Ik vierde oud en nieuw met ultranationalistische communisten op de Trans-Siberische spoorlijn

Tijdens de vorige jaarwisseling was ik op een unieke reis. Ik was onlangs afgestudeerd aan een Canadese universiteit, waar ik onderzoek naar de hedendaagse Russische politiek had gedaan. Omdat ik Rusland de afgelopen jaren vooral theoretisch had benaderd, besloot ik mijn vrije tijd te gebruiken om van Vladivostok, de verre uithoek in het oosten van het land, naar Moskou te reizen. Het was spannend om eindelijk de volledige lengte van het grootste en vreemdste land ter wereld te ervaren. Ik ging met de trein, door zeven tijdzones, derde klasse, in Sovjetstijl.

Het leek me een soort vreemde bonus dat ik ook oud en nieuw zou vieren tijdens mijn treinreis, en dat ik op dat moment ergens tussen het Baikalmeer en het Oeralgebergte zou zijn. Het heeft iets aantrekkelijks om op het juiste moment op een ongespecifieerde plek te zijn. Ik had alleen niet verwacht dat ik de jaarovergang zou vieren met fanatieke activisten, die de politieke toestand, waarover ik mijn scriptie had geschreven, in al zijn verbazingwekkende absurditeit tot leven zouden wekken.

Ik zat al bijna een week in de trein toen het oudejaarsavond was, en zo rook ik ook. Er zijn – niet verwonderlijk – geen douches in de derde klasse, en er is ook niet veel privacy. In plaats van afzonderlijke compartimenten is elke coupé verdeeld in ongeveer twaalf open segmenten. In de middag had bijna iedereen de trein verlaten, en ik begon me zorgen te maken dat ik niemand zou hebben om mee te proosten.

Ik begon de nacht met indrinken in de restauratiewagon, die op het personeel na verlaten was. Naar goed Russisch gebruik vroegen de aanwezigen of ik traditionele hapjes en wodkashots met ze wilde nuttigen. Daarmee begon het feest voor mij, voor de zoveelste keer – als Groundhog Day – gevoed door overvloedige hoeveelheden drank.

Het ding met oud en nieuw op de Trans-Siberische spoorlijn is dat tijd dubbelzinnig is. Hoewel alle Russische treinen de tijd in Moskou aanhouden, gebruiken de passerende dorpjes die van hen. De passagiers en het personeel gebruiken ondertussen de tijdzone van hun eigen dorp voor het magische uur. Dus tegen de tijd dat ik terug in mijn wagon ging, nadat ik een rondje had gedaan en voor de eerste keer naar het nieuwe jaar had afgeteld met het restaurantpersoneel (Pacific Time), was mijn nacht nog maar net begonnen.

Toen ik aankwam bij mijn bed, besloot ik om de huisgestookte drank, die ik van vrienden in Vladivostok had gekregen, te pakken en vriendschap te sluiten met de enige overgebleven passagiers in mijn wagon: een groep van ongeveer tien jongeren die iets verderop met een gitaar zaten.

Het bleek dat ik een bijzonder gezelschap had gevonden. Ik kwam erachter dat ze deel uitmaakten van een politieke beweging en dat ze op weg waren naar hun jaarlijkse winterbijeenkomst. "We zijn communisten," kreeg ik te horen. Hoera! De linkse academicus in mij was een en al oor. Voorzichtig vroeg ik of ze de jeugdorganisatie van de Communistische Partij van de Russische Federatie waren. "Nee, we haten die eikels! Ze zijn verraders!" was de reactie. Ik was blij dat we het eens waren. "Nee, onze organisatie heet Sut' Vremeni [The Essence of Time]. Wij zijn communisten die de traditionele Russische waarden verdedigen," vertelden ze me.

