Waarom mdma mogelijk gevaarlijker is als je een vrouw bent

Het is bijna twintig jaar geleden dat de Engelse tiener Leah Betts overleed aan de gevolgen van een xtc-pil. Veel mensen zullen haar kennen van deze foto, die de hele wereld over ging. Leah Betts is nog steeds een van de meest iconische vrouwelijke xtc-doden aller tijden. Hoewel de samenleving in de jaren negentig geschokt was dat xtc de dood van een jong, knap en keurig meisje had veroorzaakt, is het tegenwoordig moeilijk om een popster te vinden die geen ode aan molly of ecstasy heeft uitgebracht.

De afgelopen tijd zijn er meerdere vrouwelijke xtc-gerelateerde sterfgevallen in de media gemeld: een 19-jarige overleed tijdens het vieren van haar verjaardag in Washington, een 18-jarige uit Colorado Springs overleed omdat haar xtc was versneden met opiaten, en een Schotse tiener stierf tijdens een feest op Ibiza. Ook dichterbij huis ging het mis: een van de drie doden tijdens Amsterdam Dance Event vorig jaar was een 41-jarige vrouw. De Global Drugs Survey van 2015 wees uit dat vrouwen bijna twee keer meer kans hebben om in het ziekenhuis te belanden na het nemen van een pilletje dan mannen. Van de 23.000 deelnemers zocht 1,3 procent van de vrouwen medische hulp, tegenover 0,7 procent van de mannen. Vrouwen rapporteerden ook meer stemmingswisselingen, aanvallen van paranoia en hallucinaties.

Toch is er nog weinig onderzoek gedaan naar de invloed van geslacht op de werking van xtc. Bij geslachtsgerichte studies worden vaak maar kleine groepen onderzocht, en hoewel niet alle onderzoekers een verschil in reactie tussen mannen en vrouwen rapporteren, duidt een aantal studies er wel op dat er mogelijk een chemisch verschil is in de manier waarop mannen en vrouwen op xtc reageren.

Ecstasy en mdma beïnvloeden je stemming door de vrijgave van drie neurotransmitters te stimuleren: serotonine, dopamine en noradrenaline. Normaal gesproken beloont je lichaam je met een beetje dopamine als je positief gedrag vertoont, zoals sporten of eten. Serotonine zorgt ervoor dat je stemming in evenwicht blijft. De drug geeft je een goed gevoel, omdat alle drie de neurotransmitters tegelijkertijd worden losgelaten in je brein. Uiteindelijk raken de voorraadjes uitgeput, en dat is ook de reden waarom je de volgende dag huilend in je bed ligt terwijl je alle albums van Kelly Clarkson nog eens luistert.

Een onderzoek uit 2013 dat zich richtte op mannen en vrouwen die minstens vijfentwintig keer xtc hadden gebruikt, liet zien dat de daling van het serotoninegehalte de stemming van vrouwen meer beïnvloedt dan die van mannen. "Vrouwen die xtc in combinatie met één of meer andere drugs gebruiken, lijken gevoeliger voor het verlaagde serotoninegehalte dan mannen. Als de serotonineneuronen gedurende langere tijd worden aangetast door het gebruik van xtc, kunnen ze zelfs een klinische depressie krijgen."

Deze resultaten komen overeen met andere studies waarin onderzoekers drugsgebruikers vroegen hun ervaringen te delen. Een groep van Australische wetenschappers deed onderzoek onder regelmatige gebruikers van xtc. Ze spraken 268 mensen, en kwamen tot de conclusie dat vrouwen na het gebruik van xtc vaak slechter sliepen dan mannen, en lager scoorden op de schaal van geestelijke gezondheid. Wetenschapper Suzanne Verheyden ontdekte in 2002 dat vrouwen zich in hogere mate depressief voelden een paar dagen na het gebruik van mdma, en in 2000 toonde Matthias Leichti aan dat vrouwen een groter risico lopen om last te krijgen van angsten en hallucinaties tijdens hun trip.

