«Παγιδευμένος» στο Κόσοβο

Μπορεί να "παγιδευτείς" στο Κόσοβο. Την ιστορία μου την διηγήθηκε o 34χρονος Sanjin Pejkovic, Βόσνιος στην καταγωγή και πρόσφυγας στην Σουηδία από τα 15 του χρόνια κατά τη διάρκεια του γιουγκοσλαβικού πολέμου, σήμερα ολοκληρώνει το διδακτορικό του και διδάσκει κινηματογράφο στο Πανεπιστήμιο της Λουντ.

«Πήρα την πτήση από τo Γκέτεμποργκ για το Βελιγράδι κι από εκεί οδικώς βρέθηκα στο Κόσοβο για να συμμετάσχω στο ετήσιο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στην επαρχιακή πόλη του Πρίζρεν. Την μια μέρα πετάχτηκα μέχρι το Σαράγεβο να δω κάποιους φίλους κι επέστρεψα την επόμενη και πάλι στο Κόσοβο. Στο λεωφορείο πια της επιστροφής προς το αεροδρόμιο του Βελιγραδίου, κι ενώ είναι μεσάνυχτα, ο οδηγός ξαφνικά μου ζητά να κατέβω. Βρίσκομαι, λέει, παράνομα σε σερβικό έδαφος. Και τότε συνειδητοποιώ κάτι που φυσικά γνώριζα, αλλά τόσα χρόνια στην Σουηδία είχα ξεχάσει: την "ανύπαρκτη" χώρα του Κοσόβου. Στην περίπλοκη βαλκανική πραγματικότητα υποτίθεται πως από τη Σερβία (και όχι από το Κόσοβο), μπήκα στη Βοσνία και συνεπώς έπρεπε να ξαναμπώ από την Βοσνία στη Σερβία και όχι από το Κόσοβο. Μόνο με χάρτη ανά χείρας θα καταλάβεις τι εννοώ!», μου λέει βλέποντας την απορία μου και συνεχίζει την ιστορία του. «Στο τοπικό φυλάκιο, ο αρμόδιος είναι ανένδοτος. Προσπαθώ με σουηδική 'ευγένεια' εμμέσως να τον δωροδοκήσω, αλλά είναι απόλυτος. Τα πράγματα σου κι εξαφανίσου! Την επόμενη ημέρα έπρεπε να είμαι πίσω στο Πανεπιστήμιο και η μοναδική λύση για να προλάβω την πτήση μου ήταν να πάρω ταξί, να επιστρέψω στο Κόσοβο και μέσω Αλβανίας και FYROM να περάσω τελικά στην Σερβία μετά από ένα ταξίδι 10 ωρών που μου κόστισε 380 ευρώ».

Φυσικά οι ίδιοι οι Κοσοβάροι γνωρίζουν πολύ καλά τα "κατατόπια" της χώρας τους. Η Σερβία δεν είναι η μόνη χώρα που δεν αναγνωρίζει την ύπαρξή τους. Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Ρουμανία και Σλοβακία αρνούνται επίσης, η καθεμία για τους δικούς της πολιτικούς λόγους, να αναγνωρίσουν το "νεότερο κράτος της Ευρώπης" που δημιουργήθηκε το 2008 μετά από την μονομερή κήρυξη της ανεξαρτησίας της από την Σερβία και με την αμέριστη στήριξη της Δύσης. Με την συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων να είναι Αλβανοί, η νεόκοπη χώρα πέρασε στην ιστορία για τα εγκλήματα πολέμου που διατελέστηκαν κατά τη διάρκεια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας τόσο από τους Σέρβους, όσο και από τον Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσόβου (UCK), αλλά και τους αιματοβαμμένους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ που έγιναν για πρώτη φορά στην ιστορία του χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η «άτυπη» απομόνωση

Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά πρακτικά για τους ίδιους τους Κοσοβάρους σήμερα; «Εάν δεν είσαι υπάλληλος όπου ο εργοδότης μπορεί να εγγυηθεί για την επιστροφή σου στην χώρα, δεν μπορείς να ταξιδέψεις», μου λέει ο δημοσιογράφος της κρατικής τηλεόρασης Dardan Selimaj. «Στη νέα γενιά δεν κακοφαίνεται τόσο πολύ γιατί μεγαλώσαμε έτσι. Ξεκινήσαμε με μια βίζα που διαρκούσε μόλις τρεις μέρες και την οποία έπαιρνε κανείς αφού είχε λάβει πρόσκληση κι αφού τον είχαν "ξετινάξει" στις ερωτήσεις». Σήμερα τα πράγματα έχουν βελτιωθεί. Ο ίδιος μόλις κατάφερε να πάρει την πρώτη του ευρωπαϊκή βίζα Schengen που διαρκεί δυο χρόνια και μου την επιδεικνύει με περηφάνια. «Η αναγκαιότητα της βίζα κακοφαίνεται περισσότερο στη γενιά των γονιών μας. Με το γιουγκοσλαβικό διαβατήριο μπορούσαν να ταξιδέψουν σε όλο τον κόσμο χωρίς κανένα περιορισμό. Σήμερα πολύ δύσκολα θα περάσουν τα σύνορα». 
Τα πράγματα είναι δύσκολα και για τους εφήβους που θέλουν να σπουδάσουν. H 18χρονη Elita Morina πήγε σε ιδιωτικό τούρκικο σχολείο, όμως η προοπτική να σπουδάσει στην Τουρκία κατέρρευσε όταν δημιουργήθηκαν προστριβές μεταξύ των δύο χωρών που επηρέασαν την ανταλλαγή σπουδαστών. Στην Ελλάδα την δέχτηκαν σε ιδιωτικό κολέγιο, όμως η βίζα της δεν εγκρίθηκε. Στην Αλβανία οι αιτήσεις είναι περίπλοκες. Τελικά κατέληξε να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο της Πρίστινα για να σπουδάσει νομική, αντί για ιατρική που ήταν η αρχική της επιθυμία.

«Εάν έδιναν ελεύθερη πρόσβαση στους νέους στην Ευρώπη δεν θα έμενε ψυχή στο Κόσοβο», με προσγειώνει στην πικρή πραγματικότητα παρατηρητής του ΟΑΣE για τα ανθρώπινα δικαιώματα που εργάζεται στην ευρύτερη περιοχή τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Η χώρα μαστίζεται από την ανεργία που φτάνει το 60,2% στους νέους και το επίπεδο διαβίωσης είναι πολύ χαμηλό. Τα αιτήματα ασύλου στα σύνορα ευρωπαϊκών χωρών για οικονομικούς λόγους δεν είναι λίγα, επιβεβαιώνει ο Κοσοβάρος Fatmir Curri, στέλεχος της μη κυβερνητικής οργάνωσης "Kosovo Foundation for Open Society". «Ο πρώην Υπουργός Μεταφορών της χώρας έπαιρνε 300 ευρώ μηνιαίως. Σήμερα είναι σερβιτόρος στις Βρυξέλλες και κερδίζει 2.000 ευρώ το μήνα. Αυτή είναι η πραγματικότητα».

Η αλήθεια είναι ότι μέσος Κοσοβάρος δεν ενδιαφέρεται εάν μπορεί να ταξιδέψει ή όχι, αλλά αν ο ίδιος και η χώρα του θα επιβιώσουν μακροπρόθεσμα. «Το 2009 ζούσαμε σε μια χώρα κυριολεκτικά γκέτο και φέτος ταξίδεψαν για παράδειγμα στην Ελλάδα οι πρώτοι Κοσοβάροι τουρίστες. Οι διεθνείς σχέσεις εξελίσσονται. Αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί περισσότερο είναι η εύθραυστη οικονομία και οι εσωτερικές εξελίξεις. Η έλλειψη αναγνώρισης κάνει δύσκολες τις άμεσες ξένες επενδύσεις και περιπλέκει της ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας που είναι το "καρότο" για να γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις από την κυβέρνηση. Η προοπτική ένταξης στην ΕΕ αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην ίδια φάση με την Ταϊβάν ή την Παλαιστίνη», μου λέει ο Curri. Ακόμα και θέματα που φαίνονται απλά για τον "εξευρωπαϊσμό" της χώρας, όπως είναι η καταγραφή των μνημείων πολιτιστικής κληρονομίας από την UNESCO, γίνονται ιδιαίτερα περίπλοκα, ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης αναγνώρισης.

