Valium: de populairste drug onder de armen van Schotland

Foto's door Harrison Reid

Op een druilerige vrijdagavond in februari ontmoet ik Jack en zijn vrienden in een smerige kroeg in Edinburgh. De straat, die vol ligt met gebroken glas, sigarettenpeuken en de verzuurde restjes van verschillende uitgekotste maaltijden, staat onder de locals bekend als The Street of Shame. Hoewel het er hier overdag nog netjes uitziet, wordt de straat ’s avonds overspoeld door groepen ruziezoekende hooligans, verklede studenten en zwalkende vrijgezellenfeestjes die komen voor de goedkope kroegen aan deze kant van de stad.

Jack begint met een verhaal over methadon, en hoe deze drug via Duitse scheikundigen, Amerikaanse soldaten en Adolf Hitler naar het Verenigd Koninkrijk kwam. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog gebruikte Hitler amfetaminen om wakker te blijven en, volgens de geruchten, daarna methadon om te slapen. Jack legt uit dat er een anagram in het woord 'methadone' verborgen zit: 'the mad one'. We lachen. Daarna zoeken we naar anagrammen in ‘valium’, maar vinden er geen.

Na methadon is valium de dodelijkste drug in Schotland.

Toen valium (of diazepam, zoals het officieel heet in Schotland) veertig jaar bestond, hield medicijnfabrikant Hoffmann La Roche een feestje waar ze een banner ophingen met daarop: “Bedankt voor het geluk en de rust die je ons de afgelopen jaren hebt gegeven.” Die banner doet zelfs de meest doorgewinterde medicijnlobbyist even huiveren, dus voor tegenstanders van de geneesmiddelenindustrie was het meer dan ongepast. Maar er was geen feestje voor het vijftigjarige jubileum van valium, dat stilletjes voorbijging begin dit jaar.

Dankzij 'Mother's Little Helper' en Amerikaanse fictie uit de twintigste eeuw, hebben veel mensen het misplaatste idee dat valium vooral gebruikt wordt door verveelde, middelbare huisvrouwen. In werkelijkheid doodt de drug langzaam maar zeker de armste mensen van Schotland—er werd valium aangetroffen in de lichamen van 72% van alle slachtoffers van druggerelateerde sterfgevallen.

Jack kan je wel wat vertellen over de macht van valium. Hij is al negentien jaar verslaafd aan de drug, en had 28 pillen genomen voor onze ontmoeting. Hoewel hij wel zegt dat het witte waren (tabletten van 2mg, niet de sterkere blauwe), is die hoeveelheid nog steeds meer dan negen keer de effectieve dosis voor angstaanvallen. Jack vertoont weinig symptomen van verminderde alertheid. Dit komt deels doordat zijn tolerantie voor de drug in de afgelopen decennia exponentieel is toegenomen, maar ook doordat één van de gevaren van valium is dat gebruikers zelf niet doorhebben dat ze onder invloed zijn, ook niet als ze enorme hoeveelheden nemen. Jack vertelt een anekdote om dit toe te lichten.

“Een gast nam een handvol valium en ging op pad om een paar huizen af te werken. In één huis ging hij de keuken in, en vond hij een halve pizza in de koelkast. Dus hij pakte een bord, ging op een stoel zitten en begon te eten. Alles wat hij wou stelen lag bij de deur opgestapeld, klaar om ermee weg te lopen. Opeens was het ochtend. De politie stormde het huis binnen en schreeuwde: ‘Wakker worden! Wakker worden!’ Ze betrapten hem op heterdaad. Hij werd er nog jarenlang mee gepest. Stel je maar eens voor hoe dat in de gevangenis gaat. ‘Waar zit jij voor? Nou…’”

Helaas was dit maar één moment van luchtigheid in een serie van treurige, verontrustende anekdotes over de drug. Jack denkt dat valium zijn denkvermogen heeft verwoest en permanent zijn geheugen heeft aangetast. Dit is een bijwerking die Professor Malcolm Lader al aantoonde in 1982, in een onderzoek dat hij presenteerde aan het Medical Research Council. Hij toonde aan dat bij langetermijngebruikers de hersenen net zo krimpen als bij acute alcoholisten. Omdat die waarschuwingen werden genegeerd, heeft Jack nu al negentien jaar valium voorgeschreven gekregen, wat neerkomt op precies de helft van zijn leven.

Professor Lader heeft valium (en benzodiazepines, de familie van drugs waar valium onder valt) het grootste door de medische industrie veroorzaakte probleem van de late twintigste eeuw genoemd. Maar toen we hem spraken, wees hij er wel op dat artsen tegenwoordig over het algemeen minder vaak valium voorschrijven.

