Waar coke is, is een weg

De Tangolijn is een nog geheime drugssmokkel- route in Zuid-Amerika. Narco’s die het in Mexico te heet onder de voeten werd, besloten een paar jaar geleden nieuwe locaties voor cocaïneproductie op te zetten in het straatarme Bolivia. Vanuit daar gaan ladingen cocaïne de grens over naar Buenos Aires in Argentinië, om uiteindelijk in Nederland te eindigen. Nederland is zoals bekend een van de belangrijkste doorvoerhavens voor drugs in Europa. Ook Buenos Aires heeft zijn infrastructuur mee: vanuit daar gaan veel vluchten en schepen naar alle uithoeken van de wereld. Daarnaast doen politie en justitie in Argentinië nauwelijks iets tegen de drugshandel, wat de smokkel van grote hoeveelheden cocaïne nog makkelijker maakt. De Nederlandse correspondent Peter Scheffer maakte een documentaire over de Tangolijn, die hier te zien is. Gisteravond schoof hij aan bij Pauw & Witteman om over de documentaire te praten. Hieronder lees je meer over zijn spannende avonturen, onder andere met de sympathieke drugsrunner ‘El Boliviano’.

Aguas Blancas, op de grens van Argentinië en Bolivia. We lopen op de uiterwaarden van een grensrivier. Kiezels en keien maken dat je goed moet kijken waar je loopt, want geloof me: hier wil je niet op je muil gaan. Links en rechts passeren jongens met grote rugzakken vol illegale waar: wapens en cocaïne. Ook mensen worden hier de rivier over gesmokkeld. Het is een moment waarop ik niet anders kan dan even stilstaan bij het feit dat ik hier echt ben. Met beide benen middenin de drugshandel, tussen alle smokkelaars. Ik kijk naar onze cameraman Luciano. Hij knikt, het teken dat de camera draait.

Sinds oktober 2011 werk ik voor verschillende media als correspondent in Buenos Aires. Eigenlijk interesseren onderwerpen over drugs en geweld me niet veel, ze be- vestigen alleen maar de stereotypen over Zuid-Amerika. Ik wilde zo graag andere verhalen vertellen. Over deze regio als opkomende wereldmacht, over de emancipatie en de eigenwijsheid van de latino’s die zich losbraken van dictaturen en de Amerikanen.

Peter maakt hier een praatje met een Argentijnse journalist, terwijl twee smokkelaars hen rustig voorbijsjokken. Alle beelden zijn stills uit de documentaire.

Maar persfotograaf Niels Wenstedt – die af en toe foto’s schiet bij mijn artikelen, en items helpt produceren voor RTL Nieuws – drukte me op het hart dat we echt de narcoroute bij Salta van dichtbij moesten zien. Niels heeft twee jaar in Salta gewoond en werd daar verliefd op een van de knapste meisjes van de provincie. Hij vertelde dat het hem wel zou lukken de nieuwe drugs- route te vinden. Hoog tijd om de drugsrunners van de Tangolijn op camera vast te leggen.

De provincie Salta in het noordwesten van Argentinië is ruim vijf keer zo groot als Nederland. Het is ook de armste provincie van het land. Bijna een kwart van de jongeren is werkloos en door maandenlange droogte zijn oogsten mislukt, waardoor boeren geen dagloners meer inhuren. Salta is ook magisch mooi, en trekt langzaam steeds meer toeristen. Wijnvelden worden afgewisseld door een gortdroge woestijn: El Desierto del Diablo, de woestijn van de duivel. De lucht en de landschappen zijn er zo bijzonder dat Bob Ross er een heel seizoen aan had kunnen wijden.

Niels is een week eerder naar de stad Salta gereisd, om af te spreken met de contacten die we hadden gelegd met mensen in en rond de drugshandel. Bij iedereen die we vanuit Buenos Aires spraken kregen we het gevoel dat ze niet het achterste van hun tong lieten zien. “Het zal met maté moeten komen”, zei Niels. Maté is een kruidenthee die in heel Argentinië wordt gedronken. De thee drink je uit één speciale soort kelk die je deelt met anderen. Het is de vredespijp van de Argentijnen, al drinkend praat je écht met elkaar.

Onze cameraman Luciano moet zijn vriendin nog flink in de watten leggen voor hij toestemming krijgt om haar en hun kleine meid te verlaten voor een reportage over de snelst groeiende drugsroute ter wereld. Smooth als Argentijnen kunnen zijn krijgt hij het net op tijd voor elkaar. Zelf was ik koel van buiten, maar ik kneep hem van binnen. Waar begin ik aan? Neem ik niet onverantwoorde risico’s? Kunnen risico’s eigenlijk wel verantwoord zijn? En natuurlijk de grootste zorg van elke journalist op reportage: krijg ik het verhaal, of klappen al die mensen dicht en blijkt het allemaal niet meer dan een gerucht?

