Μερικές Ευχάριστες και Κάποιες Πολύ Δυσάρεστες Σκέψεις για τη Νέα Γενιά Ελλήνων Καλλιτεχνών

Η έκθεση ΕΚ ΝΕΟΥ, αποτελεί την πρώτη παρουσίαση νέας γενιάς που παρακολούθησα ποτέ στην Ελλάδα, αφού αφορά μια γενιά της οποίας είμαι και η ίδια μέρος. Παρουσιάζονται έργα καλλιτεχνικών ομάδων και καλλιτεχνών που μόλις ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους, και τώρα ξεκινούν την επαγγελματική τους δραστηριότητα.

Μέσα από μια ανοιχτή πρόκληση που έγινε στους ενδιαφερομένους από το site του ΕΜΣΤ τον Νοέμβριο του 2011, Έλληνες καλλιτέχνες που έχουν γεννηθεί από το 1980 και μετά και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, κλήθηκαν να στείλουν portofolios ώστε οι τρεις επιμελήτριες (Δάφνη Βιτάλη, Δάφνη Δραγώνα, Τίνα Πανδή) να διαλέξουν τους καλλιτέχνες και τα έργα που θα απαρτίσουν την έκθεση ΕΚ ΝΕΟΥ.

Μαζεύτηκαν 1000 φάκελοι εκ των οποίων τελικά επιλέχτηκαν 34 καλλιτέχνες και τρεις καλλιτεχνικές ομάδες, σχηματίζοντας την έκθεση με την οποία υποτίθεται πως κλείνει ο κύκλος της “προσωρινής” στέγασης του μουσείου σε ένα από τα πιο όμορφα κτίρια της Αθήνας, το Ωδείο Αθηνών, πριν την μεταφορά στο μόνιμο σπίτι του, το ανακαινισμένο κτίριο ΦΙΞ στη Λεωφόρο Συγγρού, πλέον σίγουρα όχι ένα από τα πιο όμορφα κτίρια της Αθήνας.

Μπαίνοντας ίσως για τελευταία φορά στο υπόγειο του Ωδείου Αθηνών, καταλαβαίνει κανείς πως πρόκειται για μια έκθεση που έχει πρόθεση να παρουσιάσει μια “ανατρεπτική” ματιά στην Σύγχρονη Τέχνη, να αμφισβητήσει τα “παραδοσιακά” μέσα, και να προτείνει μια γενιά νέων Ελλήνων καλλιτεχνών που αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο όχι μόνο τα ερεθίσματα που δέχονται από το περιβάλλον τους, αλλά και το τι είναι ή τι μπορεί να είναι η σύγχρονη τέχνη σήμερα.

Ξεκίνησα την περιήγηση μου στην έκθεση -που αν η θεματική της δεν ήταν γύρω από τους καλλιτέχνες της νέας γενιάς, θα ήταν το γκρι και οι αποχρώσεις του- από τα έργα που μου φάνηκαν πιο οικεία, και μπορούσα να παρατηρήσω πριν χρειαστεί να διαβάσω την περιγραφή τους.

Η κυκλική επιδαπέδια εγκατάσταση της Μαρίας Τσάγκαρη με τίτλο «Ένας ακόμη κήπος, ένας ακόμη κύκλος», αποτελούμενη από εκατοντάδες λουλούδια από στάχτη, ξεχώριζε για την λεπτομέρεια της κατασκευής, πραγματευόμενη το θέμα της φθαρτότητας της ύλης.

Ενδιαφέρον παρουσίαζε επίσης η ηχητική εγκατάσταση «Ηχοτοπίο Φυτειά» του Παναγιώτη Βορριά που ασχολείται με ένα έθιμο της Μεσσηνίας, τη ρίψη χάρτινων κατασκευών με μπαρούτι. Η multimedia εγκατάσταση του καλλιτέχνη με τον ήχο των «σαϊτών» και τους μεγάλους γκρι κύλινδρους στον χώρο, έδενε πολύ ωραία ως αποτέλεσμα.

