Kako su afrički studenti doneli fank u Jugoslaviju

Razilaženjem Sovjetskog Saveza i Jugoslavije 1948. i Titovim okretanjem ka Zapadu, Jugoslavija i njeni univerziteti postaju interesantna destinacija studentima nesvrstanih zemalja iz Afrike, Azije i sa Srednjeg istoka. Kao deo nacionalne strategije jačanja odnosa sa novim prijateljima, Jugoslavija počinje da nudi određeni broj državnih stipendija gostujućim studentima. Podaci pokazuju da je 1958. godine preko 250 stranih studenata studiralo na univerzitetima širom Jugoslavije.

Narednih godina, broj stranih studenata je u konstantnom porastu. Polovina svih stranih studenata je dolazila iz arapskih zemalja, dok su drugu grupaciju po broju činili studenti iz Afrike. Beograd je kao prestonica privlačio najveći broj stranih studenata, a neki od njih su odlučili da u njemu provedu život.

Dok su se studenti iz nesvrstanih zemalja usavršavali na jugoslovenskim univerzitetima, radnici iz Jugoslavije su dizali čitave blokove zgrada po Africi i Srednjem istoku. Svako ko je odrastao devedesetih u Beogradu može da se seti zaostavštine ovog vremena. Arapski dućani, afričke prodavnice umetnina, komšije interesantnih prezimena. Uz njih, bitan deo mog odrastanja predstavljale su i dedine priče o susretima sa srednjeistočnom kulturom tokom rada na građevini u Iraku. Slušajući sam maštao sam o tom vremenu kao o veličanstvenom momentu za razvoj kulturnog diverziteta u Jugoslaviji i često se pitao kako je taj skup kultura uticao na razvoj muzičke scene u Beogradu.

Lou Benny, beogradski arhivar društvenih pojava koje voli da se naziva BeGe fankom, otkrio mi je da je oličenje svetog grala afričkog muzičkog stvaralaštva u Beogradu bend Crni Panteri. To je bio prvi bend u Jugoslaviji sastavljen isključivo od afričkih studenata, uglavnom iz bivše Republike Zair (danas Kongo). Panteri su bili aktivni od 1964. do 1965, ali nažalost, na internetu ne postoji tonski zapis njihovog rada. O njima je ostala samo priča u knjizi ​Godine na 6, kao i činjenica da je jedan od članova bio otac popularne beogradske voditeljke Ivon Jafali.

Nakon što se bend raspao, samo jedan od sedmorice mladih Zairaca nastavlja da se bavi muzikom, Edi Dekeng. Prvi put se pojavio u jugoslovenskim medijima 1967. u emisiji "Koncert za ludi mladi svet" u kojoj zajedno sa glumcem Dušanom Golumbovskim peva pesmu „Bobi Smit". Ova pesma se, u duhu vremena, obraća američkim vojnicima i kritikuje rat u Vijetnamu.

Edi je bio pevač Crnih Pantera. Kada se bend raspao 1967, on odlučuje da se priključi beogradskom beat bendu Elipse koji u to vreme ostaje bez glavnog vokala. Ovaj bend, već pozicioniran kao najbolji beogradski beat band, iza sebe je imao dva EP izdanja. Nakon Edijevog dolaska, Elipse dodaju i duvačku sekciju i bend počinje da svira soul i fank. Umesto obrada The Beatles, The Hollies i The Shadows obrađuju pesme Arethe Franklin, Otisa Reddinga i Jamesa Browna. Iste godine Elipse izdaju treći EP, Le Telephone, sa tri obrade i jednom autorskom pesmom. Upravo ta pesma, jedina na kojoj Edi peva na srpskohrvatskom, simbolizuje rođenje fanka u Jugoslaviji. Što bi Lou rekao: "Za one koji nose bore", je biblija BeGe fanka i to stari testament.

Nažalost po sve ljubitelje fanka, 1968. godine članovi benda odlučuju da se posvete studijama iElipse se raspadaju. Nakon studija, Edi odlazi u Nemačku, a potom u Ameriku gde navodno i dalje radi kao doktor.

U ovom sastavu, Elipse su snimili samo jednu singlicu, ali je bend definitivno ostavio trag na beogradskoj muzičkoj sceni i možemo ih smatrati pionirima jugoslovenskog fanka. Mnogi muzičari su upravo zbog njih krenuli putem fanka i nastavili da razvijaju ovaj muzički pravac kroz sedamdesete. Nakon Edija, Jugoslavija je čekala skoro deset godina da još jedan afrički student uzme mikrofon u ruke i podeli svoju ljubav prema muzici sa Jugoslovenima.

U vreme kada su se Elipse raspale, Đungo Čokve, mladić iz Kenije, dolazi u Beograd i upisuje srednju medicinsku školu. Njegov cilj bila je diplome na Medicinskom fakultetu, ali je sudbina imala drugačiji plan. Narednih 30 godina provešće u Beogradu. Ne zna se da li se Čokve bavio muzikom pre dolaska u Jugoslaviju ali 1977. uzima umetničko ime Stiven Stiv Henington i snima singl Retrospection/Alulu Jazz za Diskos. Ovu singlicu je veoma teško naći i ja nikada nisam čuo kako ove pesme zvuče, ali ona obeležava početak desetogodišnje karijere jednog od najpoznatijih afričkih studenata u Jugoslaviji.

