De verontrustende relatie tussen verslaving en ADHD

Alle rapporten van Niall Greene zagen er nagenoeg hetzelfde uit. Hij was een goede jongen, goed in staat om te leren, maar – zoals zijn leraren zeiden – "makkelijk afgeleid".

"Ik vond het moeilijk om erbij te horen," herinnert Greene zich. Hij is opgegroeid in een klein dorpje in Noord-Ierland, ongeveer dertig kilometer van waar hij nu woont. "Ik functioneerde nooit erg goed in groepen… en ik weet nu waar dat door kwam."

Het kostte hem meer dan tien jaar om daarachter te komen – tien jaar van drugs, drank, artsen, therapeuten, rehabilitatiecentra en een zelfmoordpoging. Na al die jaren werd hij – inmiddels volwassen – gediagnosticeerd met Attention Deficit-Hyperactivity Disorder (ADHD).

Ongeveer 25 procent van de volwassenen die worden behandeld voor alcohol- en drugsmisbruik heeft ook ADHD, volgens WebMD. De twee gaan vaak hand in hand, omdat afleiding en impulsiviteit (beide kenmerken van ADHD) het makkelijker maken om in patronen van verslaving te vervallen. Ook de stress van het omgaan met ADHD, dat zelfs makkelijke taken ongelooflijk moeilijk kan maken, kan je verslavingsgevoeliger maken.

"Ik zie veel jonge vrouwen die me vertellen dat ze het naast zich neer kunnen leggen en gewoon hun leven kunnen leiden – maar dingen waar iemand zonder de stoornis een of twee uur over zou doen, doen zij vier uur over. Ze staan vroeg op en gaan laat naar bed om toch nog dingen gedaan te krijgen," zegt dr. Timothy Wilens, hoofd van de afdeling kinderpsychiatrie van het Massachusetts General Hospital.

Wilens schreef in 2010 het artikel A sobering fact: ADHD leads to substance abuse, waarin hij suggereerde dat 15 tot 25 procent van de volwassenen die een probleem hebben met drank- of drugsmisbruik ook ADHD hebben. Wilens stelt dat het risico op verslaving voor mensen met ADHD "twee of drie keer hoger" is dan voor mensen zonder ADHD.

Maar je zou hier een kip-of-het-ei-vraag kunnen stellen: leiden de eigenschappen van ADHD tot verslaving, of leidt de manier waarop ADHD wordt behandeld – vaak met medicijnen zoals Adderall en Ritalin – tot verslaving?

Toen Greene een tiener was, werd zijn gedrag niet verklaard door ADHD. "Als ik niet genoeg prikkels krijg, creëer ik mijn eigen prikkels," legt hij uit. Voor hem gebeurde dat in de vorm van drank en drugs. Als tiener, vanaf het moment dat hij vijftien was, ging hij elke keer out als hij dronk en in zijn twintiger jaren gebruikte hij dwangmatig cocaïne en nam hij soms vijf xtc-pillen per keer. Hij beweert uitdrukkelijk dat hij dit niet deed om lol te hebben, maar dat het voortkwam uit een gevoel van wanhoop. Toen hij achttien werd, verhuisde hij van Noord-Ierland naar New York, waar hij "elke cent aan drank besteedde." Daarna ging hij van stad naar stad: Liverpool, Galway, Dublin. Hij kon nooit lang een baantje houden; niets was stabiel. Als hij niet aan het drinken was, besteedde hij zijn geld aan gokautomaten.

"Dit is hoe ADHD werkt," zegt hij. "Je wordt wakker en alles is prima. Maar rond een uur of vijf staat je hele leven op z'n kop. Je moet een nieuwe baan vinden. Je bent uit je appartement geschopt. Zodra er één ding mis gaat, gaat alles mis."

Nadat hij in een rehabilitatiecentrum had gezeten voor zijn drugsmisbruik, ging Greene naar een psychiater, die dacht dat hij misschien wel eens ADHD kon hebben. Het was de eerste keer dat iemand dit had voorgesteld. Greene vond in de enige boekhandel van de stad een boek over de stoornis, maar hij kon geen informatie vinden over de manier waarop volwassenen omgaan met de aandoening.

"Dat komt waarschijnlijk omdat er tot voor kort werd gedacht dat volwassenen geen ADHD konden hebben," volgens dr. Howard Schubiner, die ook uitgebreid onderzoek naar de aandoening heeft gedaan. "Er werd gedacht dat het een kinderstoornis was, die wel voorbij zou gaan als ze de puberteit bereikten."

