Hoe een blank meisje uit Delft tegenover een Syrische jihadstrijder belandde

Floor van der Meulen.

Terwijl ze op de grond ligt, vliegen de kogels haar om de oren. Maar het enige waar ze op dat moment aan kan denken is of haar cameraman dit wel goed aan het vastleggen is. Floor van der Meulen (25) is aan de Turks-Syrische grens haar eerste documentaire aan het schieten, terwijl ze zelf beschoten wordt. Ruim een jaar eerder was ze net afgestudeerd aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam en was ze van plan een documentaire te maken over bekerrapers op Lowlands. Dat is er niet meer van gekomen.

VICE: Hoe ben je van Lowlands in Syrië terechtgekomen?

Floor van der Meulen: Mijn idee over de bekerrapers had ik eigenlijk al ingediend bij de Teledoc Campus - een initiatief voor beginnende filmmakers. Toen mijn producent en ik daar dat idee gingen pitchen, werd net bekend gemaakt dat Moerad M. als eerste Nederlander in de Syrische burgeroolog was gestorven. Moerad groeide net als zo’n twintig andere Syriëgangers in de buurt van waar ik mijn jeugd doorbracht in Delft. Het was ons-kent-ons en er gebeurde zelden iets. Ik vroeg me meteen af waarom die jongens dat zijn gaan doen. De mensen van Teledoc Campus zeiden meteen: hier moet je op ingaan. Toen ging het snel, er kwam budget en de research kon meteen beginnen.

Dus Teledoc ondersteunde je meteen, maar hoe reageerden je familie en vrienden?

Dit was een unieke kans die ik met beide handen heb aangegrepen. Uiteraard kreeg ik vanuit mijn familie wat tegengas. Mijn vader was stellig: je gaat Syrië niet in! Maar mijn moeder snapte het wel, als ik maar echt héél voorzichtig was. Gelukkig is mijn vriend ook filmmaker, dus begreep hij mijn passie en missie, maar ook hij wilde me heelhuids terughebben.

Een still uit de docu 'Paradijsbestormers'.

Begrijpelijk. Ik neem aan dat je ook niet in je eentje naar Syrië ging?

Uiteraard gingen er ook een cameraman en een geluidsman mee voor de film. Daarnaast hadden we een tolk en een 'fixer', omdat niemand van ons Arabisch sprak en er moest van alles worden geregeld aan de Turks-Syrische grens.

Was de keuze voor jou snel gemaakt om ernaartoe te gaan?

Ik heb eerst een jaar research gedaan in Nederland. Boeken gelezen, experts gesproken en ‘risicowijken’ in Delft en Den Haag onderzocht. Ik deed er aan alles om de beweegredenen van de Syriëgangers te begrijpen, maar voor de praktische kant van het verhaal moest ik uiteraard ook jongeren spreken. Ik kwam er zodoende achter dat de moslimgemeenschap in Nederland vrij gesloten is, zeker voor een niet-islamitische buitenstaander. Toen stelde ik aan mijn producent voor om toch richting Syrië te gaan, omdat dáár al die jongens zitten die ik eigenlijk wil spreken.

Maar als Nederlandse moslims in Nederland al vrijwel niet met jou wilden spreken, waarom die in Syrië dan wel?

In Nederland praat niemand door sociale controle, omdat ze door de overheid nauwlettend in de gaten worden gehouden. Ze kijken wel twee keer uit voordat ze met een vreemde praten, terwijl de mensen in Syrië hun keuze al hebben gemaakt. Ze komen waarschijnlijk niet eens terug naar Nederland. Als ik ze dan als Nederlander kom opzoeken, bewijst dat al dat ik hen echt wil begrijpen en echt wil weten wat hun verhaal is. Verder wilde ik naast de Nederlandse strijders ook Syrische strijders spreken, dus moest ik wel die kant op. De eerste keer om te researchen en de tweede keer om te draaien.

Twee keer? En je bent de eerste keer gewoon zonder filmploeg die kant opgegaan?

Ja. De eerste keer had ik natuurlijk zelf wel een klein cameraatje bij me. En we moesten in de bufferzone tussen Turkije en Syrië blijven. Ik gaf daarom kleine camera’s aan Syriërs mee die ik had leren  kennen. Zij waren gelukkig erg bereid om ons te helpen, omdat ze vonden dat hun verhaal niet voldoende belicht werd. Zij filmden het conflict van dichtbij, echter dan dat wordt het niet.

