Η ώρα είναι 7 το απόγευμα και αρκετός κόσμος περιμένει να παρακολουθήσει την κουβέντα για την ελληνική οικογένεια που γίνεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Μια κοπέλα μπροστά μου μιλάει στο τηλέφωνο. «Τριάντα-δυο χρονών είναι ρε μαμά, δεν είναι παιδί, ας κάνει ότι θέλει στην τελική» λέει με έντονο τρόπο, αναφερόμενη σε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας της. Την αδελφή της, υποθέτω. Εδώ είμαστε στα σίγουρα, σκέφτομαι. Όπου υπάρχει μια μαμά που προσπαθεί να «σώσει» το 32 χρονών παιδί της, μάλλον υπάρχει όντως, πρόβλημα.

Στην αίθουσα έχει στηθεί ένα μικρό σαλονάκι κι οι ομιλητές περιφέρονται, συζητώντας μεταξύ τους. Το κλίμα είναι ευχάριστο. Στην οθόνη προβάλλεται μια φωτογραφία από την ταινία «Κυνόδοντας». Την ταινία που ξεκίνησε έναν «νέο», μεγάλο διάλογο γύρω από την ελληνική οικογένεια και μας έμαθε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους (βλέπε πληκτρολόγιο).

Κοιτάω τις σημειώσεις μου.

«Η οικογένεια είναι ένας σημαντικός κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η οικογένεια θεωρείται το θεμέλιο στην οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και γι' αυτό προστατεύεται από νόμους. Για παράδειγμα, στο Σύνταγμα της Ελλάδας, η οικογένεια θεωρείται "θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους" και βρίσκεται "υπό την προστασία του Κράτους"». (Από το βιβλίο της Οικιακής Οικονομίας της Β' Γυμνασίου)

Δε βρήκα καμία παράγραφο για την οικογένεια-θεμέλιο, σε κρίση. Γιατί το μόνο σίγουρο είναι ότι ο θεσμός της οικογένειας βρίσκεται σε κρίση και το «θεμέλιο» τρίζει για τα καλά. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι που διδάσκουν στο σχολείο. Αυτό το διαπιστώνεις μόνος μάλλον, ζώντας σε μία.

Οι ομιλητές είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν. Οι Κώστας Γκοτζαμάνης, Έφη Γαζή, Άτζελα Δημητρακάκη, Δημήτρης Δημητριάδης, Δηώ Καγκελάρη, Κώστας Περούλης και Θεόφιλος Τραμπούλης, έχουν όλοι ετοιμάσει τις εισηγήσεις τους, όπως επίσης έχουν διαλέξει και μια φωτογραφία, κατά τη γνώμη τους την πιο αντιπροσωπευτική, για το θεσμό της οικογένειας.

Πρώτος ομιλητής ο Κώστας Γκοτζαμάνης (ψυχίατρος). Στο λίγο χρόνο που είχε στη διάθεσή του, διάλεξε να μας πει μια ιστορία για μια γυναίκα (την Ελπινίκη) από τη Λέσβο και για τον τρόπο που κατάφερε να φύγει από έναν γάμο-αδιέξοδο και να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Η Ελπινίκη τα κατάφερε χάρη σε μια αλυσίδα γυναικών, συγγενικών κυρίως προσώπων και τη βοήθειά τους. Γιατί αυτό ήταν, παλιότερα τουλάχιστον, η οικογένεια κατά τον κ. Γκοτζαμάνη, ένα εκτεταμένο δίκτυο στήριξης και υποστήριξης, το οποίο βλέπουμε πια να χάνεται.

Σκέφτομαι το θείο μου που μαζί με τον πατέρα μου βάφουν, τη στιγμή αυτή που γράφω, το σπίτι μου, προκειμένου ν' αποφύγω τα εργατικά και λέω: «Η εκτεταμένη οικογένεια ζει και βασιλεύει» και μας γλιτώνει και λεφτά.

Φωτογραφία-σκίτσο: Οικογένεια σε τραπέζι. Πατέρας-μητέρα-παιδί. Μαζί τους, ο Χριστός. Γιατί όπως όλοι ξέρουμε, στην ελληνική πραγματικότητα, η σπιτική θαλπωρή πηγαίνει αγκαζέ με τον καλό Θεούλη.

