Zo zien de moderne Masaï eruit

Waarschijnlijk heb je wel van de Masaï gehoord, of heb je ze op zijn minst voorbij zien komen in een reclame voor een ontbijtkoekgigant of in het Afrika-nummer van de National Geographics die bij je vader op het toilet liggen. In het Westen worden ze vrijwel altijd op dezelfde traditionele manier geportretteerd, terwijl er aardig wat Masaï zijn die in de stad wonen en hun stamverleden ver achter zich hebben gelaten.

Fotograaf Jan Hoek zag in de Tanzaniaanse steden een groot contrast tussen de Masaï die daar rondliepen en de Masaï die hij normaal op foto's zag. "Op die foto's zie je ze alleen maar springend in de natuur met speren en rode doeken. Altijd in kuddes en altijd op dezelfde manier gefotografeerd, bijna als dieren."

Jan vond dat het ook anders kon. In zijn boek New Ways Of Photographing The New Masaï portretteerde hij zeven Masaï zoals ze dat zelf wilden. Hij maakte van iedereen drie foto's, en liet ze vervolgens zelf kiezen welke foto ze het beste vonden. We spraken Jan over zijn project.

VICE: Waar ben je naartoe gegaan om in contact te komen met de Masaï?

Jan Hoek: Ik wou Masaï in een grote stad fotograferen, en daarvoor is Arusha in Tanzania de beste optie. Daar heb je de meeste Masaï, en bovendien ook minder kans dat ze je met een mes proberen neer te steken terwijl je over straat loopt dan in Nairobi of Dar es Salaam.

Ik was al vaker in Kenia en Tanzania geweest, maar kwam altijd alleen in de grote steden, omdat ik de natuur gewoon saai vind. De Masaï die ik in de steden zag, gebruikten bijvoorbeeld hun opgerekte oren om hun telefoon in te bewaren. Of ik zag rappers die hun gangsteroutfits combineerden met traditionele rode doeken.

Filémon wilde graag als medicijnman gefotografeerd worden.

Hoorde je van de Masaï dat ze het beu waren om op een traditionele manier gefotografeerd te worden, of dacht je zelf van: dat moet toch niet meer leuk voor ze zijn?

Het was natuurlijk mooi geweest als het pr-bureau van de Masaï mij had gemaild of ik iets kon doen aan hun imagoprobleem. Maar de meeste Masaï die ik sprak, zijn helemaal niet bezig met hoe ze op de foto staan in het Westen. Voornamelijk omdat ze daar niet wonen en dus ook die foto's niet zien, denk ik.

Maar waren ze wel blij met de manier waarop ze werden neergezet in jouw project?

Meer dan 90% van de Masaï leeft nog steeds in de natuur. In die zin is de clichématige beeldvorming ook niet onwaar. Ik dacht eerst dat ik juichend ontvangen zou worden door alle Masaï, en dat ze in koor liederen zouden zingen over hoe blij ze waren dat ze ook een keer niet springend op de foto hoefden. Maar de oudere garde vond mijn project helemaal niet leuk. Ik sprak een Masaï-professor die ook National Geographic hielp documentaires te maken over zijn stam. Die werd woedend toen hij zag waar ik mee bezig was. Dat ik een boek over Masaï maakte en ze vervolgens als spin fotografeerde. Of nog erger: een foto maakte van een vrouw met een staf waarvan iedereen weet dat die alleen door mannen vastgehouden mag worden.

Hij vond dat ik freaks van de Masaï maakte. Voor de meeste Masaï is de traditie en het Masaï zijn veel belangrijker dan jezelf zijn en met de tijd meegaan. In die zin zijn de Masaï die ik gefotografeerd heb ook echt een beetje de stadse avant-garde. Niet dat ze de ambitie hebben een VICE Tanzania op te zetten, maar wel dat ze ook hun eigen leven willen leiden.

Eliza (31) wilde heel cool op de foto als een 'gangster girl'. Gaat er een toeristische industrie schuil achter de traditionele manier van Masaï fotograferen?

Het gekke is dat de traditionele Masaï die echt in de natuur leven vaak niet de Masaï zijn die je ziet bij toeristische attracties. Als je naar een authentiek Masaï-dorp gaat, zijn dat vaak stadsmasaï die daar lekker cashen en aan het einde van de dag gewoon met de auto naar hun appartement in de stad rijden om met een Snuggie op de bank naar New Girl te gaan zitten kijken. Er zijn ook veel tours waar je wel echte Masaï ziet, maar hoe meer toeristen een Masaï ontmoet, hoe westerser hij wordt.