Ben je zelf ook in heftige situaties terechtgekomen?

Het was wel een paar keer heel erg spannend. Het werd al benauwend voor mijn vliegtuig was opgestegen. Ik werd door iemand met een onbekend nummer gebeld die me ten strengste afraadde om richting Syrië te gaan, gezien het hoge risico ontvoerd te worden. Ik had dus al meteen het gevoel dat ik van alle kanten werd gemonitord.

Eenmaal aangekomen bij een dorpje aan de grens, hoorde ik geknal en ik wist niet wat het was. Dus ik vroeg heel naïef aan de fixer – die zelf ervaring had met oorlogsgebieden – wat dat was. “Ja, dit zijn dus granaten die inslaan”, legde hij uit. Toen besefte ik voor het eerst dat daar vederop gewoon mensen doodgingen. In dat dorp zelf waren de knallen nóg harder, de ramen trilden bijna uit hun kozijnen. Bij elke knal zochten ik en m’n crew meteen dekking, maar tegelijkertijd zag je kinderen doodleuk buitenspelen alsof er niets aan de hand was. Die kinderen kwamen ook naar ons toe met lege kogelhulzen om te laten zien dat daar losse flodders door de straat vlogen.

Had je rond deze tijd niet een moment van: wat de fuck heb ik mezelf nu aangedaan?

Op gegeven moment komt je film op plek één te staan en je eigen leven op twee. Je bent zo gefocust op je project. Dit verhaal móest verteld worden. Als ik die urgentie niet had, dan was ik ook niet bereid mijn leven ervoor te riskeren.

Had je vaak het idee dat je je leven aan het riskeren was?

Eén keer kwam het voor dat we op een heuvel iemand aan het filmen waren en dat we opeens werden beschoten – de kogels vlogens ons om de oren.We doken meteen naar de grond en ik lag bovenop de cameraman, maar ook toen riep ik tegen hem dat hij moest blijven filmen. Zelfs toen vond ik de film belangrijker dan mijn eigen leven. Gelukkig waren die kogels niet voor ons bedoeld.

De Nederlandse Syriëganger die Floor interviewde voor haar docu.

En op gegeven moment mocht je een Nederlandse Syriëganger interviewen. Hoe was dat?

Het was heel bijzonder om daar, zo ver van Nederland, een andere Nederlander te spreken. Het voelde al snel als twee Nederlanders die gewoon een gesprek aan het voeren waren. Het was een hoogopgeleide jongen, sprak goed Nederlands, we scheelden niet zo veel in leeftijd, dus tot op zekere hoogte verschilden we niet zoveel van elkaar.

Omdat ik hem en andere mensen mocht spreken, is het voor mij veel tastbaarder geworden. Ik heb leren begrijpen dat er heel veel verschillende groeperingen zijn en dat elke strijder weer een ander verhaal met eigen beweegredenen heeft. Daardoor zijn er zoveel verscheidene perspectieven.

Wat klopt er volgens jou niet aan ons beeld van die oorlog?

Voor mij is het belangrijk dat mensen dat voor zichzelf kunnen opmaken na het zien van de film. Ik ga zelf geen oplossingen brengen of conclusies trekken. Ik vind wel dat die 120 Nederlanders in Syrië te makkelijk als homogene groep worden gezien, dat klopt helemaal niet. Ze zijn niet allemaal vrienden van elkaar en ze strijden voor verschillende groeperingen. Je kan ze niet over één kam scheren.

We maken ons nu druk of ze eventueel een bedreiging voor ons land kunnen vormen. Wat we moeten doen is ons juist afvragen waarom de Syriëgangers zich in Nederland niet thuis voelen. Waarom drijven we ze weg? Als we dat weten, dan kunnen we met echte oplossingen komen.

Volgende week donderdag 11 september om 21.00 wordt de documentaire Paradijsbestormers door BNN uitgezonden op NPO3. Hieronder kun je de trailer bekijken.

Trailer Paradijsbestormers van Floor van der Meulen from KeyDocs on Vimeo.