FYI.

This story is over 5 years old.

Stuff

Het WK is een soort Fashion Week voor de Braziliaanse veiligheidsdienst

De afgelopen jaren is traangas een essentieel onderdeel geworden van welk protest dan ook, maar misschien moeten we het gebruik maar eens heroverwegen.
Leonardo Bianchi
Rome, IT

Een agent schiet traangas af op hoofdhoogte. Foto door Mystyslav Chernov/ Wikimedia.

In de afgelopen jaren is traangas een essentieel onderdeel geworden van welk protest dan ook; van Rio en Istanbul tot Caracas en Athene, overal kon bijna met wiskundige zekerheid vastgesteld worden dat er vroeg of laat wel weer een bus met traangas door de straten zou vliegen. Demonstranten zonder gasmaskers werden verstikt, en in enkele extreme gevallen werd een kind tegen het hoofd geraakt waarna deze overleed.

Advertentie

De media kwijlen weg bij beelden van pleinen en straten gevuld met wolken traangas, maar ze praten nooit met de bedrijven die het gas produceren en verkopen, terwijl deze gigantisch veel winst maken.

Anna Feigenbaum, professor op de Universiteit van Bournemouth, is bezig een boek te schrijven over hoe traangas en andere ‘niet-dodelijke’ wapens de manier waarop de openbare orde gehandhaafd wordt veranderen. In de periode waarin duizenden Brazilianen buiten de WK-stadions met traangas en flashbangs in bedwang worden gehouden, leek zij ons een geschikte persoon om even te bellen.

Brazilië, agenten in hun uitrusting. Foto door Rafael Vilela.

VICE: Hallo Anna, laten we beginnen bij alle WK-protesten in Brazilië. De politie drukt ze al een jaar lang met geweld de kop in, maar jij schreef onlangs dat “Het WK een soort Fashion Week is” voor de veiligheidsdienst van het land. Waarom?

Anna Feigenbaum: Het hele jaar door worden er modeshows gehouden, maar de Fashion Week is echt hét moment om in de spotlights te staan. De grootste talenten van de wereld komen bij elkaar en de media zwermt eromheen. De merken weten dat dit het moment is waarop ze moeten stralen, het beste van het beste moeten laten zien.

Naast de Braziliaanse LAAD Defence and Security Expo zijn het WK en de Olympische Spelen van 2016 dé kans voor de beveiligingsindustrie om hun nieuwe collectie oproerbeheersingsmiddelen te showen tijdens echte omstandigheden. De producten komen uit de kast, de straten op, zodat kopers van over de hele wereld kunnen zien hoe goed ze werken.

Advertentie

Bijna iedere demonstratie eindigt met het gebruik van rubberkogels, traangas, flashbangs en andere ‘niet-dodelijke’ wapens. Is dit altijd al zo geweest?

Het komt denk ik door een combinatie van tolerantie voor politiegeweld vanuit de overheid, en de steeds groter wordende verzameling van ‘minder’ dodelijke wapens waar de politie over beschikt. Uit onderzoek blijkt dat hoe meer wapens de politie heeft, hoe groter de kans is dat ze keuzes maken die leiden tot geweld. Als je dat combineert met het beleid van de vele landen waar agenten nauwelijks gestraft worden voor mishandeling, dan zal het geweld gewoon blijven.

Als we naar de geschiedenis kijken, zien we dat er altijd al veel gebruik werd gemaakt van ‘niet-dodelijke’ wapens tijdens opstanden en in tijden van onrust.  Verschillende landen hebben op verschillende momenten gebruikgemaakt van buitensporige hoeveelheden geweld – de VS in de jaren vijftig, Zuid-Afrika in de jaren zeventig en Zuid-Korea in de jaren tachtig, verschillende anti-globaliseringactivisten eind jaren negentig en Genua in 2001. Maar nu met de Arabische lente en de wereldwijde protesten tegen de bezuinigingen, vindt er een gigantisch snelle ontwikkeling plaats in de veiligheidsindustrie.

Egypte. Een protester toont lege bussen traangas. Foto door Trevor Snapp.

De nationale en internationale media vertellen altijd over de rellen en de hevige protesten, maar ze lijken nooit geïnteresseerd om het verhaal te vertellen over de leveranciers van traangas en andere ‘niet-dodelijke’ wapens. Hoe heeft de wereldwijde veiligheidsindustrie zich de afgelopen jaren ontwikkeld?

