Is obesitas een psychologisch of lichamelijk probleem?

Carl Thompson was de zwaarste man van het Verenigd Koninkrijk. Eerder dit jaar overleed de 33-jarige, 412 kilo zware man in zijn huis. Het kostte meerdere uren om zijn lichaam uit zijn flat in Dover te krijgen. Hoe had het zo ver kunnen komen? Het voor de hand liggende antwoord is dat hij simpelweg veel te veel at. Maar waarom eten mensen als Thompson zoveel? Er is geen hapklare uitleg, maar veel psychologen zouden zeggen dat hij vanwege een psychische stoornis zijn vraatzucht niet onder controle kreeg.

Volgens The Telegraph zal premier David Cameron binnenkort aankondigen dat mensen met obesitas die zich niet laten behandelen, geen recht meer zullen hebben op overheidssteun. "We moeten nadenken over hoe we omgaan met mensen die hulp weigeren, maar wel verwachten dat de belastingbetaler voor al hun kosten opdraait," zo zou hij binnenkort in een toespraak gaan zeggen.

Maar hoe behandel je obesitas die voortkomt uit psychische gezondheidsproblemen, en waarbij diëten dus geen oplossing is?

In 2013 rapporteerde The Guardian dat 67% van de mannen en 57% van de vrouwen in Engeland overgewicht had. In Nederland hebben momenteel 53% van de mannen overgewicht, tegenover 43% van de vrouwen.

We weten dat er veel factoren bij komen kijken, waaronder natuurlijk overeten. Maar de vraag blijft echter hoe dit komt. Waarom eet iemand zoals Thompson zichzelf letterlijk dood? Is het genetisch bepaald, of gaat het hier om nurture in plaats van nature?

Dr. Cary Savage, directrice van het gezondheidscentrum van de Universiteit van Kansas, doet al jaren onderzoek naar de neurologische verschillen tussen mensen met en zonder overgewicht. "Woorden als 'wilskracht' impliceren een tweedeling; je hebt het, of je hebt het niet," vertelde hij. "In werkelijkheid ligt dit een stuk ingewikkelder."

Door kinderen te scannen terwijl ze naar voedselverpakkingen keken, ontdekte Savage dat de prefrontale cortices van kinderen met overgewicht minder actief waren – wat suggereert dat ze vatbaarder zijn voor voedselreclames. "We weten echter weinig over de causaliteit," vertelde hij. "Het blijft onduidelijk of dit aangeboren is of dat het een gevolg is van een ongezond eetpatroon." Wat het onderzoek echter wel demonstreerde, benadrukte Savage, is dat "niemand zijn eigen gedrag volledig onder controle heeft."

Daniel Pérez is een 20-jarige Venezolaan wiens gewicht vorig jaar piekte op 172 kilo. Hij weegt nu 104 kilo. Als kind was hij dun, en hij gelooft dat zijn gewichtsprobleem van psychologische aard is. Nadat zijn broer overleed aan een hartziekte toen Daniel slechts 7 was, begon hij te eten. "Eten werd een verslaving voor me," vertelde hij. "Het ergste waren alle koolhydraten. En dan vooral pasta's. Ik at drie keer pasta per dag, minstens vijf dagen per week. Het werd zo erg dat mijn ouders de kliekjes weg moesten gooien als zij uitgegeten waren."

Door zijn hartziekte werd zijn broer extreem dun, en Daniel herinnert zich hoe geschokt hij was toen hij de botten van zijn broer door zijn huid zag. "Ik denk dat dit een sterke invloed op me heeft gehad op die leeftijd," vertelde hij. "Ik was bang om ook ziek en zo dun te worden, en ging eten om dit te voorkomen."

Pérez is verre van de enige die denkt dat zijn eetprobleem een psychologische oorsprong heeft; ook Carl Thompson sprak over de invloed van de dood van zijn moeder op zijn eetprobleem.

Dr. Jen Nash is lid van de Britse Vereniging van Psychologen, en tevens de oprichter van Eating Blueprint, 's werelds eerste puur psychologische programma tegen obesitas. Nash benadrukte dat er talloze onderzoeken zijn die bewijzen dat psychologische problemen veelal ten grondslag liggen aan problematisch eetgedrag. "Voor sommigen, zoals Thompson, zal het vooral om verdriet gaan, maar ook trauma's – zoals bij Pérez – en misbruik spelen vaak een grote rol," vertelde ze.