Μαρία Τσάγκαρη, «Ένας ακόμη κήπος, ένας ακόμη κύκλος»

Στο ίδιο δωμάτιο με τον Παναγιώτη Βοριά φιλοξενείται και η εγκατάσταση της Χρύσας Βαλσαμάκη με τίτλο «7 πορτρέτα και 616 λέξεις», αποτελούμενη από επτά πορτρέτα πρώην φυλακισμένων που αγωνίστηκαν για τα δικαιώματα των κρατούμενων κατά τη μεταπολίτευση, μια κατασκευή από ύφασμα, κερί, ξύλο, πρόκες, και ένα βίντεο.

Τα επτά πορτρέτα από καρμπόν ήταν το αγαπημένο μου έργο στην έκθεση γιατί έκαναν τον θεατή να σταθεί μπροστά του και να προσπαθήσει να αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά των κρατουμένων “μέσα στο σκοτάδι”, ακολουθώντας τα ίχνη του καρμπόν. Το υπόλοιπο ανάπτυγμα του έργου, ελαφρώς φλύαρο, μάλλον το αποδυνάμωνε.

Στη συνέχεια, η έκθεση ΕΚ ΝΕΟΥ παίρνει τον τελικό της χαρακτήρα με έργα που στην πλειοψηφία τους βασίζονται και αναπτύσσονται γύρω από απόπειρες χαρτογράφησης, με το επίκεντρο τους να είναι είτε η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, είτε η ψυχοσύνθεση του δημιουργού τους.

Λεπτομέρεια από την εγκατάσταση της Χρύσας Βαλσαμάκη, «7 πορτρέτα και 616 λέξεις»

 Για παράδειγμα, ο νεότερος των συμμετεχόντων, Χρήστος Βαγιάτας, αναρωτιέται «Πόσες φορές χωράει το δωμάτιο μου στη βουλή των Ελλήνων;» προσαρμόζοντας σε μία επιδαπέδια κάτοψη του πρώτου ορόφου της Βουλής των Ελλήνων την κάτοψη του δωματίου του στη φοιτητική εστία του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων. Από την άλλη, ο Μανώλης Δασκαλάκης-Λεμός παρουσιάζει κληροδοτήματα και δωρεές που έγιναν στο νησί της Οινούσας, από μεγάλες οικογένειες τις ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας που κατάγονται από εκεί.

Χωρίς την εγκυρότητα τις επιστημονικής έρευνας, οι καλλιτέχνες δημιούργησαν μια αφήγηση ερευνώντας και παίρνοντας δεδομένα για να προσθέσουν στην συνέχεια την προσωπική τους ματιά, ώστε να καταλήξουν σε μια χαρτογράφηση, η ανάγνωση της οποίας φτάνει να αποτελεί και την μοναδική εμπειρία του θεατή.

Χρήστος Βαγιάτας, «Πόσες φορές χωράει το δωμάτιο μου στη βουλή των Ελλήνων;»

Η ιδέα της χαρτογράφησης ως πρακτική φαίνεται να βρίσκεται στο επίκεντρο της έκθεσης, αφού για αρκετά από τα έργα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης συνεργάστηκε με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο του Πέτρου Μώρη, ο οποίος με τη βοήθεια του ΕΚΤ, αξιοποιεί τα ψηφιακά διανυσματικά γραφικά που διανέμονται ελεύθερα στο διαδίκτυο για την παραγωγή ψηφιδωτών παραδοσιακής τεχνικής.

Ακόμα πιο φανταχτερή χρήση των δεδομένων που έχει στη διάθεση του το ΕΚΤ, έκαναν οι Μαρία Βαρελά, ο Μαρίνος Κουτσoμιχάλης και η Αφροδίτη Ψαρρά. Με το έργο τους «Οiko-nomic threads» χρησιμοποιούν μια πλεκτική μηχανή που υφαίνει μοτίβα των οποίων ο σχεδιασμός προέρχεται από τη μετατροπή των δεδομένων του ΟΑΕΔ για την ανεργία, μέσω ενός αλγορίθμου, σε κωδικούς πλεκτικής.

