Albanië is de eerste echte narcostaat van Europa

Het is januari in een vervallen buitenwijk van Tirana, de hoofdstad van Albanië. Ik spreek twee plaatselijke drugssmokkelaars, die net terug zijn van een smokkeltrip naar Duitsland. Artan en Luli zijn, net als veel andere jonge smokkelaars, overgestapt van het smokkelen van wiet naar cocaïne. Dat levert meer op en het is makkelijker te krijgen. Ze vertellen dat ze zo’n 20.000 euro verdienen door een kilo coke de rijkere Europese landen in te smokkelen, waar de markt voor cocaïne groeit.

Tussen de verhalen over boksbeugels en honkbalknuppels door hebben we het over Rolexen, snelle auto’s en mooie vrouwen. “Zoals je ziet”, begint Artan, terwijl hij in de richting van een vervallen, overstroomde straat knikt, “moet je naar Duitsland, Italië of Engeland als je iets wil bereiken. De cokehandel is hard werken.”

Sinds een financiële crisis in de jaren negentig tot grote armoede en chaos leidde, zitten jonge Albanezen gevangen in een wereld van armoede en corruptie. Voor sommigen van hen biedt de drugshandel een uitweg uit de sloppenwijken van Tirana. Maar de drugshandel hier is niet nieuw: het is al veel langer een deel van de Albanese geschiedenis. Hoewel het een NAVO-land is dat op het punt staat toe te treden tot de EU, is Albanië de eerste narcostaat van Europa geworden.

Volgens de definitie van het Internationaal Monetair Fonds is een narcostaat een staat waar “alle legitieme instellingen doordrongen raken van de macht en het geld van de illegale drugshandel,” zoals in bijvoorbeeld Venezuela, Guinee-Bissau en Afghanistan het geval is.

In een onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken uit 2018 werd Albanië omschreven als een plek van “losgeslagen corruptie, zwakke juridische- en overheidsinstellingen en slechte grenscontroles”, en waar drugssmokkel, belastingontduiking en mensenhandel de meest winstgevende misdaden waren. Drugs zijn hier big business.

Het kleine land aan de Adriatische kust is de grootste producent van illegaal gekweekte buitenwiet in Europa. In 2017 nam de politie in Albanië 68 ton wiet in beslag, met een straatwaarde van zo’n 600 miljoen euro. Maar het is de cocaïnesmokkel waardoor Albanië een narcostaat is geworden. In de laatste tien jaar zijn, zoals VICE eerder schreef, Albanese bendes zoals de Hellbanianz grote spelers geworden in de lucratieve cokehandel in het Verenigd Koninkrijk en de rest van Europa. Albanese bendes hebben een naam gemaakt voor zichzelf door zeer zuivere coke in grote hoeveelheden en voor competitieve prijzen te verkopen, en daarmee bijgedragen aan de stijgende beschikbaarheid en zuiverheid van de cocaïne in Europa.

Albanese smokkelaars hebben directe aanvoerlijnen opgezet via Zuid-Amerika en de havens van Rotterdam en Antwerpen. Vorig jaar februari legde de politie in de Albanese haven van Durres beslag op 613 kilo cocaïne die verstopt zat in een lading bananen uit Colombia. In 2017 werd de Kosovaarse Albanees Remzi Azemi vermoord terwijl hij met zijn gezin in een gepantserde auto door de Ecuadoriaanse stad Guayaquil reed. Een jaar eerder werd Ilir Hidri, een andere Albanees die vermoedelijk betrokken was bij de drugssmokkel, in diezelfde stad geliquideerd.

Albanië is uniek binnen Europa in de zin dat drugsbaronnen geen randfiguren zijn, maar juist diepgaande connecties hebben met de politieke leiders van het land, en vaak samenwerken met de mensen wiens taak het is om hen op te sporen.

Drugsgeld is een essentieel onderdeel van het Albanese democratische stelsel, omdat contant geld nou eenmaal de beste manier is om stemmen te kopen, en de drugshandel veel contant geld oplevert. Uit een door de EU gefinancierd onderzoek, dat van 2016 tot 2019 liep, bleek dat 20,7 procent van alle Albanezen geld of gunsten aangeboden had gekregen in ruil voor hun stem. In januari werd bekend dat cokebendes erin waren geslaagd om verkiezingen te manipuleren door stemmen te kopen. Afrim Krasniqi, hoofd van het Albanese Instituut voor Politiek Onderzoek zei dat de rol van bendes in de verkiezingen van 2017 groter was dan die van de politieke partijen zelf. “Vandaag de dag is de algemene opvatting dat niemand een verkiezing kan winnen zonder steun van dergelijke groepen,” zei hij.

