Brussel is niet meer hetzelfde sinds de laatste pornobioscoop verdween

Jimmy Pantera hoeft geen moeite te doen om zich de kleinste details van de ABC-bioscoop voor de geest te halen. Sterker nog, hij weet genoeg om er een heel boek aan te wijden – en dat is dan ook precies wat hij heeft gedaan. “Ik heb er al mijn energie ingestoken. Ik werk er al vijftien jaar aan.” Op het Flageyplein drinken we bier ter nagedachtenis aan de ABC en betreuren we het verdwijnen ervan, evenals de andere verdwenen plekken die van Brussel Brussel maakten – ondanks hun soms sinistere reputatie.

Op initiatief van een zekere George Albert Scott opende de ABC in 1972 zijn deuren aan de Adolphe Maxlaan, aan de Rogierzijde, een soort van het Pigalle van Brussel. Het zijn de gloriejaren van de pornofilm. Borstelige schaamzone’s, behaarde torso’s en films met echt acteerwerk, een script en speciaal gemaakte muziek. Deep Throat is net verschenen en haalt hoge verkoopcijfers. Het zijn ook de jaren van Emmanuelle, dat ook een gigantisch kassucces werd. Absoluut een gezegende periode, een gouden eeuw.

In de ABC-bioscoop werden seksfilms vertoond in 35mm. Dat gebeurde tot de laatste vertoning, in juli 2013. Nu, zeven jaar later, na eindeloze administratieve procedures, is de zaak verkocht aan een vastgoedontwikkelaar. Het gebouw wordt gerenoveerd en er zal zich ongetwijfeld een bedrijf vestigen. Brussel is een beetje van haar ziel verloren.

De bioscoop vertoonde veertig jaar lang pornofilms – zeven dagen per week. Het theater met 70 zitplaatsen zit nooit vol, maar wat er gebeurt, mag gerust een spektakel heten. De ABC-bioscoop is een plek waar fantasieën worden geprojecteerd en verschillende individuen hun eenzaamheid delen. Het is een discreet gebeuren van komen en gaan. Sommige silhouetten verdwijnen uit de ruimte om zich boven in de toiletten af te zonderen. Anderen, die de film blijven bekijken, raken elkaar aan, bevredigen elkaar of wachten wachten op een blik die een mogelijke seksuele troost aankondigt. De bioscoop is meer dan alleen een filmhuis, het is ook een ontmoetingsplaats voor homo’s. “De ABC vervulde een sociale functie,” zegt Pantera. “Mensen vonden er een soort toevluchtsoord. Ze konden hun seksualiteit – in de openbare ruimte verboden – in die ruimte wel ervaren”.

De klantenkring is een mix van vaste klanten en nieuwsgierigen – al dan niet met prostituees aan hun zijde. Soms zijn soms er ook strippers aanwezig. Omdat de ABC-cinema een Amerikaanse pornobioscoop is, een grindhouse zoals ze ook op 42nd Street in New York stonden, huurt Scott regelmatig vrouwen in om de show te verzorgen. Ze hebben een carte blanche en staan één keer per uur, twaalf keer per dag en zeven dagen per week op het podium. De filmoperateur stopte dan  – vaak midden in een scène – de film, waarna de lichten aangingen en de muziek begon te spelen. “Een commerciële vondst die een aanzienlijke klantenkring opleverde,” zegt Pantera.

Verschillende mannen zijn er alleen voor deze strippers, van wie de meesten erin slagen de mannen te overtuigen om een nacht in het hotel aan de overkant te spenderen. Er waren ook weleens minder fijne klanten, die de strippers lastigvielen of zelfs aanvielen – wat het sinistere imago van de plek versterkte.

Door al deze verleidingen verschoof de film meer naar de achtergrond, zeker omdat ook dat het geluid onhoorbaar was, de films vaak verminkt waren en er simpelweg geen echte programmeringsschema's waren. De enige zekerheid lag in het passeren van de liveshows, die plaatsvonden aan het begin van elk uur. Dat gezegd hebbende, er was een indrukwekkend selectie films: “Als distributeur en exploitant van theaters had Scott commerciële banden met eersteklas partners gecreëerd,” zegt Pantera. “Zo had hij banden met DistribPix, een New Yorks bedrijf dat voorop liep in pornografische distributie, en Audubon Films, het bedrijf van Radley Metzger, een briljante regisseur van erotische films en porno. De programmering van ABC demonstreerde de onmiskenbare cinefilie van de heer Scott.”

De balans tussen onuitgebrachte films, stripteases en anonieme dates zorgt voor loyaliteit onder de nogal diverse klantenkring van ABC: homoseksuelen op zoek naar ontmoetingen, gigolo’s, erotomanen, voyeurs, exhibitionisten, fisters, mannen die masturberen in witte sokken, mannen gekleed als priester, mannen in djellaba’s. Onder hen een paar bioscoopbezoekers die zo’n intense aantrekking tot vintage porno hebben dat ze erin slagen de heftige geur, de spermavlekken op de zetels en de mannen achter hen te negeren.

Pantera is een van die beeldjunkies en komt geregeld in de bioscoop, maar als hij meer informatie over Scott wil achterhalen, stuit hij op een hardnekkig geheimzinnige wereld. Pas toen de bioscoop in 2013 werd gesloten, wilden sommige strippers, projectionisten en bezoekers hun verhaal doen. Pantera kreeg in de vorm van zeldzame documenten ook onschatbare hulp van het team van Nova, een andere Brusselse bioscoop. Alles is nu verzameld in zijn boek Cinéma ABC, la nécropole du porno. En in het bijzonder door de getuigenissen van de strippers komen we nu eindelijk iets meer te weten komen over de mysterieuze Scott.

