FOTO'S DOOR NATHAN FARB
Ik herontdekte pas een boek met foto´s gemaakt door de Amerikaan Nathan Farb. Drie jaar na de eerste ontmoeting zag ik het boek weer in een droom. Het was als wakker worden met een liedje in je hoofd, maar in plaats van een liedje was het een stapel foto´s van Russen. Ik ging terug naar de boekhandel waar ik ze voor het eerst gezien had. De eigenaar van Pegasus, een Amsterdams antiquariaat gespecialiseerd in Oosterse en Russische literatuur, kon het betreffende boek, Russen van Nathan Farb, met gemak voor mij opsporen.
Wat mij als eerst opviel toen ik weer een blik wierp op die indrukwekkende en vreemde foto´s van Russen uit de jaren zeventig, was dat veel van de gefotografeerde mensen niet overeen kwamen met mijn bittere beeld van de Russische mensen in die tijd. Ik dacht dat alle Russen toentertijd een stelletje overalldragende hillbillies waren die op tractoren en paarden reden naar hun boerderijen en als avondeten aardappels en depressie voorgeschoteld kregen. Maar het tegenovergestelde bleek waar te zijn. Deze mensen waren juist levendig en de kleding van de kinderen in de foto’s lieten tekenen van een jongerencultuur zien.
Tegelijkertijd was ik verbaasd dat deze foto´s niet bekender waren, omdat ze volgens mij een erg interessante weergave zijn van de Russische maatschappij in die tijd. Je zou het kunnen vergelijken met stijlvolle Noord-Koreanen die nu gezellig zouden poseren voor een Amerikaanse camera. Het boek verscheen in 1978 met de introductie dat de foto’s genomen zijn tijdens een cultureel uitwisselingsprogramma ten tijde van de regering van Jimmy Carter. Een Amerikaanse foto-expositie vond plaats in Novosibirsk, een stad in Siberië. Hier werden foto’s van de grote fotografen van die tijd tentoongesteld. Nathan Farb mocht ook mee op deze reis, al was het alleen als huisfotograaf.
Farb was toen een oud-New Yorker van in de dertig, wiens vader een acteur was op het Jiddische podium. Hij maakte in New York polaroids van toeristen die hij aan ze verkocht voor een dollar. Later raakte hij bevriend met onder andere de fotografe Dianne Arbus en werd hij ook uitgenodigd voor deze reis. De exotische status van de expositie trok een kudde van tienduizenden Russen aan. Farb koos willekeurige Russische bezoekers uit om een Polaroid van te maken en mee te geven. Zonder medeweten van de mensen op de foto’s (en de Russische regering) had Farb een techniek ontwikkeld waarmee hij zowel een Polaroid als een negatief kon maken.
“Ik smokkelde de negatieven het land uit via de Amerikaanse ambassade als diplomatieke post,” vertelde Farb toen we contact met hem opnamen om meer te weten te komen over de foto’s. De Russen zouden hem en zijn foto’s niet het land uit laten gaan als zij hiervan op de hoogte waren. Toch kwamen ze er tegen het einde achter. “Toen ik het land verliet zeiden de mensen die mij schaduwden: het maakt nu niet meer uit, de foto’s zijn het land al uit.” Volgens Farb hadden spionnen bij de ambassade de informatie doorgespeeld. Toch was hij niet bang om gepakt te worden. “Ik had een missie en het voelde alsof ik iets belangrijks deed om de angst tussen Rusland en de V.S. te verminderen. Mensen waren bang voor de uitbraak van een nucleaire oorlog. Het is te vergelijken met de islamitische wereld van dit moment. Ik denk dat mijn foto’s geholpen hebben bij het verminderen van die angst, omdat ze lieten zien dat de Russen ook maar gewone mensen zijn.”
Wat Farb opviel tijdens de expositie was dat, ondanks de grote fotografen die hun werk lieten zien, de Russen meer geïnteresseerd waren in de beelden uit tijdschriften als Better Homes and Gardens. “De Amerikaanse regering hing de foto’s op om te laten zien hoeveel beter het leven was in een kapitalistische staat, maar de Russische vrouwen bekeken ze alleen voor modeadvies. Na de expositie renden ze naar huis om de kleren die ze hadden gezien na te maken op hun naaimachines.”
Dit artikel verscheen eerder in het juni-nummer van vorig jaar
Advertentie