Hoe wist je eigenlijk wie er Masaï was en wie niet?

Ik had een lokale assistent die mij hielp en die was er zelf één. Masaï hebben (net zoals homo's een gaydar hebben) een onfeilbare intuïtie als het gaat om zien wie er nog meer Masaï is. Daarnaast kende hij zelf ook veel mensen. We hebben doelgericht gezocht naar zeven verschillende types stadsmasaï. Dat werden uiteindelijk een filmstudent, een bewaker, een succesvolle zakenman, een dierenhoedster die droomt van succes en geld, een rapper, en een soort kale Rambo-vrouw die graag biljart en met mannen vecht.

Filémon (30) wilde ook wel met Jan op de foto. Dit was zijn tweede keus.

Eén van de mensen die je hebt gefotografeerd bleek later toch geen Masaï. Hoe ben je erachter gekomen dat Yusa eigenlijk geen Masaï was? En waarom beweerde hij dat hij dat wel was?

Hij verdient geld door zich voor te doen als Masaï. Veel toeristen willen nu eenmaal veel liever een Masaï als gids dan gewoon een gast in spijkerbroek. Ook gebruikt hij het om blanke meisjes te versieren. Daar kan je namelijk ook veel geld aan verdienen, want die komen meestal naar Afrika om 'goed' te doen, en plunderen onder dat motto maar wat graag de creditcard van hun vader.

Die meisjes hebben allemaal zoiets van: oké, als ik dan toch met een Afrikaan naar bed ga, dan toch het liefst met zo'n prachtige exotische Masaï met vlechtjes in zijn haar. Dat heb ik zelf trouwens ook wel, maar als jongen is het vrijwel onmogelijk om een Masaï-krijger in je bed te krijgen. Toen Yusa hoorde dat ik Masaï zocht voor een fotoproject en ik mijn modellen ook betaalde, was hij er als de kippen bij. Nadat ik alle foto's had gemaakt, organiseerde ik in de stad een verkiezing waarbij vijftig andere stadsmasaï mochten bepalen wat zij de beste foto vonden. Zonder aarzeling wees iedereen naar Yusa's foto en riepen ze: "Dat is geen Masaï!"

Godlisten (23) is een filmstudent die gefotografeerd wilde worden als spin.

Ik vind zelf de foto van Godlisten erg vet. Hoe kwam die tot stand, en waarom koos hij ervoor om als spin op de foto te gaan?

Ik heb ook lesgegeven in fotografie op het Kilimanjaro Film Institute. Godlisten was één van de studenten en ook een Masaï. Omdat hij film studeert, en sowieso briljant is, denk ik dat hij zich realiseerde dat een foto ook een wereld kan laten zien die niet echt bestaat. In ieder geval vroeg hij me: "Misschien gek, maar kan je een spin van me maken?" "Goed," zei ik. Later kwam ik er wel achter dat hij eigenlijk Spiderman bedoelde. Maar hij zegt zelf dat hij achteraf wel blij is dat het deze spin is geworden.

De winnaar met de meeste stemmen was deze foto van Seuri (27, met de autobandschoenen)

Denk je dat door jouw project de Masaï zich beter begrepen en meer gerespecteerd voelen?

Ik heb niet de illusie dat het boek in Tanzania een revolutie onder de Masaï gaat veroorzaken. Die zakenman had het er wel over dat hij het irritant vindt dat mensen nooit geloven dat hij een Masaï is als hij in pak is. Alsof dat niet samen kan gaan. Misschien dat mensen in het Westen iets meer gaan nadenken over hoe wij de 'exotische mens' altijd graag blijven framen als exotisch, of dat nou de realiteit is of niet. Masaï vertelden mij dat toeristen hen vaak willen fotograferen, maar dan moeten ze wel hun Nikes uitdoen. Dan staan ze dus met blote voeten op de foto, terwijl Masaï nooit met blote voeten over straat gaan. Als ze geen Nikes dragen, dan hebben ze wel een soort supercoole sandalen aan die gemaakt worden van autobanden.

De foto's van Jan Hoek zijn van 18 tot en met 21 september te zien op Unseen Amsterdam, waar het boek New Ways Of Photographing The New Masaï ook te koop is. Als je te lui bent om naar Unseen te gaan, kan je het boek ook hier online bestellen.