De bokskampioen die in Auschwitz vocht om te overleven

Op 27 januari is het precies 75 jaar geleden dat de gevangenen in Auschwitz-Birkenau werden bevrijd. Tussen 1940 en 1945 werden er 1,1 miljoen mensen vermoord in dit concentratiekamp, waarvan bijna een miljoen Joden. De 23-jarige Poolse bokser Tadeusz ‘Teddy’ Pietrzykowski was een van de mensen die er als eerst terechtkwamen. Voor de oorlog was Teddy een succesvolle bokser. Hij was tweede van Polen in het bantamgewicht en kampioen van Warschau. In het vernietigingskamp werd hij gedwongen om tientallen partijen te vechten.

Dr. Karol Nawrokci is de directeur van het Tweede Wereldoorlog-museum in Gdańsk. Ik sprak Nawrocki, zelf ook een voormalig bokskampioen, over het leven van Teddy en hoe het voor hem was om te boksen in Auschwitz.

VICE: Wanneer begon Teddy met boksen?
Karol Nawrocki: In zijn tienerjaren, al weten we dat hij destijds eigenlijk meer voetbalde. In aantekeningen over zijn trainingen hebben we kunnen lezen hoe hij zijn technieken en tactieken ontwikkelde. Zijn coach was Feliks ‘Papa’ Stamm, die zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog hele generaties boksers groot heeft gebracht.

En toen kwam de oorlog.
Ja. Op 8 september 1939 verdedigde Pietrzykowski zijn thuisstad Warschau, hij vocht in het lichte artillerieregiment. Hij verdedigde zijn land, maar ook zijn huis, zijn straat en de mensen om hem heen.

Nadat het Poolse leger zich over had gegeven moest hij op de vlucht. Op de grens tussen Hongarije en Joegoslavië werd hij door de Duitsers gearresteerd. Hij ging naar de gevangenis – eerst in Muszyna, daarna in Nowy Sącz en Tarnów. Daarna werd hij overgeplaatst naar Auschwitz, op het eerste massatransport. Zijn kampnummer was 77.

Hoe kwam zijn eerste bokswedstrijd in Auschwitz tot stand?
Hij begon niet meteen met boksen – in het begin moest hij werken als timmerman. Doordat hij fit was, was het voor hem makkelijker om het zware werk te overleven. Zijn eerste tegenstander was Walter Dünning, een Duitse bokser die voor de oorlog tweede was in het middengewicht. Dit was in maart 1941.

De medegevangenen van Dünning zeiden dat als hij het leuk vond om met anderen te vechten, hij dat eens met Pietrzykowski moest proberen. Zelf woog Dünning 70 kilo, en Pietrzykowski 40 kilo. Ze vochten met hun werkhandschoenen. Toen Dünning zich begon te realiseren dat hij aan het verliezen was stopte hij het gevecht, en Pietrzykowski kreeg als prijs een stuk brood en een doosje margarine. Dat deelde hij met andere gevangenen.

Hoeveel partijen vocht Pietrzykowski in Auschwitz?
Voor zover we weten, in elk geval veertig tot zestig wedstrijden. Daarvan verloor hij er maar één – van de Joodse Nederlander Leen Sanders. In een revanchepartij won Pietrzykowski alsnog. Ik wil trouwens benadrukken dat dit soort wedstrijden ook laten zien hoe barbaars de mensen waren die deze kampen hebben opgezet. Teddy moest met medegevangenen vechten, die ook vaak uit Polen kwamen, om aan restjes eten te komen. Het was zijn manier om te overleven. Ik stel me ook graag voor dat deze gevechten hem hoop gaven in zo’n hopeloze plek – een Pool die een Duitser in elkaar slaat in een concentratiekamp, waar onbeschrijfelijke dingen gebeurden.

Volgens de memoires van Teddy werd hij ook lid van de verzetsbeweging in Auschwitz.
Hij spande samen met cavalerie-kapitein Witold Pilecki, die zich onder een valse naam vrijwillig gevangen liet nemen in Auschwitz, omdat hij zo via het Poolse verzet de geallieerden kon informeren over de misdaden die de nazi’s in het kamp begingen. In zijn verslagen omschreef hij Pietrzykowski als de bokser die het voedsel dat hij won deelde met andere leden van het verzet.

Auschwitz was niet het enige kamp waar Pietrzykowski bokste.
Klopt. Op 14 maart 1943 werd hij overgeplaatst naar het kamp Neuengamme bij Hamburg, waar hij ook nog twintig wedstrijden heeft gebokst, en daarna ging hij naar Bergen-Belsen, waar hij uiteindelijk door Britse soldaten werd bevrijd. Wat gebeurde er met Teddy toen hij eenmaal bevrijd was?
Hij sloot zich als sportcoach aan bij de 1e Poolse Pantserdivisie onder generaal Stanisław Maczek. Toen ging hij terug naar Polen en werd hij gymleraar in Bielsko-Biała. Hij ging dus niet door met zijn bokscarrière, maar besloot met jongeren te werken. Op een van de plekken waar hij werkte schreef hij een motiverende slogan op de muur voor zijn leerlingen: “To be, is to be the best”.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE UK.