Kan een vrouw de nieuwe president van Rusland worden?

Aanstaande zondag kiezen de Russen hun (nieuwe?) president. Een van de kandidaten is journalist en socialite Ksenia Sobstjak. Ze is de eerste vrouwelijke kandidaat in Rusland in veertien jaar tijd, en ze kondigde eerder haar kandidatuur aan op Instagram, met een filmpje waarop ze in de keuken staat. Daar schreven we onderstaand artikel over.

De 36-jarige Sobtsjak wordt ook wel de 'Russische Paris Hilton' genoemd – ze is geliefd en gehaat, er zit niets tussenin, en iedereen kent haar. Ze stond ooit op de cover van de Playboy, presenteerde een Russische variant van Big Brother, en is de dochter van Anatoli Sobtsjak, de oud-burgemeester van Sint-Petersburg, met wiens hulp Poetin in de jaren negentig opkroop tot premier.

Of ze nu kans maakt of niet, (als Poetin meedoet aan de verkiezingen: hoogstwaarschijnlijk niet) een vrouw naar het presidentschap in Rusland te zien dingen, is sowieso goed. Zelfs Poetin is het hiermee eens. Tijdens zijn jaarlijkse vraag- en antwoordshow, live op televisie, stelde een zesjarig meisje, Alina, hem de volgende vraag: "Hooggewaardeerde Vladimir Vladimirovich [Poetin], kan een vrouw ook president van Rusland worden? Want mijn vader zegt dat alleen Poetin Amerika aankan."

"Lieve Alina," antwoordde Poetin. "We moeten ons geen zorgen maken over Amerika 'aankunnen'. We moeten onze interne vraagstukken en problemen aankunnen. En of een vrouw president kan worden? Misschien is een vrouw wel het meest geschikt om deze problemen op te lossen."

Zijn antwoord kan je zowel positief als negatief opvatten. Vrouwen zijn goed in 'interne problemen', dus het huiselijk domein, en niet in de agressieve politiek die hij voert. Of: vrouwen zouden een betere president zijn dan Poetin zelf. Maar dat het meisje de vraag moest stellen, en Sobtsjak haar presidentschap in een keuken aankondigt, laat goed zien hoe heftig de gendervooroordelen in Rusland nog zijn.

Er zijn dus genoeg redenen te bedenken waarom het straks in maart gewoon weer Poetin wordt, maar Sobtsjak heeft wel een hoop eigenschappen die goed van pas komen bij een presidentschap.

Met deze kandidaatstelling neemt Sobtsjak het dus op tegen Poetin – in 2012 sloot ze zich aan bij de oppositie. Door haar achtergrond wordt haar loyaliteit nog wel eens in twijfel getrokken, en in The Guardian stond gister een stuk over de theorie dat ze als 'paard van Troje' wordt ingezet: ze zou door haar kandidaatstelling de oppositie kapen van Alexei Navalny, advocaat en het kopstuk van de Russische oppositie. Dankzij haar ervaring in de televisiewereld zal ze hoe dan ook met veel flair campagne voeren, die vermoedelijk vooral jonge mensen zal aanspreken. Het feit dat ze via Instagram het nieuws naar buiten bracht, laat dit al zien.

Haar positie als criticus van Poetins beleid heeft consequenties gehad. Zo vielen gemaskerde, gewapende politiemannen in 2012 haar huis binnen, en confisqueerden daarbij twee miljoen euro in cash, en ze haalden haar huis overhoop. Ze is ook meerdere keren ondervraagd door de autoriteiten. In 2013 tweette ze in reactie op de anti-LGBT-propaganda-wet: 'Ze zijn in staat orale seks te verbieden. Mogen we nog wel aan een Chupa Chup zuigen? […] ' Hierop werd ze door een federaal onderzoekscomité bijna twee uur ondervraagd, waarvan een uur over orale seks. Achteraf verklaarde ze in een interview vóór orale seks te zijn, en riep iedereen op dat ook te zijn. Een politiek statement met een knipoog.

Dat Sobtsjak bekend werd als high society-girl verbaast misschien, maar in een land waar een vrouwelijke president zo onwaarschijnlijk is, kan haar glamour juist een troef zijn. In het boek Sex, politics & Putin, Political legitimacy in Russiaanalyseert professor politicologie Valerie Sperling waar Russische vrouwen die zich politiek manifesteren mee te maken krijgen. Ze worden weggezet als "lelijk, onaantrekkelijk en hysterisch" of ze worden juist aangevallen op hun seksualiteit, zoals bij Sobtsjak het geval is.

Sobtsjak speelt hiermee, ze stond bijvoorbeeld op de Playboy-cover. Ze stopt zichzelf niet weg en is niet bang om veroordeeld te worden op haar uiterlijk. Ze is zich als presentatrice bewust van hoe ze overkomt en omarmt de ambivalentie. "Ik voel me erg aangetrokken tot het verhaal van Carla Bruni […] iedereen ziet haar als first lady, maar we weten dat ze ooit ergens topless lag, en met een Hollywoodster naar bed ging," zei Sobtsjak al eens tegen Vice.

Stel dat je tegen de gevestigde orde in Rusland bent. "Hoe zorg je dat jouw stem wordt gehoord?" zegt Sobtsjak in haar instagramfilmpje. Door de woorden 'ik ben overal tegen' op een stembiljet te veranderen in de naam 'Ksenia Sobtsjak'. Met thuisblijven bereik je niets – als je tegen bent, stem je Ksenia, zegt ze eigenlijk. Een simpele boodschap die zo weinig concreet is dat er nog niets tegenin te brengen is.

Politiek gezien is 'goed' of 'slecht' in Rusland moeilijk te voorspellen: wat er nu zit zou je slecht kunnen noemen. Wat er daarvóór was, slechter. Wat er daarna komt is vooral onbekend, de Russische kiezer is vaak genoeg misleid. Sobtsjaks 'Tegen alles' is vaag genoeg om net niets te kunnen betekenen. Haar standpunten zijn nog niet bekend.

Op 1 september begonnen de geruchten dat het Kremlin op zoek was naar een vrouwelijke kandidaat voor de oppositie. "Een gevaarlijke droom," zei politicoloog Konstantin Kalachyov tegen The Moscow Times, want het merendeel van de Russische kiezers zijn vrouwen. Poetins electoraat bestaat ook grotendeels uit vrouwen. Als het idee van een vrouwelijke president aanslaat, zou het een grote verschuiving in het Russische politieke landschap betekenen.

Dat een vrouw strijd levert voor de hoogste post is sowieso goed (en iets waar we in Nederland tegenop kunnen kijken). Zelfs al is het voor de show. Nu Sobtsjak de politieke arena betreedt, zal ze ook deelnemen aan het politieke debat. Dit betekent dat de media en de stemmers serieus naar haar moeten luisteren, en het idee van een vrouwelijke Russische president gestalte krijgt.

Zo hoeven Russische meisjes zich in elk geval niet meer af te vragen of dat wel kan, een vrouw als president.