zat, dat weet je ook dat daar voorlopig waarschijnlijk geen krab meer te vinden is. Het zijn echt geweldige beesten. Je kan ze oneindig bestuderen. Ze zijn echt fascinerend.