“Als iemand geen tolerantie voor valium heeft en dan vijf blauwe pillen neemt, dan kunnen ze je beste vriend zijn, maar opeens denken ze dan dat jij hun grootste vijand bent,” waarschuwt Jack. “Tegen het einde van de avond zullen ze je neersteken.”

Valium is een kalmeringsmiddel en wordt als zodanig nog steeds vaak voorgeschreven, maar het kan ook het tegenovergestelde effect hebben. Als het gemixt wordt met alcohol, kan de gebruiker extreem gewelddadig worden, maar zich hier de volgende dag niets meer van herinneren. Wat natuurlijk niet erg, nou ja, kalm klinkt. Verschillende instellingen, van hulporganisaties tot het gevangeniswezen, waarschuwen voor dit fenomeen. Ex-gevangenen zeggen dat het eerder regel dan uitzondering is om iemand te ontmoeten die een levenslange straf uitzit en níet valium met alcohol had gemixt toen hij z’n misdaad pleegde.

Statistieken van het Criminal Justice System laten duidelijk zien dat het waarschijnlijker is dat een moordenaar high is op valium dan op crack als hij z’n moord pleegt, wat één van de vele redenen is waarom het een beetje vreemd is dat valium nog steeds gezien wordt als een Klasse C, Schedule 4-drug. Omdat veel mensen in het verleden eindeloze herhaalrecepten kregen, ontstond er al snel een actieve illegale handel in valium, die gegroeid is door de toenemende invoer vanuit het buitenland, en de amateuristische thuisproductie in Schotland zelf.

Steve, die in de verslavingszorg werkt voor de daklozen van Edinburg, beschrijft een partij nepvalium die hij vorig jaar in z’n werk veel tegenkwam:

“Het was geen valium, maar het zag er wel uit als valium, rook als valium en smaakte als valium.” Hij heeft het hier over een periode waarin er veel Phenazepam in omloop was, een onzuivere maar vergelijkbare drug. Tot vorig jaar was het legaal om de drug in te voeren, wat leidde tot een serie acute ziekenhuisopnames. Sommige bronnen denken dat de tabletten als valium werden verkocht aan nietsvermoedende junks. “Dit spul was zo’n honderd keer sterker. En deze gasten dachten: ik kan wel twintig van deze pillen nemen, zonder problemen. maar dan waren ze twee weken lang compleet van de wereld. Ze liepen rond in een bubbel. Het was een tijdje heel erg gevaarlijk.”

Na deze periode begonnen onderzoekers van de Dundee University postmortaal bloedmonsters te screenen voor Phenazepam. In een periode van zes maanden werd de drug aangetroffen in negen doden. Alle overledenen hadden een geschiedenis van drugsgebruik, inclusief hardere drugs zoals heroïne. Maar dat is niet echt verassend. Omdat heroïne illegaal is, varieert de kwaliteit. Om dit te compenseren gebruiken verslaafden vaak alcohol en kalmeringsmiddelen om aan te vullen wat hun benedenmaatse heroïne mist. Alle verslaafden die ik sprak, hadden het over de tijd toen valium en vergelijkbare drugs nog makkelijk te krijgen waren, of zelfs voorgeschreven door een arts (en daardoor gratis) waren. Nu valium moeilijker te krijgen is, nemen ze drastischere maatregelen.

Omdat er niet standaard een bloedtest wordt afgenomen voor Phenazepam, is het moeilijk om te weten hoeveel mensen precies aan deze drug zijn overleden. Wat wel zeker is, is dat de enorme hoeveelheden valium die beschikbaar zijn op het internet niet allemaal echt zijn. Online apotheken leveren bijna allemaal aan de UK, maar de koper loopt het risico om opgelicht te worden. Het gevolg is dat sommige internetfora zich vooral richten op het verkopen van grote hoeveelheden, niet op kleinschalige fraude. Op een site die makkelijk kon worden gevonden met behulp van een zoekmachine, bieden verschillende verkopers bijvoorbeeld aan om gratis samples van tien pillen op te sturen, of langs te komen met grotere hoeveelheden om de deal te sluiten. Honderd pillen kosten 35 pond, wat erg goedkoop is.

Deze pillen zouden gevaarlijke kalmeringsmiddelen kunnen zijn of gewoon placebo’s gemaakt van talkpoeder die met een verouderde pillenpers in de juiste vorm zijn gedrukt. Desondanks zullen ze blauw zijn, en is Roche nog steeds het merk dat de voorkeur heeft. Vijftig jaar nadat Mother’s Little Helper geboren werd, leeft de valiumvloek voort in Schotland, waar de armen eraan zullen sterven lang nadat de drug door de geneesmiddelenindustrie vergeten is.