Advertentie

Dat is een erg belangrijke vraag. Als een land betrapt wordt op het inslaan van wapens en medicijnen, dan willen de media meteen weten waar deze vandaan komen. Maar minder dodelijke wapens zijn slechts de rookwolken op de straten om het verhaal compleet te maken. het is net alsof traangas dat beetje extra is waardoor mensen geloven dat ze echt naar beelden van een rel zitten te kijken.

En als we het over de industrie zelf hebben, dan zien we al sinds het begin van de twintigste eeuw een geleidelijk groeiende markt van ‘niet-dodelijke’ wapens. De snelle ontwikkeling en uitgebreide promotie van de wapens in de jaren negentig zorgde voor snelle groei van de markt. Kleine nationale fabrikanten gingen samenwerken en integreerden in de verschillende lagen van de industrie. Wereldwijd kwamen er tentoonstellingen waar de wapens werden gedemonstreerd aan het leger en andere kopers vanuit de overheid.

De minder dodelijke wapens zoals traangas zijn niet goed gereguleerd onder internationale wetgevingen en handelsverdragen, waardoor het voor veiligheidstroepen redelijk makkelijk is om grote hoeveelheden wapens te verkrijgen buiten het zicht van de bevolking of mensenrechtenorganisaties. En voor producenten en leveranciers is het een ideale markt waar ze makkelijk hun producten kwijt kunnen. Op het moment omarmen steeds meer Afrikaanse en Midden-Oosterse landen het gebruik van traangas. Omdat de wapens ook in westerse landen gebruikt en gepromoot worden, kunnen deze landen ze gebruiken om protesten de kop in te drukken, zonder onderhevig te zijn aan internationale kritiek.

Advertentie

Wat is de relatie tussen de regering en de beveiligingsinstanties? Wie is er nu echt de baas? En wie maakt de grote beslissingen, de regering of de beveiligingsinstanties?

Dat hangt van het contract af. Soms is de regering de inkoper, soms kopen de instanties het direct van een bedrijf, zoals de Afrikaanse mijnbouwfirma die onlangs ‘s werelds eerste drone kocht voor oproerbeheersing. Wat wel hoop geeft, is dat een paar activisten hun regering zo ver hebben gekregen om bedrijven te verbieden aan bepaalde landen te leveren. Zo leveren bedrijven uit Brazilië, de VS en Zuid-Korea geen traangas meer aan Bahrein vanwege de voortdurende schendingen van de mensenrechten daar. Chinese bedrijven mogen helaas wel nog gewoon leveren aan Bahrein.

Bahrein. Foto door Ahmed Al Fardan.

Als we het dan toch over Bahrein hebben, het land is al drie jaar in de ban van hevige protesten. Locale activisten vertellen dat het misbruik van traangas “sterk nijgt naar chemische oorlogsvoering.” Denk je dat Bahrein bijna de perfecte casestudie is als het aankomt op moderne ordehandhaving?

Wat het misbruik van traangas en de ‘niet-dodelijke’ wapens zo zichtbaar maakt in Bahrein, is het overmatige gebruik ervan. En dan vooral de manier waarop, waardoor er een vergrote kans op lijden en mogelijke doden is; zoals schoten van dichtbij tegen bovenlijf of hoofd, het beschieten van kleine ruimtes zoals auto’s en trappengangen, en het agressieve gebruik van de birdshot. Wat we van Bahrein kunnen leren is dat deze wapens wel degelijk gevaarlijk kunnen zijn, maar ook dat dit soort misbruik op veel meer plaatsen voorkomt.

Advertentie

Is er een trend richting het militariseren van de politie en een steeds geraffineerde oproerbeheersing? En hoe is dat gerelateerd aan de booming business van “niet-dodelijke” wapens?

Je kan inderdaad wel zeggen dat zowel het leger als de politie steeds meer militariseren. Ze hebben allebei een lange geschiedenis van uitwisselen van tactieken en materiaal. Traangas verhuisde van het leger naar de politie in de jaren twintig. In de jaren zestig schreven ex-soldaten het eerste echte handboek over oproerbeheersing. En nog recenter zijn ook akoestische wapens, kogelvrije vesten en tactieken zoals swarming en snatching van leger naar politie gegaan.