Η Έφη Γαζή (ιστορικός) μας μιλάει για την οικογένεια θέτοντάς τη σε ένα ιστορικό πλαίσιο κι επικεντρώνεται κυρίως στα χρόνια της δικτατορίας και τη μεταπολίτευση. Ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, μας λέει, ασχολήθηκε με αυτό που θεωρούσε κρίση στην οικογένεια και συνήθιζε να δίνει το εξής παράδειγμα για να αποδείξει την ηθική παρακμή της: Μια μητέρα σε ένα λεωφορείο, προσπαθεί να εξαπατήσει τον εισπράκτορα του λεωφορείου, λέγοντας ψέματα για την ηλικία του γιού της, προκειμένου να μην πληρώσει εισιτήριο. Η ιστορία αυτή αναδεικνύει -κατά τον δικτάτορα- την αδυναμία συνειδητοποίησης της θέσης του ατόμου μέσα στην κοινωνία και της ανάγκης σεβασμού στην ηθική τάξη. Μια μαμά δηλαδή, που δεν νοιάζεται να αναθρέψει έναν «καλό» πολίτη.

«Και εάν η μητέρα, η οποία αποτελεί το πρώτο ξεκίνημα αγωγής και είναι η βασική γλάστρα εις την οποία αναπτύσσεται το άτομον, έχει φτάσει εις το σημείον αυτό, εις ποίον σημείον πρέπει να αναζητήσωμεν τα υπόλοιπα άτομα έναντι της ηθικής τάξεως των Νόμων και των Θεσμών;».

Στα μεταπολιτευτικά χρόνια από την άλλη, οι γονείς-πολίτες ήθελαν τόσο να παραμείνουν νέοι και ενεργοί, που «βρεφοποίησαν» τα παιδιά τους. Δεν τα άφησαν να ωριμάσουν, για να μην αποδεχτούν το γεγονός πως μεγαλώνουν και οι ίδιοι. Συνειδητοποιώ ότι εμείς μάλλον, ήμαστε τα βρέφη και στραβοκαταπίνω.

Η Εκκλησία φταίει για όλα. Και μάλιστα η Ορθόδοξη, μας λέει πολύ γλαφυρά ο Δημήτρης Δημητριάδης. «Γιατί όποιος δεν παίρνει τον δρόμο του Χριστού, παίρνει τον κακό δρόμο». Όποια απόκλιση από το «ορθώς δοκείν» αποτελεί πρόβλημα. Και με τόσες αποκλίσεις που βιώνουμε σήμερα, το σύστημα οικογένεια δείχνει να έχει βραχυκυκλώσει. Πόσα και πόσα παιδιά δεν έχουν θεωρηθεί «περίεργα», λόγω της ερωτικής επιλογής τους; Πόσοι άνθρωποι δεν έχουν καταπιεστεί λόγω της όποιας απόκλισής του από το ηθικά σωστό και πρέπον; (Όπως το προστάζει η εκκλησία πάντα). Διαχωρισμό, όχι μόνο του κράτους από την εκκλησία προτείνει ο κ. Δημητριάδης, αλλά κυρίως της οικογένειας από την εκκλησία. Είναι η μόνη λύση για να γλιτώσουμε την υποκρισία.

Τόσο φυτεμένη που είναι η θρησκεία μέσα μας, σκέφτομαι, θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να ξεριζωθεί. Αν κρίνω τουλάχιστον από μένα που ακόμα κι ας υποστηρίζω ότι δεν πιστεύω, στα δύσκολα, το πρώτο πράγμα που μουρμουρίζω είναι, Παναγιά μου βόηθα!

Και να 'μαστε κι εμείς που μεγαλώσαμε στα καλά χρόνια με τα δάνεια, τις σπουδές μας, τους «μοντέρνους» γονείς μας, τις ανέσεις μας κι όλα. Χωρίς υπερβολές, είμαστε η γενιά που μεγάλωσε νομίζοντας ότι μπορεί να τα έχει όλα. Η γενιά που δεν ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα, ούτε ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική. Με εξαιρέσεις πάντα. Η γενιά που όταν χρειάστηκε να επαναστατήσει, η μόνη εξουσία που κατάφερε να αναγνωρίσει ήταν οι μπαμπάς/μαμά-χρηματοδότες. Μια γενιά που κατηγόρησε όσο καμιά άλλη τους γονείς της και το θεσμό της οικογένειας. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύει κατά τον κ. Περούλη, (συν-σεναριογράφο της ταινίας «Miss Violence») περίτρανα, η τάση του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου να «ξεμπροστιάσει» την ελληνική οικογένεια και τα ψέματά της.