"Vrouwen lijken de psychoactieve effecten van mdma sterker te ervaren, en ervaren ook meer negatieve effecten, zoals angst, depressiviteit, duizeligheid of verdoofdheid," zegt Gillinder Bedi, een assistent-professor klinische psychologie van Columbia University. "Ze lijken na het gebruik van mdma ook een hogere hartslag en lichaamstemperatuur te hebben dan mannen. Aan de andere kant stijgt de bloeddruk van mannen mogelijk sterker dan bij vrouwen."

Wat zou nou precies de oorzaak van deze verschillen kunnen zijn? Hoe je reageert op drugs is afhankelijk van een aantal verschillende factoren. Factoren die een rol spelen zijn bijvoorbeeld je lichaamsgewicht, of je meer dan één drug tegelijkertijd neemt, of je erbij drinkt, en of je in een warme omgeving bent. Wetenschappers denken ook dat vrouwen mogelijk beter zijn in het herkennen van fysieke en emotionele veranderingen in hun eigen lichaam. Er zijn echter ook aanwijzingen dat de fluctuerende hormonen van het vrouwelijke voortplantingssysteem van invloed zijn op het effect van mdma. Menstruatie beïnvloedt mogelijk je high, je dip, en de kans dat je wordt opgenomen in het ziekenhuis.

De wisselende niveaus van oestrogeen en progesteron die vrouwen tijdens hun menstruatiecyclus ervaren, kunnen de neurotransmittersystemen beïnvloeden, zoals het serotoninesysteem. Dit jaar zijn de resultaten van een onderzoek gepubliceerd, waarin onderzoekers mdma gaven aan mannelijke ratten, vrouwelijke ratten, en mannelijke en vrouwelijke ratten waarvan de testikels en eierstokken verwijderd waren. De drugs hadden het sterkste effect op vrouwelijke ratten met een intact voortplantingssysteem. Dit kwam volgens hen doordat de geslachtshormonen een verhoogde reactiviteit van het serotoninesysteem veroorzaken. Ander onderzoek heeft aangetoond dat de effecten van andere stimulerende middelen, zoals cocaïne, ook beïnvloed worden door veranderingen in de niveaus van vrouwelijke hormonen tijdens de menstruatiecyclus. Zo ben je bijvoorbeeld gevoeliger voor amfetaminen net voor de ovulatie. Dit wijst erop dat vrouwen niet alleen anders op drugs reageren dan mannen, maar mogelijk ook onderling verschillend reageren afhankelijk van hun menstruatiecyclus.

Helaas is het onderzoek hiernaar erg beperkt. Dit ligt deels aan de strakke regelgeving die bij drugsonderzoeken om de hoek komt kijken, maar ook zeker aan de exacte reden waarom vrouwen in de eerste instantie verschillend reageren op mdma: ongesteldheid. Volgens David Erritzøe, arts en postdoctoraal onderzoeker aan Imperial College in Londen, worden vrouwen vaak overgeslagen bij de selectie voor moleculaire beeldvormingsonderzoeken, die inzicht geven in de werking van de neurotransmittersystemen. Dit heeft twee redenen.

Ten eerste worden vrouwen altijd gescreend op zwangerschap. Als blijkt dat ze zwanger zijn, komen ze niet door de selectie heen, omdat er bij de onderzoeken radioactieve straling vrijkomt die een 'laag risico' vormt voor een ongeboren kind. Ten tweede kan de wisselende hormoonspiegel van vrouwen de resultaten beïnvloeden. "De onderzoeken kosten een fortuin, dus je wilt zo min mogelijk proefpersonen nodig hebben. Als je vrouwen wil onderzoeken, moet je extra personen bij het onderzoek betrekken, om erachter te komen wat precies wordt veroorzaakt door waar ze zijn in hun menstruatiecyclus," zegt Erritzøe. "Dit betekent dat onderzoeken vaak alleen maar naar mannen kijken. Ik keek onlangs naar alle data over drugs, alcohol en het dopaminesysteem, en er deden tien keer zoveel mannen als vrouwen mee aan de onderzoeken."

