De strijd met de werkelijkheid in Oost-Oekraïne

Een vernielde brug in Semenovka. Foto's door de auteur.

Het was al twee weken geleden dat pro-Russische rebellen een brug in de buurt van Semenovka opbliezen, maar er stonden nog geen bordjes bij de brug die waarschuwden voor het defect. De weg leidde langzaam tot aan de rand van de brug, en dan ineens was daar helemaal geen brug meer. Op het moment dat de witte Lada van de brug af de diepte in was gestort, zat er een gezin van vier mensen in. De meeste auto’s vallen gewoon in de onderliggende rivier de Bilenka, maar de bestuurder van de Lada had blijkbaar haast gehad, want de wagen lag helemaal aan de overkant op de andere oever – uit de auto lekte eigeel, bloed en een regenboog aan benzine. Aan de overkant zag ik een ander gezin aan de rand van de afrond staan – ze keken naar beneden in de afrond waar ook zij hadden kunnen liggen. Beneden scharrelde een mannetje rond de auto, op zoek naar ongebroken eieren.

Lokale zakenman Ilya Lazarenko was de enige die een kraan naar het gebied stuurde om de auto weg te slepen. Het wegslepen van een verpletterde auto uit dit gebied van totale destructie was volgens Ilya een vorm van vooruitgang. Het bracht de stad iets dichter bij de staat waarin het vroeger verkeerde. Hij deed dat ondanks het feit dat hij er zeker van was dat er snel weer gevechten uit zouden breken. “Natuurlijk komen ze terug,” zei hij vermoeid.

Een officieel lid van de Volksrepubliek Donetsk had aan Ilya verteld dat het terugtrekken van de rebellen uit Slavjansk puur een tactische zet was: de Volksrepubliek verzamelde zijn manschappen voor een grote aanval op Odessa. Dit was hetzelfde lid dat succesvol voorspeld had dat bij de aanval op  Semenovka Ilya’s huis verwoest zou worden. Zijn huis was dat met het grote rode dak en de twee katten – één gevlekt en de andere zwart.

Ilya’s vrouw Nastya had de verwoestingen al veel eerder aan zien komen – in nachtmerries. Die begonnen afgelopen november, toen demonstranten zich verzamelden op de Maidan. “Niemand dacht toen nog aan oorlog,” voegde ze toe. Toch kwamen de visioenen toen al. Ze zag zichzelf en haar man kruipen –zich verschuilen voor het geweervuur in de overblijfselen van hun huis. Ze zag dat ze verraden en geëxecuteerd werden. “Misschien betekent het, dat dat ook nog gaat gebeuren,” mijmerde ze. “Ik weet het niet. Ik geloofde hiervoor nooit in dromen.”

“Het officiële nieuws is niet betrouwbaar,” mompelde Ilya verbeten toen we hem vroegen naar de huidige status van de oorlog. De realiteit is nog maar een vage samensmelting van geruchten, propaganda en dromen.

Het huis van Ilya en Nastya Lazarenko

Er is een verhaal over een jongen die gekruisigd werd in Slavjansk op het Leninplein. Beide partijen hebben het verhaal verteld, en beide partijen geven de ander de schuld. De eerste keer dat ik het verhaal hoorde was ik in een bar in Kiev. Op een school in Odessa vertelde docente Iryna Pietrova haar versie van het verhaal – ze voegde eraan toe dat iedere keer dat het verhaal verteld wordt de jongen er jonger op wordt. “Hij was drie jaar oud, de laatste keer dat ik het verhaal hoorde,” vertelde ze. “Volgend jaar, dan is het waarschijnlijk een pasgeboren baby.”

De Volksrepubliek Donetsk had nog een ander verhaal over de tijd waarin ze Slavjansk bezet hadden. Het radionieuws meldde toen dat de Oekraïense regering landkaarten liet drukken zonder de naam van de stad Slavjansk erop. Daarmee impliceerde ze dat het Oekraïense leger van plan was om de stad van de aardbodem te laten verdwijnen. Nadat de stad was heroverd, hoorde ik berichten dat zestig procent van de stad in puin lag. Maar ik hoorde ook dat Slavjansk nauwelijks schade had ondervonden. Ik reisde samen met een tolk en een chauffeur af naar Slavjansk om zelf maar eens een kijkje te nemen.

Langs velden vol zonnebloemen klonken geluiden van artillerievuur in de verte aan de rand van Slavyansk. Een Oekraïense soldaat met vage camouflage en een bandana op zijn hoofd speculeerde dat een artillerist dronken was of misschien wel gek van de oorlog was geworden en op niks aan het schieten was. Zijn vriend vertelde dat ze bezig waren om de rebellen uit een nabijgelegen bos te verjagen. Een andere soldaat verzekerde ons dat het de geluiden waren van de bombardementen op het door rebellen bezette Artemovsk.