Πρόκειται για δύσπεπτα “έργα” που προφασιζόμενα μια απλοϊκή μετουσίωση στέκονται ανίκανα να σαγηνεύσουν τον θεατή. Σε αυτή την έκθεση φαίνεται πως οι επιμελήτριες οραματίζονται τη “νέα γενιά” σε συνεργασία με ιδρύματα ερευνών, δημόσιους φορείς, διανύσματα και δεδομένα, παράγοντας τέχνη που αποτυγχάνει να περάσει το οποιοδήποτε νόημα μένοντας στην επιφάνεια και πεθαίνοντας από αυτοαναφορικότητα.

Φαίνεται πως σύμφωνα με το ΕΜΣΤ, αυτό που έχει να προτείνει η νέα γενιά  που μένει να καίγεται στην Αθήνα, είναι ο ανδριάντας του Κωστή Παλαμά επικαλυμμένος με συνθήματα όπως παρουσιάστηκε από την Ινώ Βαρβαρίτη, το έργο του Αναστάση Στρατάκη με τις μικρογραφίες πρωταγωνιστών της ελληνικής επανάστασης του 1821, και το βίντεο του Βασίλη Μπαλάσμα με φλας μάλλον τουριστών να φωτίζουν τον Παρθενώνα.

Έργο του Πέτρου Μώρη

Η έκθεση ΕΚ ΝΕΟΥ έχει μια καθαρά εσωστρεφή, ελαφριά και νεο-conceptual επιμελητική προσέγγιση που προδίδει την αδυναμία έκφρασης πολιτικών και κοινωνικών ιδεών. Το εγχείρημα τοποθετείται σε ένα πλαίσιο σχεδόν εξυπνακίστικο, που δεν αφήνει ευκαιρία για οποιοδήποτε περαιτέρω συλλογισμό.

Μοιάζει να αφορά αποκλειστικά και μόνο την Ελλάδα, και παρουσιάζει μια νέα γενιά ενδεχομένως αφασική, συμβιβασμένη με το παρόν σύστημα, με το οποίο φτάνει μάλιστα να συνεργάζεται για να δημιουργήσει τέχνη.

Ευαγγελία Σπηλιοπούλου, «Office Drawings»

Σήμερα στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών υπάρχει μια νέα γενιά που ψάχνει χρήματα για να αγοράσει πινέλα, και ας μην συμπεριλαμβάνεται κανένα ζωγραφικό έργο στην έκθεση. Αν της δινόταν μια πραγματική ευκαιρία να δείξει τι συμβαίνει εκεί μέσα, θα έπρεπε να γκρεμίσει στην κυριολεξία τον χώρο και να τα κάνει όλα πουτάνα, γιατί η πραγματικότητα δεν βασίζεται σε γραφήματα, ούτε σε βιντεοσκοπημένες performance μέσα από “members only” μπαρ των Αθηνών. Είναι απαράδεκτο αυτός ο γελοίος συντηρητισμός να παρουσιάζεται ως η φωνή μιας γενιάς που φτάνει να μετανιώνει για την ίδια της την ταυτότητα.

Γράφοντας το κείμενο κάπου κουράστηκα και σταμάτησα για να τσεκάρω λίγο το tumblr, πέφτοντας σε ένα post, στο οποίο ο Μπόρχες αναφέρει ποιο κατά τη γνώμη του είναι το καθήκον της τέχνης. Λέει λοιπόν: “Το καθήκον της τέχνης είναι να μεταλλάσσει αυτό που συμβαίνει συνεχώς γύρω μας, σε σύμβολα, μουσική, σε κάτι που θα μείνει στη μνήμη του ανθρώπου. Αυτό είναι το καθήκον μας, και αν δεν το πετύχουμε νιώθουμε δυστυχισμένοι. Αυτά τα σύμβολα μπορεί να είναι χρώματα, φόρμες ή ήχοι” και με έκανε να θυμηθώ το γλυπτό του Bruce Nauman που γράφει με νέον: “The true artist helps the world by revealing mystic truths.”

Εύχομαι το καλύτερο στους καλλιτέχνες που ξεκίνησαν την καριέρα τους με το ΕΚ ΝΕΟΥ και ελπίζω αυτη η έκθεση να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν τις κρυμμένες αλήθειες που ψάχνουν, έστω και διά της ατόπου, για να τις αποκαλύψουν αργότερα σε όλους εμάς.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.