Duitse pasgeborenen hoeven geen jongen of meisje meer te zijn.

Foto via Adriano Aurelio Araujo

Verschuivingen in de wet worden graag gezien als een vooruitgang. Dat zijn ze tenslotte vaak ook. Wat echter op het eerste gezicht lijkt op een verbetering, verhult vaak een veel ingewikkeldere kern. Denk aan het wettelijke huwelijk: met de mogelijkheid voor een man en vrouw om zich in de echt te laten verbinden, ontstond ook meteen de onmogelijkheid voor mensen van hetzelfde geslacht om dit te doen. Zo gezien kun je stellen dat veranderingen van de wet problemen met zich mee kunnen brengen.

Deze gecompliceerde relatie tussen vooruitgang en moeilijkheden blijkt duidelijk uit de nieuwe derde geslachtsoptie op de geboorteakte in Duitsland. Per 1 november is het niet langer nodig om baby's in Duitsland op hun geboorteakte te registreren als man of vrouw. In plaats daarvan—in het geval dus dat het lichaam van de baby karakteristieken van beide geslachten heeft—kan het hokje man of vrouw op de geboorteakte onaangevinkt blijven.

Daarmee wordt Duitsers dus niet zozeer de mogelijkheid geboden om een derde geslacht te kiezen, als wel de mogelijkheid om het geslacht gewoon uit te sluiten (Australië bijvoorbeeld biedt daadwerkelijk een derde formele optie als geslacht—geslacht X—op alle officiële documenten). Toch heeft Duitsland hiermee een ruimte geopend buiten de bestaande grenzen van "man" en "vrouw". Iets dat door bevolkingsgroepen over de hele wereld wordt toegejuicht.

Deze toejuichers van Duitsland hebben genoeg reden om enthousiast te zijn. Een studie naar de ervaringen van interseksuele mensen in Duitsland, die in 2012 in federale opdracht werd uitgevoerd, leidde tot een rapport van de Duitse Raad voor de Ethiek—een interdisciplinaire groep academici en experts—waarin ze een eind aan de verplichte registratie van mensen als man of vrouw adviseren. In een persbericht dat de uitgave van het rapport op 23 februari 2012 vergezelde schrijft de Raad:

"Onomkeerbare toewijzing van een medische sekse aan personen met een ambigue geslacht, is een inbreuk op het recht van lichamelijke integriteit, op het behoud van seksuele- en geslachtsidentiteit, op een open toekomst en vaak ook op een pro-creatieve vrijheid. De beslissing in kwestie is persoonlijk."

Met andere woorden: de bedoeling achter het advies tot een nieuwe wet betreffende de geboorteakte, is het terugdringen van gewelddadige en ingrijpende praktijken, met name de waslijst aan operaties waaraan zuigelingen en jonge kinderen worden onderworpen om maar netjes in het hokje man/vrouw te passen.

Illustratie door JSwindell

Dr. Frank Fisher meent dat het besluit om het protocol van de geboorteakte opnieuw te overwegen, en zo stil te staan bij de behandeling van interseksuele individuen, volgt op een lange periode van lobbyen door bepaalde belangengroepen. In een email schrijft Dr. Fischer: "De tijd voor een meer humanistische maatstaf is dankzij langdurige politieke inspanning eindelijk aangebroken." Het probleem is echter dat de nieuwe maatstaven nog niet overal hetzelfde ontvangen worden. Geboorteaktes kunnen nu dan wel ruimte bieden aan interseksuelen, maar andere Duitse wetten doen dit bijvoorbeeld nog niet: het huwelijk blijft een overeenkomst tussen een man en een vrouw, civiel partnerschap blijft alleen weggelegd voor mensen van hetzelfde geslacht, en paspoortaanvragen vereisen nog steeds een mannelijke of vrouwelijke identificatie.