Προσπερνώντας τη Δηώ Καγκελάρη που μίλησε για την οικογένεια όπως αυτή παρουσιάζεται στο θέατρο (στην ουσία, μας είπε, δεν έχει παρουσιαστεί ούτε μία οικογένεια που να δείχνει ευτυχισμένη) και τον Θεόφιλο Τραμπούλη που μίλησε για την οικογένεια-φωτογραφία που ατενίζει το μέλλον ψάχνοντας έναν νέο τρόπο να αφηγηθεί την προβληματική και τις αλλαγές που συντελούνται στο θεσμό της οικογένειας, θα φτάσω στην Άτζελα Δημητρακάκη (συγγραφέας) και το ρόλο της μάνας.

Η μάνα στο σπίτι, η μάνα στη δουλειά, η μάνα-νταντά. Η γυναίκα που κάνει παιδί μέσω μιας άλλης γυναίκας, η γυναίκα καταναλώτρια, η γυναίκα που τα έχει χάσει γενικότερα.

«Η γυναίκα που δουλεύει για να πληρώνει τσίμα-τσίμα τη νταντά», προσθέτει κάποιος από το κοινό.

Πώς να μην αλλάξει η οικογένεια, όταν τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει τόσο ραγδαία η θέση της γυναίκας μέσα στον κοινωνικό ιστό. Πάντως, προσθέτει η κ. Δημητρακάκη η οποία αντιλαμβάνεται την οικογένεια περισσότερο σαν οικονομική μονάδα που εξαρτάται απόλυτα από την τρέχουσα πολιτική, προτιμώ την ελληνίδα μάνα-θυσία από μια Αγγλίδα μαμά, για παράδειγμα. Η μάνα - θυσία θα κάνει τα πάντα για σένα κι ας σου το κοπανάει για μια ζωή. Για δες τι γίνεται και παραέξω, μας λέει η κ. Δημητρακάκη που έχει σπουδάσει και έχει ζήσει αρκετά χρόνια στο εξωτερικό.

Με την κ. Δημητρακάκη και τη μόνη θετική παρατήρηση που άκουσα ολόκληρο το απόγευμα για την ελληνική οικογένεια, έκλεισε κι ο κύκλος των εισηγήσεων. Στην κουβέντα που ακολούθησε μεταξύ των εισηγητών και του κοινού ακούστηκαν πολύ ενδιαφέροντες παρατηρήσεις που έφταναν να παίρνουν ενίοτε μέχρι και φιλοσοφικές διαστάσεις.

Οι γονείς που φοβούνται τα παιδιά τους. Την ερωτική τους υπόσταση και τη σάρκα τους. Η οικογένεια σαν «χώρος» όπου κυβερνάει ο φόβος κι ο θυμός. Η οικογένεια σαν μικρογραφία της κοινωνίας. Ο ατομικισμός ως εχθρός της οικογένειας κι άλλα πολλά. Ο κόσμος μιλούσε και το μόνο που κατάφερνα να σκεφτώ είναι το εξής:

Πώς, όσο μιλάμε για τα προβλήματα της ελληνικής οικογένειας, την καταπίεση, το φόβο και όλα τα δεινά που αυτή μας προκαλεί, θα τολμήσουμε εμείς να κάνουμε μία;

Μήπως έχουμε βρει τον τέλειο τρόπο με τη σειρά μας, για να αποφύγουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας; Γιατί καλώς- κακώς οι γονείς μας κάνανε ότι κάνανε, αλλά τώρα πρέπει να βγούμε μπροστά εμείς.

Είμαστε τόσο σίγουροι στην τελική, ότι θα τα καταφέρουμε καλύτερα;

Απάντησε κι ο Αρκάς σε αυτό, με τον επίλογό του στις Χαμηλές Πτήσεις. «Γεια σας! Είμαι το μικρό σπουργίτι! Μεγάλωσα και μοιάζω στον πατέρα μου!…».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.