Γιατί η Χώρα Γεμίζει Σταδιακά με Κέντρα Κράτησης;

Photo via Wikimedia Commons. Μετανάστες κρατούμενοι στο Φυλάκιο του Έβρου

Ο θάνατος του 24χρονου πρόσφυγα-κρατούμενου, Μοχάμεντ Ασφάκ, στο κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας το Νοέμβριο που μας πέρασε, -ο τέταρτος κατά σειρά καταγεγραμμένος θάνατος σε κέντρο κράτησης τον τελευταίο ενάμιση χρόνο-, λόγω μη έγκυρης νοσηλείας και αδιαφορίας των αρμοδίων οργάνων, επιβεβαιώνει την απάνθρωπη μεταναστευτική πολιτική που ακολουθεί η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.

Είναι ενδιαφέρον να ειπωθεί ότι, η πολιτική αυτή που περιλαμβάνει εκτεταμένους συνοριακούς ελέγχους και περιφραγμένα γεωγραφικά όρια, παράνομες κρατήσεις και βίαιες απελάσεις, παραβιάζοντας τις περισσότερες φορές κάθε ανθρώπινο δικαίωμα, συμφωνήθηκε από κοινού με την ΕΕ, στα πλαίσια ενός καθολικού, ευρωπαϊκού σχεδίου για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, η πολιτική́ της Ελλάδας για την μετανάστευση και το άσυλο υποστηρίζεται και εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μάλιστα την περίοδο 2008-2013, τα σχετικά έξοδα καλύφθηκαν κατά 75%-100% από τρεις κύριους χρηματοδότες: την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την FRONTEX και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο.

Από όλα τα μέτρα που έχει λάβει ως τώρα η κυβέρνηση, το σκληρότερο εξακολουθεί να είναι η συστηματική και παρατεταμένη κράτηση των παράτυπων μεταναστών. Η κράτηση φαίνεται να αποτελεί το βασικό εργαλείο διαχείρισης της παράτυπης μετανάστευσης, παρολο που το συγκεκριμένο μέτρο «θεωρείται ιδιαιτέρως σκληρό και οφείλει να εφαρμόζεται μόνο κατά εξαίρεση και υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις». Οι ελληνικές αρχές όμως, όπως σημειώνει η Δρ. Δανάη Αγγελή, ερευνήτρια του ΕΛΙΑΜΕΠ σε θέματα Μετανάστευσης, το υιοθέτησαν «ως τη μόνη λύση για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών». Δηλώσεις όπως αυτή του Νίκου Δένδια, Υπουργού Δημοσίας Τάξης, ότι «Στόχος μας είναι κάθε παράνομος μετανάστης να κρατείται μέχρι να επιστρέψει στην πατρίδα του», δείχνουν ξεκάθαρα την δημόσια στάση απέναντι στους ανθρώπους που φτάνουν στην χώρα χωρίς χαρτιά.

Έτσι, στα προαναχωριασιακά κέντρα, όπως εύσχημα αποκαλούνται τα ασφυκτικά γεμάτα στρατόπεδα κράτησης της χώρας, χιλιάδες μετανάστες και αιτούντες άσυλο - συμπεριλαμβανομένων αρρώστων και ασυνόδευτων παιδιών- παραμένουν έγκλειστοι, κάτω από άθλιες συνθήκες, για μεγάλα χρονικά διαστήματα, χωρίς να γνωρίζουν πότε θα αφεθούν ελεύθεροι. Αυτή τη στιγμή «ο εκτιμώμενος αριθμός των υπό διοικητική κράτηση μεταναστών και αιτούντων άσυλο υπερβαίνει τα 6.000 άτομα. Επιπλέον, υπάρχει και ένας άγνωστος αριθμός, ενδεχομένως κάποιων χιλιάδων, που κρατούνται σε αστυνομικά τμήματα σε όλη τη χώρα και κάτω από ακατάλληλες, έως εξευτελιστικές συνθήκες», σημειώνουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στην έκθεση τους «Αθέατος Πόνος». H πολιτική της κράτησης, επισημαίνουν, «εφαρμόζεται αδιακρίτως, χωρίς εγγυήσεις για ατομική αξιολόγηση, ακόμα και σε ανθρώπους για τους οποίους δεν υπάρχει προοπτική επιστροφής τους».

