Dit is hoe sektes werken

Sektes worden altijd geassocieerd met bekende namen als Charles Manson, David Koresh en Jim Jones. Die megalomane psychopaten waar de helft van de documentaires op Netflix over gaan. Maar er bestaan nog steeds genoeg andere, minder gevaarlijke, groepen die mensen aantrekken, uitzuigen, en alles wat ze hebben inpikken.

Ian Haworth was ooit lid van een sekte. Nu runt hij al sinds 1987 het Cult Information Centre in Engeland waar hij en zijn team informatie, begeleiding en ondersteuning bieden aan mensen die ooit, op wat voor manier dan ook, slachtoffer zijn geworden van een sekte. We spraken hem over de moderne sektewereld.

VICE: Hoi, Ian. Hoe kwam jij zelf bij een sekte terecht?
Ian Haworth: Ik was in Toronto aan het winkelen, toen ik een vrouw tegenkwam die vroeg of ik wilde meedoen aan een enquête. Ik zei 'ja'. Nadat ik de vragen had beantwoord, zei ze dat ze dacht dat ik wel interesse zou hebben in een groep van gelijkgestemden die zij vertegenwoordigde. Ze vroeg: "Is het niet tijd dat je terug gaat geven aan de samenleving, in plaats van alleen maar te nemen zoals de meeste mensen?" Ze nodigde me uit voor een bijeenkomst, die bestond uit een gesprek, een koffiepauze, en een film. Tijdens de pauze kwamen er mensen binnen met allerlei soorten eten. Ik had 1 dollar 50 betaald om de bijeenkomst bij te wonen, dus ik kreeg wel waar voor mijn geld.

Daarna wilde ik een sigaret roken. Op dat moment snelde er iemand op me af. "O, we wisten niet dat je rookt. Je kan hier buiten roken. Heb je ooit overwogen om te stoppen?" Ongeveer een maand eerder had mijn huisarts me al verteld dat ik rond mijn veertigste zou sterven als ik niet stopte met roken, dus ze raakte met haar vraag wel een gevoelige snaar. Ze raadde me een zelfverbeteringscursus aan die de groep organiseerde. De cursus duurde vier dagen en succes was gegarandeerd. Aan het einde van de vier dagen had ik ze al mijn geld gegeven, ontslag genomen en zou ik mijn leven helemaal aan de groep gaan wijden.

Dat ging snel. Hoe wist je er uiteindelijk uit te stappen?
Ik was een compleet ander mens geworden, maar dat had ik zelf helemaal niet door. Vrienden zagen het wel, en mijn huisgenoot had het ook door. Mensen waren bang voor me, mensen hadden medelijden met me, mensen voelden van alles, maar ze wisten niet wat ze met me aanmoesten. Ze waren ook verbaasd dat ik ontslag had genomen. Ik had wel een opzegtermijn van twee maanden. Tijdens mijn laatste maand op werk werd de sekte (PSI Mind Development Institution) in de media onthuld voor wat het echt was. Ik was nog niet tegen de media geprogrammeerd door de sekte, dus ik stond wel open voor wat de nieuwsberichten te zeggen hadden. Het heractiveerde mijn kritisch denkvermogen, en ik wist weg te komen. Daarna was het elf maanden lang heel zwaar afkicken voor me.

Geloof je dat intelligente, hoogopgeleide mensen sneller lid worden van een sekte dan mensen die emotionele problemen hebben of andere instabiele figuren?
Het idee dat vooral mensen met emotionele problemen lid worden van een sekte is een hardnekkige maar onjuiste mythe. Mensen houden dit zichzelf voor, omdat ze niet willen geloven dat ze zelf ook kwetsbaar zijn. Ik gebruik zelden het woord kwetsbaar, maar ik ben van mening dat we allemaal kwetsbaar zijn voor de technieken die dit soort groepen gebruiken. Wijlen Dr. John G. Clark, die ik graag citeer, zei dat de mensen die het minste risico lopen om een sektelid te worden psychiatrische patiënten zijn. Intelligente, kritische types die graag het debat aangaan zijn juist makkelijker om te werven. Neem een resoluut iemand met veel wilskracht, plaats die in een sektemilieu, en dan zie je hoe die persoon door middel van die technieken van de sekte binnen de kortste keren helemaal afgebroken wordt. Hoe slimmer en gezonder de geest, des te makkelijker je te bedwingen bent. Dat is de harde werkelijkheid.