De Argentijnse marechaussee staat er niet om bekend dat ze lieverdjes zijn, maar Peter kwam vrij eenvoudig door deze grenscontrole heen.

Bij aankomst in Salta rijden we meteen door naar Salvador Mazza, het centrum van de nieuwe drugsroute. Niet dat de meeste cocaïne daar de grens over gaat, maar het is wel de plek waar de deals en runs worden besproken. De rit duurt dik drie uur en de weg is gevaarlijk. Niet alleen vanwege de gigantische gaten die je moet ontwijken maar ook vanwege de motochorros, gastjes op crossmotors die je al rijdend kunnen overvallen.

Een journalist van het Argentijnse dagblad Clarín zegt dat we in Salvador Mazza met Oscar moeten spreken. Oscar is een dikke, kale, goedlachse Argentijn die een lokaal radio- station runt samen met zijn slanke en beeldschone vrouw. Hij belt nog met een degelijke Nokia 3210. Oscar is een vrije jongen. Hij kent alles en iedereen en weet precies hoe cocaïne bij Salvador Mazza de grens over gaat. Hij weet ook wie dat doen en waar. We vragen ons even af of Oscar zelf wel zuivere koffie is. Maar iedereen heeft een bijbaantje in Salvador Mazza, wat inhoudt dat iedereen op de een of andere manier geld verdient aan de drugshandel.

Oscar wil met ons overleggen wat we wel en niet kunnen filmen, over waar en wanneer het onveilig wordt. Onze gids maakt op straat met iedereen een praatje. “Que tal? Como anda tus nenes?” (Hoe gaat het met jou en je kinderen?) In vergelijking met de Nederlandse inborst gaat alles in Argentinië erg langzaam en zijn mensen uiterst familiair, maar ik hou er wel van. Het heeft ook een functie: Oscar hoort weer eens wat. Over werk, over handel en over politiecontroles.

We naderen de officiële grensovergang. Ik zie een groot plein met wat politiewagens en marechaussee. Aan de randen van het plein staan straatbarbecues met choripan, Argentijnse hotdogs. Het is druk. Kruiers in blauwe shirtjes gaan de grenspost over met zakken meel, dozen chloor en etenswaren.

Een deel daarvan is voor consumptie. “Zie je die dozen met chloor?”, vraagt Oscar. “Die worden straks heel belangrijk.” De chemicaliën, zoals chloor, zijn niet bedoeld om de plee mee schoon te maken maar worden gebruikt om cocaïne te produceren. Het straatarme Bolivia importeert deze chemi- caliën uit Argentinië.

De grenspost wordt streng bewaakt door tientallen solda- ten van de marechaussee. In opperste staat van paraatheid, maar wel op z’n Argentijns, met peuk in de mond. Er gebeuren bij de grensovergang geen gekke dingen. Mensen kijken wel uit, want Argentijnse militairen hebben sinds de junta in de jaren zeventig en tachtig geen goede reputatie. Als je door de marechaussee wordt opgepakt, is de kans groot dat je ernstig wordt mishandeld.

Uitzicht over de stad Salta. Volgens Peter wordt in de regio ook uitstekende wijn gemaakt.

Wijzelf komen gelukkig makkelijk de grens over. Een jonge soldaat doorzoekt onze rugzakken even en controleert nauwkeurig onze apparatuur, of we niet stiekem filmen. Het rode opnamelampje hadden we van tevoren al afgeplakt met duck tape. Truc uit de oude doos. Eenmaal de grens over staan we in Bolivia, waar geen agent of douane te bekennen is. De Bolivianen zien de drugs- en wapenhandel niet als hun probleem en het land heeft de middelen niet om het grootschalig te bestrijden.

De kruiers passeren ons links en rechts en brengen hun lading naar afgesproken plekken waar trucks van diverse transportbedrijven staan te wachten. De maandelijkse export van levensmiddelen en chloor heeft in Salvador Mazza alleen al een waarde van 25 miljoen euro. “De belangen zijn dus groot,” vertelt Oscar.

Na een stukje langs een lawaaierige markt met Boliviaanse cumbiamuziek komen we bij een afgelegen straatje. “Daar,” zegt Oscar. “Daar achter dat huis is een overgang.” Het huis is nog niet afgebouwd en staat honderd meter van een voetbalveldje en een beek. We staan in Bolivia, maar achter het huis kijken we naar de tuintjes van inwoners van Salvador Mazza.

De Boliviaanse en Argentijnse delen zijn aan elkaar gegroeid. Je loopt dus letterlijk via elkaars achtertuin de grens over. “Aan de andere kant van het beekje is Argentinië.” Terwijl Oscar het staat te vertellen zien we een jonge Boliviaan de grens oversneaken uit Argentinië, met een doos onder zijn arm. “Op deze manier gaan kilo’s en kilo’s de grens over,” grijnst Oscar.