Omdat de drugshandel zo verweven is met de politiek, zijn er Britse inlichtingeneenheden naar Tirana gestuurd om de smokkelaars in de gaten te houden. Een lid van dit team vertelde VICE dat ze duidelijk bewijs hadden dat de informatie die zij deelden met de Albanese politie werd gelekt naar de dealers. De Britten hebben inmiddels versterking gekregen van teams uit de VS, Nederland en Italië, die allemaal besloten zich ermee te gaan bemoeien toen bleek dat de informatie die ze deelden met de Albanese autoriteiten in de verkeerde handen terechtkwam.

De laatste twee ministers van Binnenlandse Zaken in het kabinet van premier Edi Rama zijn betrokken geweest bij drugsschandalen. De eerste van hen, Saimir Tahiri, staat later dit jaar terecht op beschuldiging van drugshandel en corruptie. Tahiri’s naam was door de Italiaanse anti-maffiapolitie gehoord op een afgetapte telefoonlijn, en hij is gelinkt aan omkoping, wietsmokkel en het smokkelen van Kalasjnikovs. Tahiri ontkent de aanklachten. Zijn vervanger was Fatmir Xhafaj, wiens korte carrière als minister van Binnenlandse Zaken eindigde toen zijn halfbroer Agron zeven jaar celstraf kreeg in Italië wegens drugssmokkel. Hoewel er geen bewijs is dat Fatmir Xhafaj betrokken was bij de misdaden van zijn broer zorgde binnenlandse en internationale politieke druk er hoogstwaarschijnlijk voor dat Rama zijn minister moest ontslaan.

In 2017 kreeg Ermal Hoxha een gevangenisstraf van tien jaar opgelegd voor zijn deelname aan een poging om 120 kilo cocaïne uit Zuid-Amerika naar West-Europa te vervoeren. Ermal was niet opgeklommen in de criminele rangorde of afkomstig uit een sloppenwijk; hij is de kleinzoon van de communistische ex-dictator van Albanië, Enver Hoxha, die het land 41 jaar lang regeerde tot hij in 1985 stierf.

Maar niemand illustreert de nauwe band tussen de Albanese elite en de grote spelers in de drugswereld beter dan Klement Balili. Deze hoteleigenaar, voormalig ambtenaar en drugsbaron werd in zijn Griekse arrestatiebevel omschreven als de “Pablo Escobar van de Balkan.” In een dossier van 10.000 pagina’s, samengesteld door de Griekse overheid en ingezien door VICE, wordt een beeld geschetst van zijn zorgvuldig georganiseerde internationale drugsimperium, dat zo’n 1 miljard waard was, en landen als Italië, Griekenland, Duitsland en het VK van wiet en coke voorzag.

Balili wist zijn imperium op te bouwen in de wetteloze chaos na de economische crisis die Albanië in de jaren negentig teisterde – het gevolg van het ineenstorten van door de overheid gesteunde piramidespelen. Tussen de 1 en 2 miljard euro verdween in een nacht en families raakten al hun spaargeld kwijt. Volgens een onderzoek uit 2016 van de Open Society Foundation leidde de combinatie van hoge werkloosheid en lage lonen tot de opkomst van de Albanese bendes.

Officieel hield Balili zich bezig met transport, vrijetijdsbesteding, vissen en beveiliging. In 2014 werd hij benoemd tot directeur van regionaal vervoer in de badplaats Saranda, een bekend knooppunt voor drugshandel. In de afgelopen tien jaar heeft hij een reeks luxe hotels gebouwd aan de kust van Albanië.

In 2015 knipte Ilir Meta, de huidige president van Albanië, het lint door bij de opening van Balili’s vijfsterrenhotel Santa Quaranta. Ook aanwezig op het openingsfeest waren toenmalig minister van Financiën Arben Ahmetaj, en parlementslid van de Socialistische Partij Koco Kokëdhima.