“Tijdens mijn onderzoek ben ik er nooit in geslaagd om George Albert Scott te identificeren,” geeft Jimmy toe. “We weten dat hij een Amerikaans staatsburger was, geboren in 1917 in Rusland. Hij was een raadselachtige figuur, die zijn leven perfect in hokjes had opgedeeld. Hij hield zijn hele leven zijn mond en weigerde consequent elk interview.”

Scott bezat een geheim imperium. De man had zelfs zijn eigen studio: Atlantic Films. Hij vertoonde honderden films in België, en hield de evolutie van pornografie goed in de gaten: van Amerikaanse seksploitatiefilms van de legendarische regisseurs Russ Meyer en Doris Wishman tot Duitse hardcore-pornografie. Scott had ook andere bioscopen: in Antwerpen, Gent, Oostende en Luik. Aan de andere kant van Adolphe Maxlaan is er nog een pornobioscoop, de Paris, die ook van hem was. De Paris is nog steeds actief, maar vertoont slechts digitale films van Marc Dorcel.

Door de komst van videobanden en daarna het digitale tijdperk raakt de bioscoop uit zwang. Toch slaagt Scott erin om de vervallen ABC draaiende te houden, onder andere omdat hij bijna geen kosten maakt. “Hij was eigenaar van het gebouw en had een voorraad van zo’n 600 films,” zegt Pantera. “Kopieën die hij bewaarde na de failissementen van zijn zakenpartners, of films die hij nooit heeft teruggegeven.”

In de jaren tachtig verkocht Scott verschillende theaters die hij bezat en trok hij de stekker uit Atlantic Films, maar de ABC bleef draaien: “In de latere jaren was de bioscoop duidelijk niet meer winstgevend, maar Scott kon het zich veroorloven zijn zaal open te houden, want hij had in de jaren zeventig echt een fortuin vergaard.” Maar op een gegeven moment is zelfs voor Scott de lol eraf en wil hij ermee ophouden. Lando, een van zijn oude filmoperateurs, probeert hem er nog van te overtuigen om feesten of tentoonstellingen te gaan organiseren, maar dat was tevergeefs.

Naarmate Scott ouder wordt, raakt de bioscoop in verval. Zijn zoon probeert het over te nemen, met steun van de boekhouder en José, het hoofd van de filmoperateurs. Maar hij heeft niet hetzelfde gevoel voor de filmprogrammering en de selectie van strippers.

De bioscoop sluit op 3 juli 2013 plotseling. In een poging om te voorkomen dat er iets anders in het pand komt, komen verschillende enthousiastelingen bij elkaar om de stichting Cineact op te richten. Er wordt een steuncampagne gelanceerd, die op veel enthousiasme kan rekenen. George Scott lijkt geraakt door het project: het idee dat zijn zaal zal blijven bestaan, bevalt hem. Er komt een mondelinge overeenkomst tot stand.

Maar een jaar later, in mei 2014, overlijdt Scott. Zijn dood veroorzaakt een administratief en gerechtelijk gehannes dat nu al jaren duurt. De erfgenamen zien af van de overeenkomst en verkopen het gebouw aan een vastgoedontwikkelaar, die de bioscoop snel zal slopen.

Ondertussen worden alle 600 films en het immense beeldarchief dat Scott in meer dan 40 jaar heeft verzameld, gered door de vrijwilligers van de Nova-bioscoop. Daar, vlak bij de Koningsgalerij, kunnen we nu nog steeds een beetje van de ABC herbeleven – maar voor hoelang?

Het is moeilijk voor te stellen dat de Nieuwstraat ‘s nachts ooit druk was en dat de cafés, theaters en bioscopen die er zaten allemaal ontmoetingsplaatsen waren voor Brusselaars. Maar precies in deze zielloze straat zaten vroeger de Victory, Métropole, l’Astor en l’American – waar Scott ook de eigenaar van was. Tegenwoordig zijn het respectievelijk een H&M, een Zara, een ICI Paris XL en een andere H&M – symbolen van het culturele bankroet van de stad.

Twee jaar geleden sloot de Actor’s Studio – gespecialiseerd in arthouse-films – na 30 jaar zijn deuren. Daarvan waren de laatste jaren getekend door een moordende concurrentie, waarna het slopende Netflix-monster uiteindelijk de genadeslag uitdeelde.

Tegenwoordig zien alle stadscentra er hetzelfde uit, en Brussel is daarop geen uitzondering. Projectontwikkelaars beroven de stad van zijn ziel en strijken het landschap glad, tot grote vreugde van de eurocraten, expats en liefhebbers van witte wijn op rooftopbars.

Ook al noemden sommige mensen het een gat en was lang niet alles in de haak wat er gebeurde; de ABC was wel een van de laatste atypische plekken van de stad. De verhalen over deze iconische plek zijn nu te vinden in het boek van Jimmy Pantera.

Het boek Cinéma ABC, la nécropole du porno van Jimmy Pantera is sinds 17 september te koop. Je kan Jimmy ook volgen op Instagram.

Volg VICE België ook op Instagram.