Foto’s van vervuiling waar we amper bij stilstaan

Er zijn genoeg dingen waaraan je kunt zien dat we de wereld steeds meer de vernieling in helpen, zoals stranden die bedekt zijn met afval, of de donkere smog die in veel landen continu in de lucht hangt. Maar er zijn ook vormen van milieuvervuiling die een stuk minder makkelijk te zien zijn.

Om die toch in beeld te brengen, schoot de Amerikaanse fotograaf en milieuactivist J. Henry Fair de serie Industrial Scars. Hiervoor maakte hij luchtfoto’s van de rommel die komt uit veehouderijen, kolenmijnen en nog veel meer plekken die een grote rol spelen in onze consumptiemaatschappij, maar ondertussen niet al te best bezig zijn op milieugebied.

VICE sprak hem om meer te horen over hoe hij te werk gaat, wat hij meemaakt en wat hij wil bereiken.

VICE: Hoe is je idee voor dit project ontstaan?
J. Henry Fair: Mensen zijn geneigd om in hun eigen bubbel te blijven zitten, en vooral dingen te geloven die bevestigen wat ze al denken. Ik wilde iets maken dat deze bubbels kan overstijgen, en ook mensen bereiken die niet geloven dat deze dingen echt gebeuren. Een dialoog met ze starten. Ik denk verder heus niet dat een foto genoeg is om iemands wereldbeeld volledig te laten kantelen, maar het kan er wel toe leiden dat mensen vragen beginnen te stellen. Iemand heeft me weleens verteld dat hij door mijn werk vegetariër is geworden. Dat vind ik geweldig.

Hoe heb je deze locaties gevonden?
Ik houd databases bij, en doe al jaren onderzoek naar dit soort plekken. Inmiddels heb ik een vrij goed beeld van wat er ongeveer op welke plek gebeurt.

Wat zijn de specifieke problemen die je nu vooral in kaart brengt?
De discussie rondom steenkool in Duitsland begint bijvoorbeeld steeds groter te worden. Daarom heb ik me voor mijn laatste tentoonstelling vooral op steenkoolwinning gericht – ik wilde de dialoog sturen. Mensen hebben geen idee hoeveel steenkool er eigenlijk verbrand wordt. Een energiecentrale verbrandt iedere dag een hele treinlading, en dat levert een enorme hoeveelheid as op. Luchtvervuiling is een van de grootste doodsoorzaken in Europa. We zouden dit probleem kunnen oplossen door te stoppen met het verbranden van koolwaterstoffen.

Dus je wil mensen laten zien wat er gebeurt, en ze inspireren om tot actie over te gaan?
Ja. Neem bijvoorbeeld de bruinkoolmijn bij het Duitse Hambach. Er leven al jaren activisten in de omliggende bossen, die voor deze mijn gekapt zouden worden. Deze mensen worden voor gek verklaard, terwijl ze in werkelijkheid de enige reden zijn dat het bos er nog staat. Deze kwestie staat ook voor hoe het er in heel Duitsland en Europa aan toegaat: de lijst van grootste CO2-uitstoters van Europa bestaat vooral uit kolencentrales, en Duitse in het bijzonder.

Op een foto zijn de gevolgen te zien van de productie van tissues en toiletpapier in Canada. Wat is daar het verhaal achter?
Je ziet vooral het afval dat eruit voortkomt. Welk merk het is zeg ik liever niet, maar ik kan je in ieder geval van harte aanbevelen om toiletpapier van gerecyclede kranten te gebruiken. Als je dat een leven lang zou doen, zou je een heel bos kunnen redden.

Op welke manier is die productie dan vervuilend?
Voor het materiaal worden oude boreale bossen gekapt. De dingen in het midden zijn agitators, die het vloeibare afval in beweging te brengen. Daarmee kunnen vluchtige organische stoffen (VOS) sneller worden verdampt, en worden er microben in de vloeistof gestopt om de organische materie weg te werken. Dat proces wordt ook versneld door de agitators.

Hebben deze foto’s ook invloed gehad op jouzelf?
Ik heb jarenlang geen smartphone gehad omdat ik niet in die bubbel terecht wilde komen, en weet hoe vervuilend smartphones zijn. En ik eet ook weinig vlees. Maar ik ben er vooral nog bewuster van geworden hoezeer we ook zelf deel uitmaken van de natuur. De samenleving die we hebben opgebouwd geeft misschien het idee dat we er los van staan, en dat is volgens mij nogal gevaarlijk.

Hoe groot zijn de gebieden ongeveer die je vastlegt, en hoe pak je het aan om die helemaal in beeld te brengen?
Het verschilt natuurlijk, maar de meeste foto’s neem ik van ongeveer driehonderd meter hoog. Lager mag je namelijk niet komen als je over bewoonde gebieden gaat. Al probeer ik soms toch een piloot zover te krijgen. Het huren van de piloten is trouwens ook het moeilijkste deel van de productie. Soms lukt het überhaupt niet, zoals in Singapore. Daar zitten enorm veel olieraffinaderijen die ik vast had willen leggen, maar ik kon niemand vinden die me wilde vliegen.

Wat zijn de vervelendste dingen die je hebt meegemaakt?
Ik ben een keer ondervraagd door de FBI, al waren ze erg beleefd. Een van mijn piloten had me aangegeven als terrorist. In de VS zijn mensen over het algemeen sowieso behoorlijk paranoïde, sinds 11 september. Angst is een krachtige emotie – de beste manieren om bevolkingen onder de duim te houden blijft ook om ze bang te maken.

Een andere keer hadden mensen van een raffinaderij de politie gebeld, toen ze zagen dat we nogal laag aan het vliegen waren. Ik had iets gezien dat ik wilde fotograferen, maar het waaide ontzettend hard, waardoor de piloot moeite had om het vliegtuig in positie te brengen. Iemand zag ons in de lucht cirkelen en vertrouwde het blijkbaar niet.

Kan je de vervuiling ruiken op die hoogte?
Ja, vreselijk. Als je door de uitlaat van een steenkoolcentrale of een raffinaderij vliegt, ruik je het gewoon in het vliegtuig. Zo giftig is het.

Wat is de boodschap die jij als activist wilt uitdragen?
We zitten in een crisis en moeten nu in actie komen, voordat het te laat is. Er wordt te veel naar bedrijven geluisterd, en te weinig naar mensen. Het kapitalistische model is gebaseerd op consumeren en daarna gelijk weggooien. De mensen die hier geld aan verdienen hebben zelf ook kinderen, maar liegen tegen zichzelf en denken dat hun geld ze zal beschermen tegen de gevolgen.

Er is al veel verloren gegaan, maar we kunnen ook nog een hoop redden. De enige manier om dat te doen is de straat op gaan, en zeggen: tot hier en niet verder.