Balili zelf is altijd open geweest over zijn nauwe band met de Socialistische Beweging voor Integratie, een van de grootste politieke partijen van Albanië die is opgericht door Meta. Eerder dit jaar legde hij in een interview uit dat zijn benoeming tot directeur van transportzaken in het zuidelijke stadje Saranda, in ruil was geweest voor donaties die hij en zijn familie aan deze partij hadden geschonken. Balili’s neef is burgemeester in de stad Delvina, en Balili is altijd erg open geweest over het aandeel dat hij heeft in zijn politieke campagnes.

De Griekse politie was Balili al tien jaar lang op het spoor, maar iedere keer dat ze vooruitgang leken te boeken, wierpen de Albanese autoriteiten een blokkade op de weg. In mei 2016 arresteerde de Griekse politie bijvoorbeeld twaalf leden van Balili’s bende, die betrapt werden met bijna 700 kilo cannabis. De operatie had twee jaar in beslag genomen, en ze hadden samengewerkt met de Amerikaanse Drug Enforcement Administration. De Griekse politie vaardigde een arrestatiebevel uit voor Balili, maar de Albanese politie weigerde te bevestigen dat ze deze hadden ontvangen. En tegen de tijd dat ze dat wel deden was Balili “verdwenen”.

Drie maanden na dit arrestatiebevel werden er foto’s van Balili gemaakt terwijl hij op zijn jacht was, samen met een hoge politiefunctionaris. Het was geen incident: zijn lachende gezicht dook regelmatig op in filmpjes en foto’s van feestjes en evenementen van de Albanese politie.

Dat Balili zo dicht bij het politieke machtscentrum van Albanië stond, was volgens Amerikaanse en Griekse ambtenaren de grote sleutel tot zijn succes als drugssmokkelaar. De Amerikaanse ambassadeur in Albanië Donald Lu, zei in een vernietigende toespraak dat “politici links en rechts worden beïnvloed door de grote belangen van corrupte zakenmensen, zware criminelen en drugssmokkelaars. Hoe kunnen we anders verklaren dat Balili nog steeds op vrije voeten is?” Het grootste falen van de Albanese overheid tijdens zijn vierjarige ambtstermijn, vond Lu het onvermogen om Balili te pakken, die hij omschreef als “een machtig figuur binnen de georganiseerde misdaad, met politieke connecties”.

In januari dit jaar werd Balili gearresteerd door de Albanese politie, al zien sommige mensen dit eerder als een PR-actie dan een echte straf. De Albanese overheid presenteerde de arrestatie als belangrijke vangst, om indruk te maken op de buitenwereld. Maar in werkelijkheid was het Balili zelf die de voorwaarden van zijn arrestatie had bepaald. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en het Openbaar Ministerie voor Ernstige Misdrijven werden door Balili's eigen juridische team op de hoogte gebracht van wanneer hij zou arriveren, en hij werd niet aan Griekenland uitgeleverd, maar berecht in Albanië.

In februari accepteerde de Rechtbank voor Ernstige Misdrijven Balili’s verzoek om een 'verkort proces’, waardoor zijn straf met een derde werd verkort en hij niets hoefde te vertellen over zijn contacten met de Albanese politieke elite. Op 7 mei werd Balili veroordeeld tot tien jaar cel voor drugssmokkel, lidmaatschap van een criminele groepering en witwaspraktijken. Zijn advocaat gaf al aan dat hij in hoger beroep gaat. En er is best een kans dat zijn straf wordt verlicht of zelfs kwijtgescholden, aangezien invloedrijke Albanezen er al vaker voor hebben gezorgd dat veroordelingen voor ernstige corruptieschandalen op mysterieuze wijze verdwenen na een hoger beroep.

Meerdere arbeiders die aan Balili’s bouwprojecten hebben gewerkt, zoals Santa Quaranta, spreken vol genegenheid over hem. “Ik weet niet wat Klement gedaan heeft, en of het klopt wat ze zeggen, maar hij bracht in ieder geval geld in onze gemeenschap,” zegt iemand die anoniem wil blijven. “Hij had veel bouwprojecten lopen, en we hebben jarenlang voor hem gewerkt. We kregen altijd betaald, hij werd gerespecteerd binnen de gemeenschap. Hij was een zakenman, geen Godfather.”

Een andere, jongere arbeider is minder enthousiast: “Hij betaalde ons wanneer het hem uitkwam, en als hij er geen zin in had kon je er niets tegen doen,” vertelt hij. “Hij heeft de politie, de rechtbanken en de belastingdienst in z’n zak. Ik weet niet wat er gebeurd zou zijn als ik er een punt van had gemaakt, als hij niet betaalde. Waarschijnlijk zou hij ons hebben uitgetrapt als een peuk op de grond.”