In Nederland lijdt zo'n 3% - 5% van de jongeren onder de 16 jaar aan ADHD. Dat zijn er vele tienduizenden. De Centers for Disease Control and Prevention schat dat in de Verenigde Staten maar liefst 6,4 miljoen kinderen tussen de vier tot zeventien jaar met ADHD zijn gediagnosticeerd. Het ding is, die kinderen groeien op, en artsen beseffen eigenlijk pas sinds kort dat ADHD met het ouder worden niet weggaat. Ongeveer 4,4 procent van de volwassenen in Amerika worstelt met ADHD, wat in 2002 naar schatting 31,6 miljard dollar kostte, vanwege zorgkosten en verloren werkuren.

Het probleem is echter dat ADHD zich op andere manieren manifesteert als je volwassen bent. Hyperactiviteit, een van de eigenschappen die geassocieerd wordt met de aandoening, lijkt te verminderen als kinderen ouder worden, maar hoe snel je afgeleid wordt is niet iets dat er beter op wordt naarmate je leeftijd stijgt. "Het is er nog steeds, maar een soort van geïnternaliseerd," zegt Schubiner. Een van de manieren waarop ADHD zich manifesteert is door middel van verslaving. In een onderzoek uit 2005, stelde Schubiner vast dat 20 tot 40 procent van de volwassenen met ADHD een verleden met drank- en drugsmisbruik had.

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met ADHD zich tot drugs wenden om het tekort aan dopamine in hun hersenen te compenseren. Schubiner en andere onderzoekers hebben zich echter ook afgevraagd of de behandeling van ADHD – met stimulerende middelen als Ritalin – patiënten naar een verslaving leidt.

Tot nu toe lijkt dit niet het geval te zijn. "Er is weinig bewijs dat de behandeling van ADHD het risico op sigaretten-, drank- of drugsmisbruik verhoogt – sterker nog, het risico wordt er zelfs kleiner door," zegt Wilens. Hij refereert aan een onderzoek onder 25 duizend ADHD-patiënten die een merkbare daling in crimineel gedrag vertoonden (waaronder drugsdelicten), als de medicijnen voor de behandeling werden ingenomen. "Dit lijkt erop dat als je doorgaat met de behandeling, er waarschijnlijk een vermindering in het risico [van drank- en drugsmisbruik] te zien is," zegt Wilens. "In ieder geval wordt het risico er niet groter door."

"Ik denk dat iedereen in het onderzoeksveld het ermee is, dat als je grip kan krijgen op de verslaving, je relatief snel met de behandeling voor ADHD moet beginnen," zegt hij. "Als je ADHD op een agressieve manier behandelt en je het drugsmisbruik in de gaten houdt, zul je [criminaliteit] verminderen." Criminaliteit en ADHD zijn namelijk aan elkaar gecorreleerd, ook weer als gevolg van die verhoogde kans op verslaving (en daarnaast gedragsstoornissen): onder jeugdcriminelen in Nederland lijdt ongeveer een kwart aan ADHD.

Nadat Greene met ADHD werd gediagnosticeerd en een behandelingsprogramma voltooide, vond hij eindelijk stabiliteit. "Maar zelfs tegenwoordig rust er nog een stigma op volwassenen met ADHD," zegt hij. "Het is het zwarte schaap van de geestelijke gezondheidsaandoeningen." Vorig jaar heeft Daily Mail zelfs nog een stuk van een dokter gepubliceerd waarin het bestaan van ADHD belachelijk gemaakt wordt.

"Nadat ik vijftig jaar werkzaam ben geweest in de medische sector en duizenden patiënten heb gezien die de symptomen van ADHD hadden, ben ik tot de conclusie gekomen dat er niet zoiets als ADHD bestaat," schreef de dokter. Het stuk suggereert ook dat wanneer je tieners met ADHD diagnosticeert en ze behandelt met stimulerende middelen, je de "werkelijke oorzaak van hun problemen" negeert – dingen als marihuana of alcohol, volgens de dokter.

Voor Greene lijkt het omgekeerde waar te zijn. De behandeling voor zijn drank- en drugsverslavingen leidden naar zijn diagnose, zegt hij, en hij heeft zichzelf eindelijk onder controle. Drie jaar geleden begon hij met Adult ADHD NI, een non-profit gewijd aan het helpen van andere volwassenen met ADHD in Noord-Ierland. Hij richt zich op het helpen van kinderen en volwassenen die net zo worstelen als hij ooit deed, en heeft lak aan de artsen die nog steeds denken dat ADHD niet bestaat. "Ik ga graag de uitdaging aan," zegt hij.

Greene herinnert zich hoe het is om je verloren te voelen. Hij ziet de opluchting op de gezichten van zijn cliënten wanneer ze beseffen dat niet de enigen zijn met dit gevoel. Ze lachen iets makkelijker als ze samen zijn.

"Ze zijn allemaal in staat om hier goed doorheen te komen," zegt hij. "Alleen zijn ze nogal snel afgeleid." Hij kent het gevoel.