Εκτός του ότι τα μέτρα αυτά είναι μακράν κάθε ανθρωπιστικής θέσης, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του προγράμματος ΜΙΔΑΣ, η οποία μελετά το κόστος-αποτέλεσμα των πρακτικών αντιμετώπισης της μετανάστευσης και του ασύλου το διάστημα 2008-2013, οι πρακτικές που ακολουθούνται -και ιδιαιτέρως η κράτηση- είναι αναποτελεσματικές και πανάκριβες. «Η πεποίθηση ότι η συστηματική κράτηση προσφέρει το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για τον έλεγχο των μεγάλων μεταναστευτικών ροών που δέχεται η χώρα είναι εσφαλμένη», επισημαίνει η Δρ. Δανάη Αγγελή σε πρόσφατο άρθρο της, «διότι πέραν του ότι είναι παράνομη, είναι και δημοσιονομικά ασύμφορη».

Ένας κρατούμενος μου εξηγεί η Δρ. Αγγελή, κοστίζει 16 ευρώ την ημέρα, ενώ η κράτηση κοστίζει συνολικά στην Ελλάδα 28.7 εκ. ευρώ τον χρόνο. To διάστημα 2008-2013 δόθηκαν συνολικά περίπου 24 εκ. ευρώ για τη λειτουργία δομών φιλοξενίας των αιτούντων άσυλο, όταν το ίδιο διάστημα τουλάχιστον 200 εκ. ευρώ δόθηκαν στον τομέα διαχείρισης των συνοριακών ελέγχων: π.χ. 44 αστυνομικοί σκύλοι αγοράστηκαν στην τιμή των 160.000 ευρώ. «Την ίδια ώρα, με ετήσια λειτουργικά έξοδα ύψους 10.5 εκ. ευρώ ευρώ, η Αμυγδαλέζα εξασφάλισε την απομάκρυνση μόλις του 28% των περίπου 10.000 κρατουμένων της», ξεκαθαρίζει η Αγγελή.

Όσο για τις δομές πρώτης υποδοχής και τους ξενώνες φιλοξενίας; Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα κέντρο πρώτης υποδοχής στον Έβρο, χωρητικότητας περίπου 300 ατόμων, ενώ, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, υπάρχουν 17 δομές ανοιχτής φιλοξενίας για αιτούντες άσυλο, οι οποίες αντιστοιχούν σε 1.093 θέσεις. «Η Ελλάδα είχε υποχρέωση να έχει επιπλέον 2.500 θέσεις μέχρι το τέλος του 2014, κάτι που μοιάζει ανέφικτο», υπογραμμίζει η Δανάη Αγγελή. «Παρόλαυτά, τον Ιανουάριο του 2013 οι ελληνικές αρχές ζήτησαν έκτακτη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την δημιουργία νέων κέντρων κράτησης, με την αιτιολογία ότι οι μέχρι τότε πολιτικές είχαν αποτύχει», κάτι που η ΕΕ αρνήθηκε σημειώνοντας ότι «7.500 θέσεις είναι υπεραρκετές».

Εδώ υπάρχει μια αντίφαση εξηγεί η Δανάη Αγγελή: από τη μια πλευρά, η Ελλάδα αδυνατεί οικονομικά να λειτουργήσει ένα αποτελεσματικό σύστημα ασύλου, με επαρκή κέντρα φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανήλικους και αιτούντες άσυλο. Από την άλλη όμως, βρήκε πόρους, πάνω από δέκα εκατομμύρια ευρώ, για να καλύψει τις δαπάνες λειτουργίας της Αμυγδαλέζας, καθώς και χρήματα για την ανέγερση φράκτη στον Έβρο -έργο που κόστισε 3.160.000 ευρώ, τα οποία καταβλήθηκαν αποκλειστικά́ από εθνικούς πόρους, καθώς η Ευρωπαική Επιτροπή αρνήθηκε να το χρηματοδοτήσει, χαρακτήριζοντάς το δημοσίως «ανώφελο». «Άρα, δεν μπορούμε παρά να συμπεράνουμε ότι η κράτηση χρησιμοποιείται τιμωρητικά, ως μέσο εκφοβισμού του μετανάστη προκειμένου να επιστρέψει στην πατρίδα του. Στην πραγματικότητα όμως», ξεκαθαρίζει η Αγγελή, «η επιστροφή δεν αποτελεί βιώσιμη λύση για την πλειοψηφία των μεταναστών που βρίσκονται στη χώρα μας: οι μεν πρόσφυγες επειδή φοβούνται για τη ζωή τους, οι δε οικονομικοί μετανάστες επειδή δεν έχουν πια σε τι να γυρίσουν, έχοντας συχνά πουλήσει τα πάντα για να πραγματοποιήσουν το ταξίδι στην Ευρώπη».