Op het eerste gezicht lijkt Tirana een stad te zijn die in de lift zit, met een levendige uitgaanscultuur en gezellige cafeetjes. Er is veel geld uitgegeven om de directe omgeving van twee internationale hotels te verfraaien, waar diplomaten, buitenlandse zakenmensen en politici elkaar ontmoeten om te lunchen en contacten te leggen. De armere Albanezen vind je ondertussen vooral in de vervuilde buitenwijken van de stad, waar huizen geen stroom, stromend water en ramen hebben.

De centraal gelegen wijk Bllokku (‘Het Blok’), waar voor de val van het communisme alleen leden van de Communistische Partij mochten wonen, is nu een speelplaats voor de Albanese elite. Er wonen politici en rechters, en mensen die je spul proberen te verkopen. Het straatbeeld wordt bepaald door dure auto’s en yuppen met iPhone-oortjes in, die er vooral op uit zijn om plezier te maken. Qua moordcijfers komt het niet bepaald in de buurt van sommige landen in Latijns-Amerika, maar het kan best gebeuren dat iemand op zijn 25ste verjaardag met een pistool in de lucht schiet, gewoon omdat het kan.

De gemiddelde burger is ondertussen gedwongen om te zwemmen of te verzuipen. Uit een peiling van Gallup uit 2018 bleek dat er maar drie andere landen zijn waar mensen liever uit willen verhuizen – Haïti, Liberia en Sierra Leone. De corruptie begint eigenlijk al op de middelbare school, waar leraren kunnen worden omgekocht voor een goed cijfer. En op de universiteit word je alleen aangenomen als je een flinke smak geld op tafel legt, of als iemand met een hoge positie een plek voor je heeft in zijn politieke partij.

Rudina Hajdari, Albanees parlementslid en voorzitter van de Europese Integratiecommissie, zegt dat veel jonge Albanezen boos zijn en zich bedrogen voelen door hun regering. “We hebben enorme problemen met corruptie. Sinds drugs zo’n grote rol spelen is er zoveel geld in omloop geraakt dat het de nationale munt beïnvloedt. Geld dicteert de beslissingen die in ons land genomen worden. Dat geld is afkomstig van drugskartels en komt terecht bij politici, wat het heel moeilijk maakt om corruptie te bestrijden.”

In juni wordt besproken of Albanië toe mag treden tot de EU, en het zou zomaar kunnen dat Albanezen binnenkort niet meer zonder visum binnen de EU kunnen reizen. Nederland en Frankrijk vinden de Albanese drugsbendes namelijk zo’n groot probleem dat ze proberen om het recht van Albanezen om zonder visum te reizen te blokkeren. De Nederlandse reden hiervoor is “een aanzienlijke toename van criminele activiteiten door de Albanese maffia in Nederland”, en dat “deze criminele organisaties misbruik zouden kunnen maken van de mogelijkheid om zonder visum door Europa te reizen om hun smokkelnetwerk uit te breiden”.

Toen Rama premier werd in 2013, hanteerde hij een streng anti-corruptiebeleid. Hij werd geroemd door de internationale gemeenschap toen hij een beruchte cannabisoperatie in het dorpje Lazarat oprolde. Toch heeft ook hij moeite om beschuldigingen van corruptie en fraude van zich af te schudden; er werden laatst zelfs molotovcocktails naar zijn kantoor gegooid omdat hij niet helemaal koosjer zou zijn. Zijn tegenstanders vinden dat hij de weg naar toetreding tot de EU blokkeert. Lulzim Basha, voorzitter van de Democratische Partij en oppositieleider, zei dat het de missie van de oppositie is om “Albanië te bevrijden van misdaad en corruptie, en net zoals de rest van Europa te maken”.

En daar ligt de spanning, ook voor Europa. Corrupte narcostaten hebben we hier vooralsnog niet, maar door de positie van Albanië in de internationale drugshandel is het probleem nu wel een stuk dichterbij gekomen. De Albanese bevolking wil deel uitmaken van Europa, maar heeft te maken met een corrupte elite. En dat is het treurigste van een narcostaat: het is vooral de eigen bevolking die gebukt gaat onder alle ellende. Dit artikel is aangevuld met informatie van journalist Alfredo Affazi, vanuit Londen en Tirana.