Wat vinden schizofrenen van films over schizofrenen?

Meer dan een eeuw geleden bedacht de Zwitserse psychiater Paul Eugen Bleuler de term 'schizofrenie' voor een psychische aandoening waarbij je last hebt van visuele en akoestische hallucinaties, catatonie, paranoia en dissociatie. Hij hoopte dat we mensen met die symptomen dan niet meer zouden omschrijven als 'van lotje getikt', maar daadwerkelijk een behandeling voor ze zouden zoeken. De wetenschap heeft inmiddels medicatie ontwikkeld waarmee de symptomen bestreden kunnen worden, maar de onderliggende oorzaken zijn nog steeds onbekend en in de media worden schizofrenen vaak schandalig negatief afgebeeld. Ik wilde peilen of er een grammetje waarheid zat aan het beeld dat Hollywood creëert van mensen met een psychische aandoening. Daarom vroeg ik vier heren met schizofrenie of een schizoaffectieve stoornis om wat films te bekijken met psychisch 'gestoorde' personages. Curtis Plum is een rapper bij het label Strange Famous Records, Erik Leavitt schrijft een autobiografisch boek over zijn psychische aandoening, Otis Crook is een bijzonder productieve muzikant, schrijver en kunstenaar en Matt Bodett is een schilder. STRANGE VOICES

Strange Voices is een mild-gezapige tv-film uit 1987. Nancy McKeon speelt de rol van Nicole, een jonge vrouw die ervan droomt om architect te worden, totdat haar vaders computer opeens tegen haar begint te praten. De rest van de film is ze druk bezig om erachter te komen of het leven beter is binnen of buiten de psychiatrische kliniek, en met of zonder medicatie. Otis Crook: Wat ik het irritantste vond aan deze film was hoe makkelijk ze kon ontsnappen uit de kliniek. Als je echt in een psychiatrische inrichting zit, zijn de veiligheidsmaatregelen zo scherp dat je onmogelijk kunt ontsnappen. Erik Leavitt: Als je aan schizofrenie lijdt en je doet iets verkeerd, maakt niet uit wat, dan zoekt iedereen gelijk de verklaring in je diagnose. Alsof al je gedrag daardoor bepaald wordt. Toen ik in een psychiatrische kliniek zat kreeg ik zo'n inktvlekkentest en ik kan me nog herinneren dat ik de hele tijd dacht, "Hoe leuk zou het zijn om bij al deze plaatjes te zeggen dat het me doet denken aan seks met m'n moeder." Maar ik zag hun onderzoekende blikken en wist dat ze aan ieder woord een betekenis zouden plakken. Toen besefte ik dat er in mijn wereld geen ruimte meer was voor ironie. Als ik dat grapje had gemaakt, hadden ze het gezien als een perverse bekentenis of als bewijs dat ik psychotisch was. Dus binnen een week tijd veranderde ik van een complex persoon in een karikatuur. Nicole is ook zo'n karikatuur. Ze is niet meer dan de belichaming van haar ziekte. MANIAC!

Maniac! is een bloederig buffet van ingewanden en gescalpeerde hoofden waarbij de schizoïde seriemoordenaar Frank erop uit is om een aantal sexy dames open te rijten. Typisch. (Zie ook: Black Christmas, Bleading Lady, Nightmares in a Damaged Brain, enzovoort.) Mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis hebben over het algemeen geen last van hallucinaties of paranoia (het lijkt meer op autisme of het syndroom van Asperger). Frank is echter een paranoïde psychoot die ze ziet vliegen. Erik: De monoloog die Frank in z'n hoofd hoort is zijn eigen stem. Meestal is het juist de stem van een ander. Bovendien is Frank het bijna altijd eens met de stem in z'n hoofd. Iemand met schizofrenie of een andere psychische aandoening met auditieve hallucinaties is het vaak helemaal niet eens met de stemmen in z'n hoofd. Het woord 'schizofreen' wordt in deze film als politiek correcter synoniem van 'gek' gebruikt.

Otis: Ik haat het als kranten het nodig vinden om te vermelden dat massamoordenaar Jan of Piet een psychische stoornis had. Hier vliegt het woord 'schizoïde' je gelijk om de oren, wat suggereert dat mensen met schizofrenie van nature geneigd zijn om vrouwen te scalperen om van hun huid een pop te maken die eruitziet als een hoerige versie van hun dode moeder. Curtis Plum: Tijdens mijn psychiatrische opnames heb ik vaak schizofrene en manisch depressieve kamergenoten gehad die geen medicatie gebruikten. Sommigen waren heel ver heen—ikzelf soms ook—maar toch heb ik me nooit onveilig gevoeld tussen mijn medepatiënten. Ik heb nog nooit een vechtpartij meegemaakt in de kliniek. En dat terwijl we dicht op elkaar leefden en reden hadden om prikkelbaar te zijn—we zaten immers opgesloten. Ik vind het raar dat mensen 'gekte' gelijkstellen aan gevaar. CAVEMAN'S VALENTINE

