Afrikaanse migranten in Marokko zitten vast in een vicieuze geweldscirkel

Het illegale migrantenkamp in de bergen bij Gourougou, net buiten Melilla.

Lopes wil echt heel graag naar Europa. Sinds hij twee jaar geleden zijn huis in West-Afrika verliet heeft hij het al vijf keer geprobeerd. Door al die pogingen heeft hij inmiddels in een Libische gevangenis gezeten, is hij geslagen, bestolen en gearresteerd door de Marokkaanse politie en zonder geld en hongerig gedeporteerd naar – of eerder gedumpt in – een niemandsland aan de Algerijnse grens. Maar elke keer loopt hij toch weer terug naar de Noord-Marokkaanse kust, en staat hij weer klaar voor een nieuwe poging om zichzelf Spanje binnen te smokkelen.

Voordat hij Guinee verliet was hij voetballer. Hij was aanvaller bij een team in de tweede divisie. Maar door de druk om zijn familie te onderhouden en zonder hoop op een degelijk inkomen nam hij in 2012 zijn spaargeld op en trok hij richting het noorden.

Hij bereikte Libië – een land in totale chaos na de val van Kadhafi. Vanuit daar wilde hij een boot naar Lampedusa pakken, maar hij werd al snel opgepakt door Libische autoriteiten. “De Libiërs houden niet van zwarten,” zei Lopes. “Ze hebben me meer dan drie weken in de gevangenis gezet, totdat een vriend heeft betaald om mij vrij te krijgen. Dus toen ben ik naar Marokko gekomen om hier mijn geluk te beproeven.”

Maar helaas: Lopes heeft nog niet veel geluk gehad. Hij probeert Spanje in te komen via Melilla, een kleine Spaanse enclave op een heuvelachtige strip aan de Noord-Afrikaanse kustlijn. Degenen die het lukt en Melilla weten te bereiken worden opgevangen in een speciaal gebouwd hostel. Ze kunnen tot een jaar in het Centro de Estancia Temporal de Inmigrants (CETI) verblijven, tot de regering besluit wat er met ze gebeurt. Ze kunnen niet worden teruggestuurd naar Marokko omdat het koninkrijk ondanks druk vanuit de EU geen heropnameverdrag heeft getekend.

Vorige week zijn zeven migranten verdronken toen ze een andere route kozen om Spanje binnen te komen. Het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken zei dat ongeveer 250 mensen Ceuta wilden bereiken, de tweede Spaanse enclave aan de Marokkaanse kust. Een Spaanse mensenrechtenorganisatie beweert dat Spaanse grenswachten traangas op de migranten afvuurden, voordat Marokkaanse veiligheidstroepen ze met wapenstokken uit elkaar dreven.

Dit soort verhalen is niet ongewoon. Lopes was niet in staat om een over een hek met prikkeldraad heen te klimmen bij Melilla of met een boot binnen te glippen bij Ceuta, en woont inmiddels al anderhalf jaar in een bos vlakbij de Marokkaanse berg Gourougou. Hij slaapt in een tent gemaakt van een dekzeil en enkele dekens, gedrapeerd over een paar stokken.

Lopes en zijn geïmproviseerde slaapplaats.

Lopes is een van honderden Afrikaanse migranten die in het ruige noorden van Marokko wonen. Als enige Afrikaanse land dat een landgrens met Europa deelt is het koninkrijk een logische doorvoerroute in de zoektocht naar werk en asiel. Volgens het Marokkaanse ministerie van Binnenlandse Zaken wonen er nu ongeveer tien- tot twintigduizend illegale migranten in het land en vorig jaar zouden er naar schatting 6400 mensen illegaal Spanje hebben bereikt.

Deprimerend maar niet verrassend is dat deze ontwikkeling regelmatig in politiegeweld uitloopt. In 2005 schoot de politie tenminste vijf migranten dood tijdens een massapoging om Melilla te bereiken en er is sindsdien niet veel veranderd. Eind vorig jaar brak Abdulalli Kebe beide benen toen hij – een vierendertigjarige schilder en vloerenlegger uit Mali – van een helling afviel toen hij aan de politie wilde ontsnappen bij een inval in zijn kampement.

“Ze waren gestoord – ze gooiden stenen naar ons,” zei hij toen ik hem opzocht in het ziekenhuis. “Wie valt er nou een kampement binnen om drie uur ’s nachts? Dat is niet nodig.”