De industrie van trainingen en tactieken is net zo groot als die van de wapens. Sinds de jaren negentig, als gevolg van vervallen handelsbeperkingen en de digitale communicatie, is de gehele industrie de grens over gegaan. Deze transnationale uitwisseling van ‘deskundigheid’ – welke overigens nog steeds gedomineerd wordt door de VS – leidt tot steeds ‘beschaafdere’ oproerbeheersing.

Turkije. Een protests na aanleiding van de dood van Berkin Elvan, de vijftienjarige die geraakt werd door een bus traangas. Foto door Barbaros Kayan.

Waarom zien regeringen en, tot op zekere hoogte, de publieke opinie  traangas en andere ‘niet-dodelijke’ en ‘minder dodelijke’ wapens als een onschuldige of zelfs ‘humanitaire’ methode voor oproerbeheersing?

Als het over de minder dodelijke wapens gaat, dan zegt men vaak: “het zijn tenminste geen echte kogels.” Maar daar ligt het probleem niet. Natuurlijk, als ik zou moeten kiezen tussen traangas of machinegeweren, dan zou ik kiezen voor traangas. Het echte probleem is dat men ervan uitgaat dat de wapens niemand kunnen schaden als ze op de juiste manier gebruikt worden. Maar ieder jaar vallen er weer doden en raken veel mensen gewond als gevolg van deze ‘niet-dodelijke’ wapens. Er zijn geen gegevens bekend over eventuele langetermijngevolgen of de psychologische impact ervan.

Advertentie

‘Niet-dodelijke’ middelen worden alleen als echte wapens gezien als ze direct iemand raken. En zelfs dan moet het een journalist of een ander onschuldig iemand zijn, zoals een kind, voordat er publiekelijk ophef over is.

De onzichtbaarheid van de gevolgen van traangas en geluidsgranaten, welke permanente gevolgen kunnen hebben voor bijvoorbeeld het gehoor en de inwendige organen, zorgen ervoor dat de middelen onschuldig lijken. Mede hierdoor zijn de wapens al meer dan honderd jaar een humanitaire vorm van oproerbeheersing.

De geschiedenis achter de wapens is ook erg belangrijk. In de jaren twintig en dertig werden er erg agressieve reclames uitgezonden om een commerciële markt voor oorlogsgassen te creëren. Er stonden reclames in tijdschriften, er werden editorials geschreven, er waren live demonstraties, de regering lobbyde  voor de wapens en verhulde de negatieve wetenschappelijke bevindingen. Zelfs de naam traangas is gekozen omdat deze onschuldig klinkt. “Kotsopwekkend wurgmiddel voor psychologische martelingen” zou minder goed verkopen.

Condor pleit voor “gecontroleerd gebruik van de middelen, zonder enige schending van de mensenrechten.”Maar hoe kun je de mensenrechten beschermen als je chemische wapens gebruikt die door internationale verdragen uit oorlogen zijn verbannen?****

Chemische wapens werden verboden in oorlogen om te voorkomen dat mensen er met opzet mee verwond zouden worden. Volgens de internationale wetten heeft de oproerpolitie vrijstelling van deze wetten, omdat zij de middelen op een effectievere en minder schadelijke manier gebruiken voor handhaving van de wet. In werkelijkheid blijkt echter dat dit niet de manier is waarop middelen gebruikt worden.

De oproerbeheersing gebruikt de middelen vaker om het recht op communicatie te onderdrukken dan dat er echt rellen mee gestopt worden. Het is zelfs zo dat het gebruik van de middelen juist leidt tot geweldige rellen.

Vaak worden de middelen voor oproerbeheersing ook gebruikt als een aanvallend wapen in plaats van zelfverdediging. We zien dit herhaaldelijk bij protesten op straat of in de gevangenis. Het traangas wordt vaak in kleine gesloten ruimtes geschoten of direct tegen de mensen aan. Ook wordt er naast het traangas en de geluidraketten ook met rubberkogels en echte ammunitie geschoten, waardoor de rellen vaak op oorlog beginnen te lijken.

Daarom moet het gebruik van de ‘niet-dodelijke’ wapens herzien worden aan de hand van echte situaties, niet op basis van bevindingen uit klinische laboratoria of militaire trainingskampen.

Meer over wapens:

Hoe zinvol zijn chemische wapens in een oorlog?