Narednih godina, Stiv oko sebe okuplja bend pod nazivom Kayafunga i snima još dve singlice 1979. i 1980. za zagrebački Jugoton. Nakon pojavljivanja u reklami za Kluz i čuvene rečenice, "Mače, idem do Kluza", Stiv stiče ogromnu medijsku popularnost koja ga pretvara u zvezdu i omogućava mu da 1984. za PGP-RTS snimi prvi solo album, Alulu songs, prema mom mišljenju, Stivov najveći doprinos muzici Jugoslavije.

Kako fank-manija početkom osamdesetih ustupa mesto disko ludilu, tako je i ovaj album urađen u disko stilu sa primesama afro beata. Većina pesama su Stivenova autorska dela, ali je tu i obrada starogradske pesme Kad te vidim na sokaku, takođe rearanžirane u afro beat maniru. Na omotu ploče piše da su pesme otpevane na svahili, engleskom, srpskohrvatskom, kao i na izmišljenom jeziku. Ova izjava, kao i činjenica da njegova popularna rečenica iz Kluzove reklame krasi naslovnicu omota govori o tome koliko je Stivu popularnost bila bitnija od muzike. Ipak, ovaj album je nesporno jedan od najboljih primera afričkog muzičkog stvaralštva u Jugoslaviji.

Stiv je 1987. snimio još jedan album pod nazivomVama sa poštovanjem. Ovim albumom je želeo da se zahvali Jugoslovenima sa kojima je živeo tada već dvadeset godina. Kako je kraj osamdesetih bio mračno doba za popularnu muziku, to se odrazilo i na Heningtonov album i kada pogledate nazive pesama, jasno vam je i zašto.

Stiv je svoju zahvalnost izrazio prepevavanjem jugoslovenskih folk pesama. Ovo možda i ne bi zvučalo tako loše da se držao afro-beat pristupa koji je krasio njegov prvi album. Međutim, kombinacija sint-popa, šlagera i folk deonica odsviranih na harmonici učinila je da ovaj album zvuči više kao šala, a ne ozbiljan muzički poduhvat.

Stivov iskrivljeni akcenat srpskohrvatskog jezika i lucidni nazivi nekih pesama (npr. Najlepša si kada ćutiš) daju albumu komediografsku notu i, nažalost, to je jedino po čemu se danas pamti. Ipak, postoji par numera koje je Stiv producirao sam i otpevao na engleskom i koje podsećaju na njegov raniji rad, ali se ni jedna ne može porediti sa kvalitetom pesama na prvom albumu. Stiv je ostao u Beogradu do 1999. goine, ali više nikada nije snimio ni jedan album niti singl. Danas živi i radi u Najrobiju.

Gledajući ovu listu, čini se da je u Jugoslaviji bilo nepisano pravilo da se muzikom bave samo studenti iz centralne Afrike. Ne mogu da pronađem reči kojima bih opisao svoju sreću onog trenutka kada sam pronašao izuzetak ovom pravilu. Sećate li se Moamera Gadafija i njegove ​Zelene knjige? Da li se znate da je studirao u Mostaru i da ga je Univerzitet Megatrend odlikovao počasnim doktoratom negde pred kraj života? Da li znate da je ambasada Libije u Jugoslaviji izdala 1981. godine ploču grupe The Green Wings koja se zove Džamahirija?

Ovaj bend je okupljao studente iz Libije i njihova muzika se može definisati kao kombinacija tradicionalne arapske muzike sa severa Afrike i stoner roka. Tekstovi skoro svih pesama hvale pukovnika Gadafija, Zelenu knjigu i džamahiriju. Kao i na Stivenovom prvom albumu, i kod ovog benda se pojavljuje jedna obrada etno pesme iz Jugoslavije,Moj Dilbere. Nažalost, ovo je jedan od onih albuma koji su bili toliko opskurni da se niko nije potrudio da ga sačuva. Nakon što se FBI pre nekoliko godina obrušio na blogove koji su slobodno delili muziku, ovaj kulturni dragulj je nastradao u unakrsnoj paljbi. Sve što trenutno može da se nađe na internetu je jedna pesma na Youtubu koja nije ni pravilno akreditovana. Ako neko poseduje ovu ploču, neka me kontaktira, spreman sam da vam dam dobru lovu za nju.

Kako se 20. vek bližio kraju, bližio se i kraj Jugoslavije. Početak ratova i prekid saradnje između jugoslovenskih univerziteta sa inostranim obrazovnim ustanovama značio je i osetno manji broj stranih studenata. Mnogi studenti se vraćaju u svoje domovine, odnoseći kulturu i običaje kojima su začinjavali beogradski duh. Mali broj njih ostaje u Jugoslaviji uglavnom zato što su ovde već zasnovali porodice ili su ratovi u njihovim domovinama izgledali mnogo strašnije od onog koji je bujao na Balkanu.