Όπως επισημαίνει και η Διεθνής Αμνηστία, η πολιτική της κράτησης έχει διττό στόχο: πρώτον, να ενθαρρύνει όσους μετανάστες βρίσκονται ήδη στη χώρα να φύγουν και δεύτερον να αποτρέψει τις νέες αφίξεις. Η είδηση ότι 200 μετανάστες, οι οποίοι εντοπίστηκαν σε ακυβέρνητο πλοίο ανοιχτά της Πύλου τα ξημερώματα της Παρασκευής, αρνήθηκαν κατηγορηματικά να έρθουν στην Ελλάδα και επέμειναν να ρυμουλκηθούν στην Σικελία δείχνει ότι τουλάχιστον ως προς το δεύτερο σκέλος, τα καταφέρνουμε καλά.

Εκτός απ' το ό,τι η πολιτική της Ελλάδας για τη μετανάστευση και το άσυλο έχει αποτύχει εντελώς από οικονομικής άποψης, έχει και τεράστιο ανθρώπινο κόστος. Από την στιγμή που αποκλείστηκε ο Έβρος, ολοένα και περισσότεροι μετανάστες και πρόσφυγες αναγκάζονται να ακολουθούν επικίνδυνα θαλασσινά 'περάσματα΄ προκειμένου να φτάσουν στα ελληνικά νησιά. Στη Μεσόγειο, μόνο το 2014, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 3000 άνθρωποι.

Καθώς όμως ο αριθμός των ανθρώπων που φτάνει στην Ελλάδα χωρίς χαρτιά αυξάνεται συνεχώς -ακόμα κι αν η πλειοψηφία των συμπολιτών μας κάνει ότι δεν τους βλέπει- προκύπτει το ερώτημα τι θα γίνει με αυτούς που παραμένουν εδώ.

Ο Ανδρέας Τάκης, Επίκουρος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ, συμφωνεί ότι μακροπρόθεσμα, οι πρακτικές που ακολουθεί η Ελλάδα, είναι παντελώς μάταιες. «Πρέπει να αναλογιστούμε τι θα γίνει με τους ανθρώπους αυτούς, με τους οποίους θέλοντας και μη πρέπει να συμβιώσουμε, είτε προσωρινά, είτε, με ορισμένους από αυτούς, για πάντα», έχει επισημάνει στο παρελθόν ο Τάκης,«Θα παραμένουν επ' άπειρον σε ένα απάνθρωπο περιθώριο ανομίας, αθλιότητας και εκμετάλλευσης;».

Αναρωτιέμαι αν τελικά υπάρχει λύση γι' αυτούς τους ανθρώπους, χωρίς να σημαίνει ότι θα συνεχίσούμε να γεμίζουμε την χώρα με στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η Δανάη Αγγελή και ο Ανδρέας Τάκης, εξηγούν ότι μία λύση είναι « η ανακατανομή και μετεγκατάσταση των μεταναστών χωρίς χαρτιά, με βάση συγκεκριμένη δίκαιη αναλογία σε όλα τα Kράτη-Μέλη». «Η Ιταλία είχε ασκήσει πίεση στο παρελθόν προκειμένου να εξασφαλίσει μία πιο δίκαιη κατανομή των μεταναστευτικών ροών ανάμεσα στα Κράτη-Μέλη, ζητώντας να τεθεί σε λειτουργία ο λεγόμενος ευρωπαϊκός μηχανισμός προσωρινής προστασίας. Σε αντίθεση με την Ιταλία, η Ελλάδα μέχρι σήμερα δεν έχει αναλάβει αντίστοιχη πρωτοβουλία σε πολιτικό επίπεδο», υποστηρίζει η Δανάη Αγγελή. «Νομίζω ότι είναι σαφές», συμπληρώνει ο Ανδρέας Τάκης, «ότι αν δεν δώσουμε άμεσα κάθε δυνατή έμφαση σε διεθνείς δομές και δίκτυα κοινωνικοοικονομικής στήριξης, κάτι σαν international welfare structures, η κατάσταση θα βγει εκτός ελέγχου. Δεν είμαι αισιόδοξος», μου λέει κλείνοντας. «Αν η Ευρώπη εξακολουθήσει να χρησιμοποιεί αυτές τις πολιτικές, το πιο πιθανό είναι ότι το Fortress Europe θα γίνει πραγματικότητα. Και τότε, όλα όσα χρόνια τώρα γίνονται στα κρυφά και στα μουλωχτά θα είναι πλέον επίσημα».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.