Overeten staat niet als psychiatrische stoornis in de DSM-5 – de officiële catalogus van mentale problemen – maar vraatzucht wel. En hoe zit het met eetverslavingen? "Obesitas is een enorm complex probleem, en voedselverslaving is een relatief nieuwe en controversiële term," vertelde Nash. "Hoewel voedselverslaving gelijkenissen vertoont met ander verslavingsgedrag, hebben we niet genoeg data om de term te valideren."

"Ik ben wel eens bij een therapeut geweest," vertelde de 27-jarige Brian uit Buffalo, die 181 kilo weegt. "Ik vroeg of er ook hulp bestond voor mensen met obesitas zoals dat bestaat voor alcoholisten; ik wil wel naar een afkickkliniek. Dan zou ik me in moeten schrijven voor zo'n tv-programma als De afvallers, want iets anders bestaat er niet echt. Misschien moet ik maar eens goed gaan drinken, zodat ik tenminste geholpen word."

Natuurlijk zijn er ook mensen met obesitas die niet vinden dat ze een verslaving of achterliggend psychologisch probleem hebben. Steven Sherman is 29 en komt uit Minnesota. Hij weegt momenteel 120 kilo, maar woog ooit 180 kilo. Hij vindt dat mensen hun genen en mentale problemen te vaak als excuus gebruiken. "Ik zie mijn overgewicht als mijn eigen verantwoordelijkheid," vertelde hij.

Sherman ziet overeten als oorzaak van psychische gezondheidsproblemen, in plaats van als gevolg. "Ik begon altijd extreem te zweten bij het minste of geringste stukje lichaamsbeweging, en daarover raakte ik dan in paniek, en dit groeide uit tot een sociale angst," vertelde Steven. "Daar heb ik nu geen last meer van, ik voel me stukken beter nu ik afgevallen ben." Veel mensen met obesitas zullen misschien echter wel eerst hun psychologische problemen moeten verhelpen voordat ze aan hun grote afvalrace kunnen beginnen.

Het grootste probleem met voedselverslavingen en overeten is de gebrekkige definiëring in DSM-5, waardoor het veelal wordt gezien als een biologisch probleem, waar niet veel psychologische oplossingen voor zijn. De Britse premier Cameron wil dat mensen hulp zoeken, maar zoals Nash zegt: "het probleem binnen de gezondheidszorg is dat obesitas wordt bestreden als een medische klacht, waardoor er teveel naar fysieke problemen en oplossingen wordt gekeken."

De ingewikkelde ervaringen van Thompson, Pérez, Brian en Sherman demonstreren dat er geen rechtlijnige band bestaat tussen obesitas en psychische gezondheidsproblemen. "We weten dat depressieve mensen vaker aan obesitas lijden, en dat mensen met obesitas vaker depressief zijn," vertelde Savage. "Maar meestal weten we niet wat de oorzaak en wat het gevolg is."

Het blijft problematisch om morbide obesitas aan een enkele factor op te hangen, en om in te schatten of het nou om biologie, psychologie of verslavingsgedrag gaat. In gevallen zoals die van Thompson is het waarschijnlijk dat al deze factoren samenkomen. "Woorden zoals schuld impliceren dat het volledig je eigen verantwoordelijk is, maar er spelen veel meer factoren mee," vertelde Savage. "Iedereen kan keuzes maken, maar voor sommigen is het wel degelijk een stuk moeilijker. Of het nou aan onze genen, hormonen, opvoeding, omgeving of ouders ligt; dit alles kan de controle over het eigen lichaam saboteren."

Velen van ons, met en zonder overgewicht, geven regelmatig toe aan ongezonde neigingen, en bijna iedereen eet met een andere motivatie dan honger. Als je naar je eigen leven kijkt, zul je waarschijnlijk merken dat overeten vaak psychologisch getriggerd wordt, ook al heb je geen onderliggende psychologische stoornis. In zekere zin heeft iedereen psychologisch gezien de capaciteit om vierhonderd kilo te wegen, en de behandelingen van overgewicht en obesitas binnen de gezondheidszorg zouden dit moeten reflecteren.