«Όπως και να το κάνεις, αισθάνεσαι απομονωμένος», μου λέει ο 30χρονος επαγγελματίας φωτογράφος Jetmir Idrizi. Εντάξει, αλλά πόσο άσχημα μπορεί να νιώθεις όταν υπάρχει η "παγκοσμιοποίηση" του ίντερνετ, τον ρωτάω. Συζητάς, συμμετέχεις, σπουδάζεις, αγοράζεις ό,τι θέλεις. Ακόμα και το facebook πριν από ένα χρόνο επέτρεψε να αναγράφεις ως χώρα προέλευσης το Κόσοβο. «Για μένα που είμαι φωτογράφος το να σπουδάσω μέσω διαδικτύου ή να αγοράσω ότι χρειάζομαι για την δουλειά μου, μάλλον το ξεχνάω! Εκτός ότι οι τοπικές πιστωτικές κάρτες δεν επιτρέπουν διεθνείς αγορές, το να φτάσει ένα πακέτο σπίτι μου, μπορεί να σου φανεί αστείο, αλλά δεν είναι μια απλή υπόθεση. Όλοι οι δρόμοι στην Πρίστινα έχουν αλλάξει τρεις φορές όνομα μέσα σε μια δεκαετία. Πριν από την "διάλυση" τα ονόματα ήταν περισσότερο "γιουγκοσλαβικά", χωρίς εθνική ή πολιτική φόρτιση: οδός Τίτο, Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας κτλ. Μόλις ξέσπασε ο πόλεμος ξαφνικά όλα τα ονόματα έγιναν Σέρβικα. Κι όταν τελείωσε ο πόλεμος δημιουργήθηκε ένα νέο μείγμα μεταξύ Αλβανών ηρώων και μαρτύρων και Αμερικανών πολιτικών-"σωτήρων", όπως Bill Clinton, Bob Dole και Madeleine Albright. Tο χειρότερο επάγγελμα στο Κόσοβο αυτή τη στιγμή είναι να είσαι ταχυδρόμος!».

Μπορεί να γίνει η διεθνής βοήθεια μπούμερανγκ;

Σε μια χώρα που περνά από τους πρώτους τίτλους των εφημερίδων ως μια "μαύρη τρύπα" στον χάρτη όπου έγιναν εθνοκαθάρσεις, άνθισε η εμπορία οργάνων και εξάγει τζιχαντιστές, οι νέοι της έχουν ανάγκη από ελπίδα. «Η νεότερη χώρα στην Ευρώπη έχει ανάγκη να δημιουργήσει την δική της "ταυτότητα". Γλώσσα δική της δεν έχει, ιδιαίτερος κοσοβάρικος πολιτισμός δεν υπάρχει, ακόμα και η καθιέρωση της νέας σημαίας ήταν ένας αγώνας», λέει ο Curri. "Ταυτότητα" για τους απλούς ανθρώπους σημαίνει "εθνική" περηφάνια. Ένα συναίσθημα που πηγάζει κι αυτό από απλά -τουλάχιστον φαινομενικά- πράγματα, όπως το ποδόσφαιρο. Τον Ιανουάριο 2013 για πρώτη φορά η FIFA επέτρεψε τα φιλικά παιχνίδια με άλλες χώρες, χωρίς εθνικά σύμβολα, σημαίες και εθνικούς ύμνους. Το να συγκροτηθεί εθνική ομάδα, όταν κορυφαίοι Κοσοβάροι παίκτες παίζουν στην Μπάγερν ή στην Νάπολι και δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν τα συμβόλαια τους για πολιτικούς λόγους, ήταν από μόνο του ένα θέμα. Παρά την έλλειψη των "εθνικών αστέρων" του εξωτερικού πάντως το γήπεδο της Μιτροβίτσα στον φιλικό αγώνα απέναντι στην Αϊτή γέμισε. Ακόμα όμως και τότε στους πίνακες των αποτελεσμάτων το Κόσοβο είχε έναν αστερίσκο που παρέπεμπε σε μια υποσημείωση: δεν έχει αναγνωριστεί.

«Παρά την μεγάλη διεθνή βοήθεια που έχει λάβει το Κόσοβο με χρηματοδοτήσεις υποδομών και προγραμμάτων εξυγίανσης, εάν δεν υπάρξουν γέφυρες με τη νεολαία άλλων χωρών και δυνατότητες εκπαίδευσης και πανεπιστημιακών συνεργασιών, τόσο πιο πολύ οι νέοι θα απογοητεύονται και θα κατηγορούν τους διεθνείς οργανισμούς και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αποτυχία του Κοσόβου. Ένα τυπικό σύνδρομο κατάθλιψης όπου κοιτάς να βοηθηθείς από τους άλλους, παρά να βοηθήσεις τον εαυτό σου», μου λέει ο παρατηρητής του ΟΑΣE.

* Η Ελλάδα δεν έχει, έως σήμερα, αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος. Μόλις τον Απρίλιο του 2014 η χώρα μας ξεκίνησε να χορηγεί βίζα Schengen σε Κοσοβάρους πολίτες. Παρόλα αυτά, πολλές ελληνικές εταιρείες έχουν εγκατασταθεί στην χώρα. Η ελληνική πλευρά διατηρεί Γραφείο Συνδέσμου στην Πρίστινα και έχει δοθεί πράσινο φως για το άνοιγμα Γραφείου Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων του Κοσόβου, στην Αθήνα.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.