Wat is de belangrijkste reden dat mensen een sekte beginnen en daar leden voor gaan werven?
Het draait meestal allemaal om geld en macht. Sommigen genieten er gewoon van om macht uit te oefenen over een grote groep mensen, anderen zijn erop uit om flink wat geld te innen, en sommigen willen op een of andere manier de wereld overnemen. En dan heb je ook nog degenen die er daadwerkelijk van overtuigd zijn dat ze God zijn. Ik denk dat die laatste gevallen vaak geestelijk niet helemaal in orde zijn. Er zijn dus veel verschillende soorten leiders met verschillende motivaties. Maar het gros zit achter mensen en hun geld aan.

Jij schat dat er op dit moment tussen de 500 en 1000 sektes zijn in Engeland. Is dat aantal aan het toenemen?
Ja. Als iemand eenmaal bij een sekte zit, gaat die persoon weer anderen werven. Vaak krijgen ze daar ook opdracht toe van de groep. Of ze doen het omdat ze zijn geradicaliseerd, en zo vol zijn van de leider en ideeën van hun sekte, dat ze gewoon niet kunnen wachten om mensen binnen te trekken. Dus als elke persoon in een organisatie weer een paar nieuwe leden werft, dan krijg je exponentiële groei. En dan krijg je machtsstrijden en afsplitsingen in sommige van de groepen. En je krijgt ook nog andere groepen uit andere delen van de wereld die afdelingen opzetten in Engeland. Het is dus een groeiend fenomeen.

Infiltreer jij wel eens sektebijeenkomsten om informatie te innen?
Nee, dat zou dom zijn. We raden het mensen altijd af om naar zo'n bijeenkomst te gaan, omdat de technieken van een sekte bij iedereen werken - ook bij mij.

Wat is meestal de aanleiding waardoor mensen een sekte willen verlaten en bij jou hulp zoeken?
Het kan komen door iets wat het kritisch denkvermogen van diegene heractiveert. Het kan iets zijn wat je hoort of ziet, dat je eigenlijk niet mocht horen of zien. Het kan ook komen door iets wat een buitenstaander tegen je zegt. Als je constant te horen krijgt dat iedereen slecht is, en mensen buiten de sekte gewoon aardig tegen je zijn, dan wordt je wereld wel op z'n kop gezet.

Gebruiken sektes vooral psychologische trucjes om leden te werven en te behouden, of zijn er ook gevallen van fysiek geweld en bedreiging?
Ik heb meegemaakt dat mensen uit sektes stapten en vervolgens onverwachts stierven. In een van die gevallen zou er een rechtszaak komen - de overheid was aan het onderzoeken of een bepaalde groep wel als goed doel bestempeld moest worden voor de belasting - en een kroongetuige in die zaak en voormalig lid van de sekte werd hangend aan een lantaarnpaal gevonden. Sommige mensen zeggen dat het moord was, anderen zelfmoord. Ik weet het niet.

Een gast die ik in Canada sprak was gevlucht uit een organisatie en echt helemaal van streek. Normaal spreek ik mensen alleen via de telefoon, maar ik bood hem een persoonlijk gesprek aan. Hij was student en had door een tentamenweek weinig tijd, dus ik zei: "Ik kan ook regelen dat iemand je een of twee keer per week belt tijdens je tentamenperiode om te checken hoe het met je gaat." Hij stemde in.

Na zijn tentamens werd hij gevonden met zijn keel van oor tot oor opengesneden. Ook hier was men het niet eens over of het nou moord of zelfmoord was. De politie zei dat het zelfmoord was. Zijn familie dacht dat het moord was. Een natuurlijke reactie, maar zijn vader was ook arts en hij zei dat het nooit zelfmoord kon zijn, omdat er daar te weinig bloed voor was aangetroffen op de plaats delict.

Wat kan er gedaan worden om de groei van het aantal sektes te stoppen?
Als de overheid beter begrijpt wat sektes precies inhouden, zullen ze zich ook realiseren hoeveel er tegen terrorisme gedaan kan worden. Niet alleen terroristische organisaties die in het buitenland opereren; in Engeland zijn er ook terroristische organisaties die mensen radicaliseren. Als we beginnen met sektes te onderzoeken en wat we leren toe te passen in dit gebied, kunnen we misschien op een veel effectiever manier mensen helpen die terug naar dit land willen komen vanuit Syrië, of waar ze dan ook zijn geweest. Dan kunnen ze daarna weer terug naar hun normale leven, en ons enorm veel informatie opleveren over hoe die terroristische groepen opereren.

Mensen die als extremisten worden opgepakt, kunnen met begeleiding ook weer deradicaliseren en terugkeren naar de maatschappij. Ik denk dat het publiek beter moet worden ingelicht over dit onderwerp, maar dat begint bij de overheid. Er moet een onderwijsprogramma komen om mensen te leren hoe sektes precies werken, waar je op moet letten en hoe je mensen kunt helpen die nu lid zijn van een sekte of lid zijn geweest.