Onze auto schudde hevig terwijl we over het door tanks beschadigde beton door het stadscentrum raceten. Ik zag veel gebroken ramen, kapotgeschoten etalages en artilleriegaten in de gebouwen – hoewel het grootste deel van het stadcentrum onbeschadigd was. De gebouwen aan de rand van de stad hadden de meeste schade opgelopen. Een school voor hulpbehoevende kinderen lag in puin, net als veel van de omliggende huizen.

Lena staat voor haar vernietigde huis in Slovyansk

Aleksandr en zijn vrouw Lena schepten brokstukken uit hun vernietigde huis. De enige bezitting die gespaard was gebleven was een tuinkabouter. “Dit had ooit twee verdiepingen,” vertelde Aleksandr. Hij schudde met zijn hoofd. Er was geen bovenverdieping meer.

“Het Oekraïense leger zat hierachter,” beweerde Lena. “Ik heb geen idee waar ze op aan het mikken waren. Het gerucht gaat dat er rebellen in die school zaten. Dat was maar een gerucht. Beide partijen hebben compleet ondoordacht artillerie op de stad afgevuurd.”

 “Het was de Volksrepubliek Donetsk,” beweerde een andere man.

“De meeste mensen kan het niks schelen welke kant wint,” voegde een vrouw eraan toe. “We willen gewoon dat de beschietingen stoppen.

Een mijn in Semenovka

Vervolgens reden we door Semenovka. Deze stad was bijna helemaal van de kaart geveegd. Inwoners stapten over onontplofte stukken raket die uit de grond staken, terwijl van een oud mijnenveld de lucht van lijken afkwam, iedere keer als de wind draaide. Magere honden dronken regenwater uit kraters en wachtten op hun baasjes.

Een zestigjarige man vertelde over hoe hij tijdens de gevechten in zijn kelder had geschuild om zijn kippen te beschermen. Hij beschuldigde het Oekraïense leger van het gebruik van fosforbommen – een type bom dat verboden is door de VN. “Ze veroorzaakten een vuur dat niet met water geblust kon worden,” jammerde hij. “Het bleef maar branden en branden.”

Dit was een woning in Nikolaevka

Langs talloze kraters hervatten we onze weg naar het plaatsje Nikolaevka, vlakbij de frontlinies. Op weg naar een appartementencomplex in het midden van de stad kwamen we langs een platgebombardeerde energiecentrale. De binnenkant van het appartementencomplex was helemaal weggeblazen – een groot deel was ingestort en vormde een grillige binnenplaats in de openlucht. De binnenkant van alle appartementen werd blootgesteld aan de hemel.

Terwijl we op de weg stonden keken we naar binnen bij een vrouw op de tweede verdieping: haar bank, haar boekenkast, haar planten stonden allemaal weggeschoven van de afgrond. Ze huilde terwijl ze wolken stof over de rand veegde – de rand van waar vroeger een muur had gestaan. Ze veegde deze vloer al dagen, ze had niks anders te doen. Het enige dat ze niet schoonmaakte waren de bloedvlekken op de muur naast de verwarming. Dat was het laatste wat zij nog had van haar dochter.

Sergey bekijkt foto's van zijn familie

Haar bovenbuurman Sergey lag in bed toen het gebouw ontplofte. Zijn moeder, zijn vriendin Oxana en haar vriendin stonden te koken in de keuken. Het plafond stortte op hen neer. Sergey en Oxana zaten gevangen onder een stapel bakstenen – ze riepen om hulp totdat de Oekraïense hulpdiensten gearriveerd waren en hen na een half uur wisten te bevrijden. Oxana weigerde ooit nog terug te komen naar het appartement, dus Sergey zat daar alleen. Hij bladerde langzaam door een fotoalbum dat hij gevonden had in de ravage. Het duurde even voordat hij door had dat het album van zijn moeder was, hij had het nog nooit eerder gezien.

“Denk je dat dit door gas komt?” vroeg hij geïrriteerd. Hij gebaarde naar de leegte om hem heen. In een nieuwsbericht was eerder gemeld dat de explosie kwam door een gebroken gasleiding. “Het was een luchtaanval,” vertelde hij. Eén voor één openden de bewoners hun handen om de stukken granaatscherven te laten zien die ze gevonden hadden. Niemand geloofde de officiële verklaring.

Maxim houdt een gasleiding omhoog

Maxim, een andere man uit het gebouw, wenkte ons vanuit de achterkant van het complex. Hij sleepte met een zwaar stuk materiaal. De omstanders waren ervan overtuigd dat het een stuk was van een raket. Hij grijnsde en vroeg ons, “Ziet dit er volgens jullie uit als een gasleiding?”

Roc is een fotojournalist die momenteel werkt aan zijn World Dream Atlas.