Naast hem lag Saleh, een 28-jarige uit Mali. Hij kon ook niet lopen. Hij werd ongeveer een maand geleden gepakt door de politie toen hij vanuit Algerije Marokko binnen wilde komen. “Ik probeerde met een groep van tien Malinezen de grens over te steken,” zei hij. “Het was ongeveer zes uur op een vrijdagmorgen. De anderen renden weg maar ik werd gepakt en door zes politiemannen geslagen. Eén sloeg me op mijn rug, een ander op mijn been. Ze hebben al mijn geld en mijn telefoon gepakt.”

Afgelopen maart interviewde Artsen Zonder Grenzen 190 migranten in het noordelijke deel van het land. Bijna tweederde zei slachtoffer van politiegeweld geweest te zijn – veelal door de Marokkaanse politie, maar ook een beetje door de Spaanse. Veel migranten die ik heb ontmoet klagen dat ze ook zijn aangevallen door lokale bendes of worden gediscrimineerd.

Diezelfde maand werd Clemen, een migrant uit Kameroen, gearresteerd toen hij over een hek bij Melilla wilde klimmen. Zwaar toegetakeld door de politie werd hij overgebracht naar het ziekenhuis, ontslagen, en weer teruggestuurd naar het bos. De volgende ochtend trokken Marokkaanse strijdkrachten wederom het bos in. Nog steeds in shock en te zwak om weg te vluchten zag Clement hoe zijn tent en eigendommen werden verbrand. Kort daarna bezweek hij aan zijn verwondingen.

Clements dood was tragisch, maar lijkt de zaak van migranten in de bossen bij Gourougou wel te helpen. Het was het thema van deze film van Italiaanse journalist Sara Creta en deze campagne door lokale mensenrechtenorganisaties.

[liveleak src='http://www.liveleak.com/ll_embed?f=f69b05ed9f34' width='640' height='360']

Honderden migranten bestormden vorig jaar september het hek bij Melilla.

Tegen de herfst had zelfs de aan de overheid gelinkte nationale raad voor mensenrechten kritiek op het migratiebeleid van het land. Eindelijk las ook Koning Mohammed VI – de ultieme arbiter van de Marokkaanse politiek – het rapport van de raad en gaf zijn regering instructies om een nieuwe visie voor een nationaal migratiebeleid te formuleren met een menselijke filosofie, verantwoordelijke aanpak en toonaangevend karakter op regionaal niveau.

Andere mensenrechtenorganisaties en de migranten zelf verwelkomen het nieuwe beleid voorzichtig. Terwijl alle migranten die ik sprak in het verleden te maken kregen met politiegeweld en bijna dagelijkse invallen in hun kamp, kwam er eind 2013 ineens een eind aan de lukrake arrestaties en afranselingen. Van iedereen die ik heb ontmoet is alleen Saleh in de laatste twee maanden in elkaar geslagen.

Bovendien is de regering van plan om een goed asielstelsel op te zetten en willen ze bepaalde categorieën migranten toestaan om hun verblijf in Marokko te reguleren – wat betekent dat ze legitiem werk kunnen zoeken. Maar de criteria voor de migranten zijn nauw en het beleid doet niets aan de oorzaak van het probleem, stelt Chakib Al Khayari. Hij is een lokale journalist en voorzitter van de mensenrechtenvereniging in het Rifgebied.

“Op dit moment bewaakt Marokko de Europese grenzen in ruil voor economische en politieke voordelen,” zegt Al Khayari. “Het Europees parlement zegt dat er misstanden zijn in Marokko, maar erkent niet dat de EU de kern van het probleem is. De overtredingen die Marokko maakt, gebeuren met steun en sponsoring van de Europese Unie.”

Het valt nog te bezien hoe de situatie hier zal veranderen voor de migranten. Racisme blijft onderdeel van de Marokkaanse samenleving. Maar ongeacht hoe impopulair ze zijn, gaan de meeste Afrikaanse migranten nergens naartoe. Ze zitten vast tussen de bijna onmogelijke tocht naar Europa en de even kostbare, vaak beschamende en gevaarlijke optie om het op te geven en terug naar huis te gaan. Sommige leven hier al jaren – bedelend of werkend voor hongerloontjes om maar te overleven. Doorvoer is hun permanente realiteit geworden, Marokko hun terughoudende gastheer.

“Ik ken veel mensen die naar Engeland zijn gegaan, of naar Duitsland,” zegt Lopes. “Maar ook veel die weer terug naar huis zijn gegaan. Ze zijn te moe. Het is hier niet makkelijk. Geld verdienen en eten, dat is niet makkelijk. Je slaapt niet goed – je wordt gek. Ziek. Het haalt het leven uit je.”