Sut' Vremeni is een ultranationalistische, zogenaamd communistische beweging, die voor het regime is en waarvan het manifest in een passage kan worden samengevat: "Rusland verloochende het communisme op een zeer slecht moment. Rusland zwoer trouw aan het kapitalisme op een zeer slecht moment… Wij klungelen om de weg weer te vinden." De leider van de beweging is Sergei Kurginian, een geoloog en theaterregisseur in een slecht zittend pak die bijklust als een politiek theoreticus en goeroe. Hij had voordat Poetin president werd al een goede relatie met de mensen die zich in de naaste kringen van Poetin bevinden. Volgens Kurginian, wiens ideeën door analisten zijn beschreven als "rood fascisme", is het grote politieke project van onze tijd om de decadente Westerse postmoderniteit te verslaan door middel van het creëren van een geestelijke synthese van communistische en orthodox-christelijke waarden. Ben je in de war? Zij zijn het ook.

Nou, dacht ik, geen reden om in totale politieke incoherentie te blijven hangen, deze mensen zijn best fatsoenlijk van binnen. En het was niet alsof we niks hadden om over te praten. Mijn nieuwe vrienden legden me blij uit waar ze vandaan kwamen en toasten gepassioneerd wanneer hun eigen tijdzones het nieuwe jaar ingingen. Ik zong fanatiek mee met de ballades van Sovjetdissident Vladimir Visotski en de andere Sovjetliedjes die werden getokkeld. Ik had het sociaal gezien erg naar mijn zin.

Mijn kameraden waren – zoals het stereotiep feestende Russen betaamt – heerlijk ongeremd. Ze verspilden geen tijd aan oppervlakkige koetjes en kalfjes, en doken in plaats daarvan direct in de persoonlijke aspiraties en familiegeschiedenissen. Mijn eigen kleine beetje etnische Russische afkomst deed het goed bij het hyperpatriottische gezelschap. De algemene sfeer was uitzonderlijk, ook omdat het een speciale nacht was. Op een normale dag, geloof het of niet, is roken en het drinken van alcohol niet toegestaan in de trein. Maar omdat het oud en nieuw en Rusland was, werd er een deal gesloten tussen het personeel van onze wagon (die ik eerder al een drankje had zien nemen) en mijn nieuw gevonden kameraden. We zouden "een donatie doen aan de pleegzorg voor kinderen" (of zoiets?) en in ruil daarvoor mochten we blijven feesten.

In de loop der uren was ik toch steeds weer verbouwereerd als de discussie weer richting politiek ging. Ik zat goed ingeperst tussen mijn 80 procent mannelijke en 100 procent bedwelmde fanatieke vrienden, en ik probeerde de gemoederen te verzachten door bijvoorbeeld te benadrukken dat ook ik bezorgd was om de fascistische elementen in Oekraïne en de imperialistische ambities van de NAVO. Maar toch werd het herhaaldelijk te bizar, zoals toen mijn feestvrienden me uitlegden dat mijn linkse vrienden, met wie ik samen was gearresteerd tijdens een demonstratie tegen Poetin, allemaal betaalde handlangers waren van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en andere duistere krachten.

Het feest werd steeds schizofrener toen we verder het nieuwe jaar ingingen. We vonden dingen waar we het over eens waren (dood de oligarchen!) en dingen waar we het zeker niet over eens waren (zoals onze visies op homoseksualiteit, verraders, feministen en moslims). Ze hadden het zichtbaar moeilijk toen ik ze vroeg om opheldering over de fijnere ideologische punten van hun "traditionele-waarden-communisme", gezien het feit dat de Sovjet-Unie het eerste land ter wereld was dat homoseksualiteit decriminaliseerde.

Toen de tijd eindelijk onze trein had ingehaald en we vuurwerk uit het raam konden zien, had niemand van ons nog energie over om zich druk te maken om de jaarwisseling.

Het laatste dat ik me herinner was dat ik hun uitnodiging om bij het ontbijt de volgende ochtend een paar van de lezingen van hun goeroe Kurginian op iemands iPad te bekijken vriendelijk af heb geslagen. Volgens mij heb ik het nieuwe jaar, in de laatste tijdzone – die van Moskou – nooit gehaald.