We vragen Oscar of hij kan regelen dat we met een smok- kelaar meegaan. Hij zegt flink wat telefoontjes te moeten plegen om dat te regelen en dat we alleen mogen filmen met de GoPro, een kleine HD-camera die in je handpalm past. Die gebruik je als je niet wilt opvallen. “Er zijn hier mensen voor minder vermoord en wat jullie doen is eigenlijk levens- gevaarlijk,” zegt hij ter afsluiting. Akkoord.

De ontmoeting met ‘El Boliviano’, onze smokkelaar, is een stukje magisch realisme waaraan ik gewend ben geraakt in Zuid-Amerika. Niets is wat het lijkt. Ik verwachtte aan de Boliviaanse kant in een schimmig steegje een jongen te vinden die ons mee zou nemen naar een clandestiene grensovergang. Niets ervan. Onze smokkelaar blijkt een kioskeigenaar met drie kinderen die drugsruns er een beetje bij doet. Van de chocoladerepen uit zijn kiosk kan hij zijn kinderen niet naar de universiteit sturen, merkt hij later fijntjes op.

El Boliviano praat rustig en maakt af en toe een droog grapje. Deze bijbaan kreeg hij ook maar via een vriend van een vriend. Zijn baas is een Argentijn die zo’n twintig runners onder zijn hoede heeft. El Boliviano krijgt duizend Amerikaanse dollars voor een paar kilo coke. Cash. Kartels of netwerken zijn er niet in Salvador Mazza, de Tangolijn is een succes omdat er niet één grote baas is. Runners, truckers, financierders, beveiligers, planners. Het zijn allemaal aparte bedrijfjes met eigen baasjes.

Een smokkelaar, of “passador”, in actie.

Ik vraag Luciano of hij bang was toen we met de drugs- runner meeliepen. Angst had hij niet, eerder pretogen. Wie filmt er nou een drugsrun op klaarlichte dag? Als we ’s avonds weer terug zijn in Salvador Mazza trekken we een fles rode wijn uit Salta open, in de hoop dat die de span- ning wat wegneemt. Hebben we echt onze middag tussen de drugsrunners doorgebracht?

Tijdens het maken van deze documentaire trokken we al snel de aandacht van lokale media, die ons omschreven als “die documentairemakers van de Nederlandse televisie”. Dat klinkt misschien grappig, maar we hebben er ook veel last van gehad. Onze contacten werden voorzichtiger en de soldaten wisten bij elk checkpoint meteen wie we waren. In Argentinië willen ze wel alles weten over ons project, want niemand durfde eerder zo diep het narcogebied in te gaan.

De ‘war on drugs’ loopt al sinds de jaren zeventig, en werd geïnitieerd door de Verenigde Staten. Met geweld en omkoping heeft de VS meerdere regeringen verdreven en vervangen door wrede militaire dictators die hen steunden in de oorlog tegen drugs. Maar sinds de jaren tachtig en negentig, toen de democratie terugkeerde in Zuid-Amerika, is de bereidheid van latino’s om met de Amerikanen samen te werken compleet verdwenen. Argentinië heeft in 2005 alle samenwerking met de VS eenzijdig opgezegd.

Amerikaanse politici blijven echter reuzebenieuwd naar wat er in Salta gebeurt. De war on drugs heeft tot nu toe al meer dan tweehonderdvijftigduizend levens gekost, en er wordt geen grammetje coke minder om gesnoven. De huidige aanpak werkt dus niet, wat ook steeds meer Amerikanen erkennen. Daarom ben ik ook gevraagd om een presentatie te geven voor het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Natuurlijk zal ik ze dan deze film laten zien, ons verslag uit eerste hand.

In Zuid-Amerika worden intussen felle discussies gevoerd over de legalisering van drugs. De regering van Uruguay zette de eerste stap door marihuana te legaliseren. Maar in Buenos Aires denkt men stiekem al aan het reguleren van harddrugs. Daarmee heeft Amerika dus niet alleen strategisch maar ook ideologisch de war on drugs verloren. De Tangolijn die wij hebben gefilmd zal dus niet snel in gevaar komen, simpelweg omdat te veel verschillende partijen er geld aan verdienen.

Met de Tangolijn hebben de Argentijnse drugsrunners een meesterlijke handel opgezet, waarbij ze grof verdienen aan jongeren die op zaterdagavond in Amsterdam een grammetje in hun neus stoppen. Toch blijft het wrang dat de simpele Boliviaanse boer die de cocabladeren verbouwt er het minste aan overhoudt.

De hele documentaire over de Tangolijn bekijk je hier.