Emi Koyama is de directeur van Intersex Initiative, een organisatie in Portland, Oregon, die zich met name bezighoudt met de belangenbehartigingen voor mensen die zijn geboren met karakteristieken van beide geslachten. Koyama is van mening dat de nieuwe Duitse wet er in eerste instantie voor zal zorgen dat de kinderen die zonder geslacht worden geregistreerd zullen worden behandeld als zijnde anders. De kinderen zullen volgens haar worden gemarginaliseerd en hun medische privé-informatie zal tegelijkertijd onvermijdelijk publiekelijk wordt gemaakt.

Je hoeft alleen maar terug te denken aan de gymles op de middelbare school om te begrijpen hoe het 'anders zijn' door een kind kan worden ervaren. Denk nu nog iets verder terug, aan de kleuterschool en de toiletten daar die wijzen op toegang voor alleen meisjes of jongens. Wat moet het kind dan doen? En wat moet een kind doen dat is verteld dat het geen man of vrouw is maar dat zich wel man of vrouw voelt?

Koyama stelt daarom dat "het creëren van een derde geslachtsoptie, of het afschaffen van een wettelijk geregistreerde sekse, betere manieren zijn om met het probleem om te gaan". De nieuwe Duitse wetgeving heeft de problemen rond interseksualiteit ook internationaal onder de aandacht gebracht. Koyama waarschuwt echter: "Beleidsmaatregelen die invloed hebben op interseksuele kinderen moeten geëvalueerd worden op basis van de impact op die kinderen, en niet op het feit of ze wel of niet veranderingen in abstracte maatschappelijke opvattingen teweeg brengen." We moeten er dus zeker van zijn dat de personen die we proberen te beschermen niet in werkelijkheid gebruikt worden als marionettepop. Anders is de missie niet geslaagd.

Niet iedereen is het eens met Ms. Koyama. De internationaal bekende interseksuele rechtenactivist Maya Posch is daar een van. Maya, momenteel woonachtig in Nederland, heeft haar zinnen nu gezet op Duitsland of Australië, na bijna een decennium lang te hebben gevochten met de Nederlandse regering en medische gemeenschap voor zowel haar juridische erkenning als een vrouw, als toegang tot betrouwbare en uitgebreide gezondheidszorg (ze heeft deze worsteling in detail beschreven op haar website). Posch vindt de nieuwe geboorteakte van Duitsland een gebrekkige, maar goede ontwikkeling. Ze vertelde me laatst: "Het enige dat ik graag aan deze Duitse wet toegevoegd zie worden, is dat het kiezen van een geslacht een persoonlijke keuze is, die niet door ouders of artsen kan worden gemaakt. Het psychologische trauma waaraan slachtoffers van genetische operaties in hun jeugd lijden is schrikbarend.”

We vroegen Posch of zo’n trauma die kan volgen op een geslachtsbepalende operatie opweegt tegen de problemen waar een interseksueel, die deze operatie niet onderging, op latere leeftijd tegenaan loopt. Posch lachte en zei: "De hoofdzaak, het allerbelangrijkste, is het psychologische aspect van deze zaak. Wat het meest beledigend is aan de gedwongen genitale operatie van kinderen, is dat het onomkeerbaar is. Als je eenmaal een orgaan hebt verwijderd, zal het niet meer terug groeien. Het is een eenmalige beslissing."

Gekeken naar de dagelijkse struggles van een kind dat buiten het binaire geslachtsconcept valt, wijst Posch ons erop dat we het niet over nieuwe problemen hebben. "De samenleving houdt zichzelf voor altijd man of vrouw te zijn geweest, maar in werkelijkheid heeft het nooit zo gewerkt. Er zijn altijd problemen geweest. Het is niks nieuws. Dit is een prima kans om het probleem eens echt te bekijken en te zeggen, 'Hmm, waarom hebben we eigenlijk afzonderlijke toiletten nodig?'"

Wat Duitsland betreft is het werk voor ze uitgestippeld. Als voorloper op gebied van het interseksuele recht en juridische betrokkenheid, kijkt de wereld toe terwijl het land haar weg baant door het moeilijk begaanbare terrein.

Meer over geslachtskwesties:

Moeten transgenders hun geslacht onthullen voor ze overgaan tot seks?

Ben je een hem, een haar of een hän?