Zijn mening wordt ondersteund door neurowetenschapper Kelly Allott in een publicatie uit 2006. Haar artikel is een soort samenvatting van 38 geslachtsgerelateerde xtc-onderzoeken, waarin ze uitlegt waarom het een probleem is dat vrouwen niet betrokken worden bij dit soort drugstudies. "De resultaten van de voornamelijk mannelijke proefpersonen worden vaak gegeneraliseerd tot die van vrouwen. Dit is een probleem, want er zijn farmacokinetische [de manier waarop drugs zich verplaatsen door het lichaam] en farmacodynamische [het effect van drugs op het lichaam] verschillen tussen mannen en vrouwen."

Vrouwen worden niet meegenomen in de onderzoeken, omdat onze hormoonspiegels de resultaten beïnvloeden. Maar omdat we worden overgeslagen, is het moeilijk om zeker te weten of en hoe onze hormoonspiegels de effecten daadwerkelijk beïnvloeden. Dit betekent dat – als er werkelijk geslachtsverschillen zijn in de manier waarop we reageren op drugs – het advies dat er op dit moment wordt gegeven, gebaseerd is op gegevens die misschien wel niet van toepassing zijn op vrouwen.

Dit is vooral belangrijk als we terugkijken op het geval van Leah Betts. Zij is overleden aan hyponatriëmie, een tekort aan natrium in het lichaam waar xtc-gebruikers gevoelig voor zijn, omdat de drug je je heel erg dorstig maakt, en de aanmaakt van het hormoon ADH stimuleert, waardoor je stopt met plassen.

In de jaren negentig was er weinig bekend over de risico's van hyponatriëmie door xtc-gebruik, dus werden pillenslikkers aangemoedigd om zoveel mogelijk water te drinken. Op de avond dat ze stierf, had Betts meer dan drie liter water gedronken. Het natriumgehalte in haar bloed was ongelooflijk verdund en haar cellen werden overspoeld door het water. Haar hersenen zwollen binnen een paar uur zo erg op dat de druk op haar schedel teveel werd. Professor John Henry, een expert in toxicologie, gaf hiervoor bewijs in het gerechtelijk onderzoek naar haar dood. In 2005 keek hij terug op het incident en vertelde hij de BBC: "Het oorspronkelijke advies – 'als je xtc neemt, drink dan veel water' – was een dodelijk advies."

Het blijkt ook nog eens zo te zijn dat hyponatriëmie vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. Bijna negentig procent van alle gevallen van door xtc veroorzaakte hyponatriëmie die gemeld werden bij het California Poison Control System over een periode van vijf jaar, was een vrouw. Een onderzoek uit 2011 liet ook al zien dat mdma het niveau van vasopressine [het hormoon dat plassen remt] bij vrouwen verhoogt, maar niet bij mannen. En toen onderzoekers de bloedconcentratie van ravers op Awakenings Festival testten, bleek dat bij 27,3 procent van de vrouwen het bloed zo verdund was dat je kon spreken van lichte hyponatriëmie, tegenover slechts 3 procent van de mannen. Ze schreven dat dit mogelijk komt doordat vasopressine wordt geregeld door oestrogeen. Daardoor is het mogelijk dat vrouwen sneller hyponatriëmie krijgen, zelfs als ze niet buitensporige hoeveelheden mdma nemen.

Als er mogelijk een groter risico voor vrouwen is om lichamelijk of geestelijk ziek te worden na het gebruiken van mdma of xtc, en als dat risico gerelateerd is aan onze menstruatiecyclus, dan moet dat sowieso worden onderzocht. Eigenlijk is het zelfs zo dat, door het negeren van vrouwen in drugsonderzoeken, de onderzoekers de gevaren van mdma zowel een kwestie van wetenschap als seksisme maken.

Dit artikel verscheen eerder op Broadly, de nieuwste site van VICE. Broadly komt binnenkort ook naar Nederland. Hou onze facebookpagina in de gaten voor meer informatie: