Παλαγγιά vs Περιστέρη: Η Ανατομία μιας Επιστημονικής Κόντρας στην Αμφίπολη

Φωτογραφία από το site του Υπουργείου Πολιτισμού

Οι κόντρες στην Ελλάδα είναι κάτι σαν εθνικό χόμπι. Τι συμβαίνει, όμως, όταν οι πολίτες μιας χώρας αποφασίζουν πως θα πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο επιστημονικές θεωρίες που σχετίζονται με ένα τύμβο; Ξαφνικά, η συζήτηση για τη χρονολόγηση του τάφου, εξελίχθηκε σε μια οπαδική υπόθεση, που καμία σχέση με την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας δεν είχε. Και η κόντρα ανάμεσα στην επικεφαλής της ανασκαφής της Αμφίπολης, Κατερίνας Περιστέρη και την επίσης αρχαιολόγο, Όλγα Παλαγγιά ήταν η τελευταία που μας απασχόλησε.

Όλα ξεκίνησαν όταν η Παλαγγιά υποστήριξε ότι ο τάφος δεν θα μπορούσε να είναι Μακεδονικός, καθώς είναι του 1ου αι. π.Χ. και όχι του 4ου αι. π.Χ. Μια δήλωσή της που ήταν αρκετή για να δεχθεί ένα κύμα επίθεσης, από διάφορα εθνικιστικά blogs που την χαρακτήριζαν από «κομπλεξική συριζαία» μέχρι «συνεργάτιδα των Σκοπιανών», οδηγόντας έτσι 140 επιστήμονες να υπογράψουν και να δημοσιεύουν μια επιστολή υπεράσπισής της.

«Μας ενόχλησαν οι χαρακτηρισμοί εναντίον της κυρίας Όλγας Παλαγγιά. Οι επιθέσεις κάτω από τη ζώνη. Πιστεύουμε στον επιστημονικό διάλογο, αλλά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να γίνεται με εθνικοπατριωτικά κριτήρια. Δηλαδή, σε οποιονδήποτε δεν αρέσει κάτι, να φέρεται με αυτόν τον τρόπο», μου εξηγεί ο Παναγιώτης Βαλαβάνης, Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν και το ρωτώ για την ανακοίνωση υπεράσπισης της αρχαιολόγου, που και ο ίδιος υπέγραψε. Συνολικά, 140 επιστήμονες από την αρχαιολογική κοινότητα υπέγραψαν την επιστολή, όχι για να υποστηρίξουν τις θέσεις της κυρίας Παλαγγιά, ότι δηλάδή ο τάφος δεν ήταν μακεδονικός, αλλά για όσα γράφτηκαν για εκείνη.

Πάντως αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που η κυρία Παλαγγιά διαφωνεί με τις απόψεις άλλων αρχαιολόγων. Δημοσιεύματα που κυκλοφόρησαν αυτές τις μέρες, μας θύμισαν ότι παλιότερα η Όλγα Παλαγγιά είχε  αμφισβητήσει την ανακάλυψη του Μανώλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα, υποστηρίζοντας ότι ο τάφος δεν ήταν του Φίλιππου του Β' αλλά άνηκε στον γιο του, τον Φίλιππο τον Αριδαίο. Όταν το αναφέρω στον Καθηγητή μου απαντά πως «δεν είναι μόνο η κυρία Παλαγγιά που αμφισβητεί την ανακάλυψη του τάφου του Φιλίππου του Β', είναι ένα πολύ μεγάλο μέρος της επιστημονικής και αρχαιολογικής κοινότητας που το πιστεύει αυτό».

«Η Όλγα Παλαγγιά στοχοποιήθηκε για κάποιες υποθέσεις εργασίας που έκανε, απέναντι στην υπόθεση εργασίας που είχε κάνει η Κατερίνα Περιστέρη. Στοχοποιήθηκε από εθνικιστικά, κυρίως, blogs, που έκαναν λόγο για “πράκτορα των Σκοπιανών”, “ξένα συμφέροντα”. Θεωρούμε πως αυτό είναι απαράδεκτο. Οι επιστημονικές απόψεις, οφείλουν να διακινούνται ελεύθερα και ειδικά οι υποθέσεις εργασίας, που μένει να αποδειχθούν πάντα με τα τεκμήρια», σημειώνει η πρόεδρος του Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, Όλγα Σακαλή, που επίσης υπογράφει την ανακοίνωση στήριξης της Παλαγγιά.

Η επιστημονική κοινότητα έδωσε τροφή, για να ξεκινήσει όλο αυτό; «Δεν θεωρώ πως ξέφυγε. Αυτό που δεν έκανε η ανασκαφική ομάδα της Αμφίπολης, ήταν να καταθέσει αμέσως τα τεκμήρια της χρονολόγησης. Αν είχε γίνει αυτό, θα είχε βουλώσει στόματα. Για αυτό και δημιουργήθηκαν όλες αυτές οι αμφισβητήσεις» μου απαντά ο Παναγιώτης Βαλαβάνης.

Φωτογραφίες από το site του Υπουργείου Πολιτισμού

Από την πρώτη ημέρα που έγινε γνωστή η ανακάλυψη του τύμβου της Αμφίπολης, οι φήμες και οι ψίθυροι για τον… “ένοικο του τάφου” (το απόλυτο κλισέ του τελευταίου μήνα) κατάφεραν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον. Το θέμα “ανέβηκε αμέσως ψηλά”, όπως λένε στην τηλεοπτική αργκό και η επίσκεψη του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, άνοιξε έναν νέο κύκλο συζητήσεων, που έδινε μια νέα διάσταση, εθνική.

«Επικοινωνιακά φούσκωσε πολύ με την επίσκεψη. Το είχαμε επισημάνει στα δελτία τύπου», τονίζει η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και συμφωνεί μαζί μου στην ερώτησή μου, μήπως θα ήταν καλύτερα να είχε βρεθεί εκεί, αφού είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες. «Η εσπευσμένη επίσκεψη του πρωθυπουργού στην Αμφίπολη, αποτέλεσε την αιτία όλης αυτής της ιστορίας που ακολούθησε. Στο πρώτο δελτίο τύπου που βγάλαμε αναφέραμε πως πρόκειται για μια ουσιαστικά πολιτική εκμετάλλευση ενός αρχαιολογικού ευρήματος», συμπληρώνει. Θα έλεγε το ίδιο εάν είχε βρεθεί και ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης; Όταν της το ρωτάω μου απαντά χωρίς περιστροφές: «Ακριβώς το ίδιο»!

Από την άλλη, ο Παναγιώτης Βαλαβάνης, φαίνεται πως έχει άλλη άποψη…

«Η επίσκεψη του πρωθυπουργού πήρε πολιτική χροιά, γιατί κρίθηκε έτσι, ως πολιτική ενέργεια. Αν και κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν ισχύει, γιατί ένας πρωθυπουργός έχει δικαίωμα, ως πρωθυπουργός και όχι ως αρχηγός κόμματος, να συμμετέχει σε τέτοιες σημαντικές στιγμές του κράτους».

Η κουβέντα πηγαίνει στο πως εισέπραξε όλο αυτό το show ο τηλεθεατής και ο πολίτης της χώρας. Πόσο σοφότερος έγινε, πόσο ενδιαφέρθηκε να ψάξει κάτι παραπάνω για την ιστορία ή ακόμη πιο ρομαντικά, θέλησε να επισκεφθεί ένα μουσείο;

«Μια συζήτηση που διεξάγεται σε τηλεπαράθυρα και blogs, όχι πως είναι κατ' ανάγκη κακό, εξάπτει την αδιακρισία του κόσμου, τα στερεότυπα που έχει και την κυρίαρχη άποψη της ιστορία που έχει στο μυαλό του. Καταλαβαίνετε πως δεν προάγει με τον τρόπο που θέλουμε εμείς, την επιστημονική γνώση και την ιστορική αλήθεια. Να γίνονται συζητήσεις, αλλά με το σωστό τρόπο», εξηγεί η Όλγα Σακαλή. Δεν θα μπορούσα να μην κάνω και μια νύξη για την τοποθέτηση της Άννας Παναγιωταρέα ως υπεύθυνη τύπου στην ανασκαφή, μιας και έμοιαζε λίγο πρωτόγνωρο… «Το στηλιτεύσαμε με το που έγινε, να υπάρχει άτυπη θέση για την Άννα Παναγιωταρέα. Ήταν μια παγκόσμια πρωτοτυπία, να έχουμε εκπρόσωπο τύπου σε ένα μνημείο, όταν υπάρχουν κι άλλα αξιόλογα μνημεία που μένουν άγνωστα στο ευρύ κοινό», ήταν η απάντηση της προέδρου.

Άρα, περάσαμε κάτω από τον πήχη; Και μήπως τελικά, είδαμε τα αντίθετα αποτελέσματα; Έδωσε τροφή για σκέψη στον απλό Έλληνα ή όλο αυτό λειτούργησε πολωτικά; «Εξαρτάται από τις προσωπικότητες των ανθρώπων. Για άλλους ανθρώπους που είναι φανατικοί, λειτουργεί πολωτικά, για άλλους, που είναι πιο συνειδητοί, τους ανοίγει πόρτες για να βλέπουν τα πράγματα και από μια σκοπιά, διαφορετική από δική τους. Και αυτό ισχύει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής», μου απαντά ο Παναγιώτης Βαλαβάνης, θέτοντας τα πράγματα στη σωστή βάση και κάνοντας όλο αυτό που σκεφτόμουν να μοιάζει περισσότερο με ευχή για παγκόσμια ειρήνη.

Μπορούμε να πούμε πως υπάρχει το στρατόπεδο της Παλαγγιά και αυτό της Περιστέρη.

«Όχι. Πλέον, μετά την αποκάλυψη της πόρτας του Μακεδονικού Τάφου, έχει τελειώσει αυτό το ζήτημα», επισημαίνει ο Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, από τον οποίο ζήτησα και τη γνώμη του για την ανακάλυψη της Αμφίπολης, που πέρα από τη σημαντικότητά της, θέλησε να τονίσει και την αλλαγή των δεδομένων.

«Υπήρχαν κάποιες ιδιομορφίες που δεν τη συναντούσαμε σε μακεδονικούς τάφους, αντιθέτως τις βρίσκαμε σε ρωμαϊκά μνημεία. Φαίνεται πως κάποια από τα στοιχεία των ρωμαϊκών ταφικών μνημείων, έχουν τις αφετηρίες τους σε αυτού του τύπου τους μακεδονικούς τάφους».

Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μια τεράστια ανακάλυψη. Από την άλλη, έγιναν κάποια λάθη και παραλείψεις. Αλλά από το σημείο της επιστημονικής έρευνας, μέχρι τον οπαδισμό και το φανατισμό, η απόσταση θα πρέπει να μετριέται σε έτη φωτός. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, καταφέραμε να εκμηδενίσουμε τις αποστάσεις.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.