Op de één of andere manier vond Focus Features het een goed idee om een film te maken waarin Samuel L. Jackson een schizofrene man speelt met de naam Romulus. Hij is een soort 'Sherlock Homeless' (Eriks woorden) die gebruikt maakt van zijn achtergrond als klassiek pianist om een mysterieuze homoseksuele lustmoord op te lossen. Dus. Jackson speelt het welbekende gestoorde genietypetje en iedere keer als hij hallucineert komen er allerlei prachtige zwarte mannen in beeld die een dansje doen met geoliede lijven en witte mottenvleugels. Matt Bodett: Voordat ik een diagnose kreeg, moest ik bij de psychiater een test doen om erachter te komen wat er met me aan de hand was. Mijn testresultaten waren normaal, behalve dan dat ik extreem hoog scoorde op schizofrenie. De psychiater vertelde me toen dat creatieve types daar altijd hoog op scoren. Dat is dus het moeilijke aan het 'gestoorde genie'-stereotype van personages zoals Romulus: het heeft een kern van waarheid, maar het is een stereotype dat ons in staat stelt om een personage te creëren dat niet aan de maatschappelijke normen hoeft te voldoen: "Het geeft niet, want het is een genie." Dat vind ik een luie houding. Erik: Deze film zit vol met oude vooroordelen over krankzinnigheid—bijvoorbeeld dat een gek een hele pure kijk op de wereld heeft en daardoor de naakte waarheid ziet. Roms visioenen zijn ook nooit misleidend. De enige manier waarop het z'n leven moeilijker maakt is doordat hij voor morele dilemma's komt te staan. Rom is geen hallucinerende gek, maar een helderziende. Curtis: Om één of andere reden doen films altijd alsof het een pluspunt is om een psychische aandoening te hebben. Dat is natuurlijk lulkoek. Ten eerste is het gewoon een ziekte en ten tweede zijn veel mensen met een psychische aandoening helemaal niet zulke creatieve types. Waarschijnlijk is de mythe van het gestoorde genie gewoon bedacht zodat mensen een verklaring hadden voor hun eigen gebrek aan creativiteit. Een beetje zo van, "Oh had ik maar een psychische stoornis." A BEAUTIFUL MIND

De Heilige Graal onder de schizofreniefilms: een filmisch handboek voor alle hoopvolle scenarioschrijvers die mensen met een psychische stoornis van hun gevoelige kant willen laten zien. Alle internetfora voor schrijvers schuiven A Beautiful Mind naar voren als het ultieme werk over de schizofrene ervaring. Curtis: Als ik hallucineerde, wist ik meestal nog wel ergens dat ik hallucinaties had. John Nash houdt er zelfs een hele tijd een denkbeeldige vriendschap op na zonder dat iemand iets doorheeft. Dat is vrij onwaarschijnlijk en het klopt niet met mijn eigen ervaringen. Ik betwijfel niet dat hij hallucinaties had van mensen—die heb ik zelf ook gehad—maar zijn denkbeeldige vriend moedigt hem aan met allemaal positieve levenslustige adviezen. Dat klinkt best aardig. Mijn hallucinaties waren allesbehalve aardig. Erik: Toen ik zelf doordraaide, was ik nog steeds bang dat iemand zou zeggen dat ik gek was. Ik was me er nog steeds van bewust dat het woord 'gek' geen compliment was. Mijn paranoia werd juist veroorzaakt doordat ik nog steeds probeerde om geloofwaardig over te komen. Maar in deze films probeert niemand zichzelf te beschermen. Deze mensen verstoppen zich niet op het toilet als ze flippen. In plaats daarvan zijn ze gewoon onmiddellijk al hun schaamte kwijt. THE DARK KNIGHT

De Joker heeft zelf officieel geen psychische stoornis, maar een paar van zijn handlangers—de gast die een telefoon opblaast in z'n maag, bijvoorbeeld—zijn overduidelijk schizofreen. Recensenten repten daar overigens met geen woord over. Curtis: Deze film zat me echt dwars, omdat de Joker een stelletje psychoten inzet om een van zijn aanvallen uit te voeren. Ze worden afgebeeld als volgzame, onderdanige mensen die zo wanhopig zijn dat ze alles voor je doen. Tegelijkertijd voeren ze allemaal taken uit met ingewikkelde instructies waar je tact, stiptheid en zelfbeheersing voor nodig hebt. Psychoten zijn precies het tegenovergestelde. Als ik nu een psychose zou hebben en jij zou me vragen om over 45 minuten de kraan aan te zetten dan zou ik dat niet kunnen. Ik zou er al tien minuten over doen om m'n portemonnee te vinden als hij voor m'n neus lag. De film zegt wel dat deze jongens gek zijn, maar vervolgens gedragen ze zich gewoon als alledaagse criminelen. Daarmee zeggen ze eigenlijk dat mensen met een psychische stoornis hetzelfde zijn als alle andere mensen. Behalve dan dat het criminelen zijn, natuurlijk. Erik: De waanbeelden, hallucinaties en psychoses maakten me angstig, niet agressief. De dingen waar ik bang voor was, waren zo eng en onhandelbaar dat ik niet wist wat ik moest doen. Het was al moeilijk genoeg om mijn huis uit te komen, dus Batman verslaan zou niet aan de orde zijn geweest.