Tokom ovog mračnog doba za jugoslovensku kulturu, a pogotovo medije, grupa kenijskih studenata uspevala je da svojom pesmom usreći veliki broj Jugoslovena svakog vikenda. Milovan Ilić Minimaks, srpski komičar i radio voditelj 1990. pokreće televizijsku emisiju - Minimaksoviziju, u formi razgovora sa popularnim gostima. S obzirom na doba emitovanja, možete samo da naslutite koja ekipa ljudi je prodefilovala kroz ovu emisiju. Zvezde turbo folka, „biznismeni", sportisti, političari kao i Minimaksova popularnost, zakucavali su ogroman broj ljudi za televizore svaki put kada bi se prikazivala nova epizoda.

Ovaj fenomen je imao ipak i pozitivnu stranu: hor 16 kenijskih studenata koji su otpevali špicu emisije, Minimaksovižn on televižn uz tradicionalni svahili pozdrav hakuna matata. Ovaj pozdrav u prevodu otprilike znači nema problema.

Kako je Jugoslavija nastavila da se raspada kroz devedesete, tako se i muzička scena degradirala i deformisala. Mediji su bili poplavljeni novonastalim fenomenom turbo folka, dok je ostala muzika marginalizovana. Ukratko, nastao je haos. Ipak, jedan student iz Afrike je uspeo da se izbori sa tim haosom i nastavi tamo gde su Edi i Stiv stali.

Raul Alberto Dijaz je došao iz Gvineje Bisao u Beograd da studira hemiju na Beogradskom univerzitetu. Tokom učenja srpskog jezika, Alberto je višak vremena provodio uz gitaru i tako je nastao bend JAP (Jugoslovensko-afričko prijateljstvo). Vremenom je promenio ime u Baga Baga da bi napokon 1999. godine dobio naziv po kome je i postao poznat, So Sabi. Njihovo prvo pojavljivanje u medijima bilo je spotom za pesmu Asama Fu, snimljenim 2000. godine.

Ideologija benda se zasniva na velikom broju živih svirki, rada na kreiranju atmosfere i komunikacije sa publikom. Ovo je prouzrokovalo činjenicu da je So Sabi do 2006. imao samo tri izdanja, od kojih je prvi album snimak nastupa iz Studentskog kulturnog centra u Beogradu. Njihova muzika se zasniva na Albertovim aranžmanima tradicionalne muzike iz Gvineje, sa Zelenortskih ostrva i okolnih zemalja i spaja afričke i latino ritmove.

Nakon 2006. bend potpuno prelazi na svirke i prestaje da snima nove albume. So Sabi i dalje postoji i skoro svaki mesec ih možete čuti kako nastupaju u nekom od beogradskih klubova. Njihov muzički doprinos možda nema jačinu kao Edijev i Stivenov, ali je činjenica da je So Sabi već godinama poligon za obuku mladih muzičara koje zanima muzika Zapadne Afrike, naročito perkusionista. U ovom bendu je svoje prve perkusionističke korake napravio i Igor Vincetić, čovek koji danas jednom godišnje svira sa Femijem Kutijem na rođendanu legendarnog Shrine kluba u Lagosu, Nigeriji.

Poslednji u nizu afričkih muzičara u Beogradu možda najmanje ima veze sa tradicionalnom afričkom muzikom i jedini je rođen u Jugoslaviji, ali je njegov doprinos beogradskoj muzičkoj sceni i te kako važan: pevač rege grupe FC ApatrideUTD, Beograđanin sudanskog porekla Abdelraheem Kheirawi. Ovaj bend postoji više od deset godina, a od 2006. redovno izdaje albume za francuske, engleske i američke izdavačke kuće. Ovo ih je učinilo poznatijim u svetu nego u Srbiji. Zbog vrlo otvorenog antikapitalističkog stava, često nose titulu militantnog rege sastava koji, pored toga, za sebe još i tvrdi da je marksistički, islamski i srpski fudbalski klub i sve osim mejnstrim produkta.

Mogu da dodam i da su, po mom mišljenju, i jedan od najboljih rege sastava koji se pojavio u Beogradu u poslednjih deset godina. Imao sam prilike da ih slušam još kao srednjoškolac u Klubu studenata tehnike i već tada mi je bilo jasno da će ovi momci napraviti nešto ozbiljno.

Pre četiri godine, država Srbija je u okviru projekta Svet u Srbiji stipendirala 89 studenata iz nesvrstanih zemalja Afrike. Nažalost, svi su smešteni u Studentskom domu kod Avale i na taj način skoro odsečeni od gradskog života. Ostaje nam samo da se nadamo da će se trend stipendiranja nastaviti i da će studenti iz Afrike dolaziti u sve većem broju. Ko zna, možda se među njima pojave neki novi Edi ili Steva.