Πώς Είναι να Ζεις με Μετατραυματική Αμνησία Μετά από Σεξουαλική Κακοποίηση

Είσαι έφηβη. Στα 14 σου χρόνια αρχίζεις ξαφνικά να εμφανίζεις συμπτώματα κατάθλιψης και νευρικής ανορεξίας, χωρίς προφανή αιτία. Κανείς δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Αυτή την κατάσταση αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει η τότε 14χρονη Χριστίνα*. Ούτε η ίδια, ούτε οι γονείς της μπορούσαν να βρουν λογική εξήγηση στο γιατί η ζωή της άλλαξε δραματικά. Η Χριστίνα όπως θα μάθαινε περίπου ένα χρόνο αργότερα, είχε πέσει θύμα βιασμού κατά συρροή, από το ίδιο άτομο, αλλά δεν θυμόταν τίποτα.

«Απ’ όταν συνέβη το περιστατικό, είχα πολλά προβλήματα, χωρίς να μπορώ να καταλάβω γιατί. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ, καρφίτσα να έπεφτε μες στο δωμάτιο, εγώ ξυπνούσα, γιατί το σώμα μου ήταν σε επαγρύπνηση όλη την ώρα. Κοιμόμουν πολύ λίγες ώρες. Έπαθα κατάθλιψη και νευρική ανορεξία, αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω το γιατί. Δεν έτρωγα, έβλεπα τον εαυτό μου χοντρό». Πολλά χρόνια αργότερα, η Χριστίνα θα διαγνωστεί με μετατραυματική αμνησία και σύνδρομο μετατραυματικού στρες (PTSD).

Όπως λέει στο VICE η κλινική ψυχολόγος Κατερίνα Ψαρροπούλου, η μετατραυματική ή αποσυνδετική αμνησία - όπως είναι ο πιο δόκιμος όρος ακαδημαϊκά – «συνήθως αποτελεί έναν τρόπο που το άτομο προσπαθεί να αντιμετωπίσει κάποιο τραυματικό γεγονός. Το βλέπουμε πιο συχνά σε παιδιά που έχουν υποστεί μακροχρόνια σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική κακοποίηση. Επίσης ο πόλεμος και οι φυσικές καταστροφές μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη αποσυνδετικών διαταραχών».

»Στην αποσυνδετικη αμνησία το κύριο σύμπτωμα είναι η απώλεια μνημης ή οποία δέν συνδέεται ή αιτιολογείται από κάποια ιατρική διαγνωση του ατόμου. Τα άτομα με αποσυνδετική αμνησία δεν μπορούν να θυμηθούν πληροφορίες για τον εαυτό τους, γεγονότα, ή ανθρώπους του περιβάλλοντός τους, που σχετίζονται κυρίως με την εμπειρία καποιου τραυματικού συμβάντος», καταλήγει η Κατερίνα Ψαρροπούλου.

Το τραύμα που υπέστη η Χριστίνα στα 14 της ήταν τόσο μεγάλο που ενεργοποιήθηκε ένας μηχανισμός απώθησης της ανάμνησης. «Δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό. Δεν βιάστηκα ένα βράδυ. Ήταν κάτι που έγινε αρκετές φορές από το ίδιο άτομο του συγγενικού περιβάλλοντός μου. Το βράδυ καταλάβαινα τι θα επακολουθήσει, αλλά το πρωί δεν θυμόμουν τίποτα.

Ήταν σα να πατούσα το on/off στη μνήμη μου Ξυπνούσα όπως κάθε άλλη ημέρα. Πονούσε το σώμα μου, αλλά επειδή είχα κουραστεί πολύ εκείνες τις μέρες, το απέδωσα εκεί. Δύο με τρεις ώρες αργότερα, άρχισαν κάποιες θολές εικόνες να έρχονται στο μυαλό μου. Ήμουν σίγουρη ότι ήταν εφιάλτης. Δεν ήταν. Μέσα σε μια-δυο μέρες οι εικόνες είχαν εξαφανιστεί».

Η ίδια εικόνα όμως επανήλθε στο μυαλό της Χριστίνας, ένα χρόνο αργότερα, στα 15 της. Έβλεπε κάθε βράδυ στον ύπνο της την ίδια σκηνή. Τότε κατάλαβε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Για βδομάδες, όμως, πίστευε αυτό που θα πίστευε ο καθένας: ότι επρόκειτο για εφιάλτη βιασμού, όχι για ανάμνηση.

«Άρχισα να βλέπω θολά στον ύπνο μου ένα στιγμιότυπο. Αρχικά, δεν υπήρχε συγκεκριμένη μορφή, ήξερα όμως ότι είναι ένας άνδρας και μία γυναίκα, χωρίς να μπορώ να διακρίνω ηλικία και χαρακτηριστικά. Δεν ήξερα καν ότι είμαι εγώ. Ήταν σαν πίνακας του ιμπρεσιονισμού, που το περίγραμμα είναι θολό, δεν ξέρεις πού αρχίζει και πού τελειώνει. Από τον ύπνο μου άρχισε να περνάει στο συνειδητό. Το όνειρο αυτό το έβλεπα κάθε βράδυ για τρεις-τέσσερις εβδομάδες και προοδευτικά άρχισε να παίρνει μορφή. Βδομάδες αργότερα κατάλαβα ότι η κοπέλα είμαι εγώ. Δεν είχα ιδέα ποιον έβλεπα από πάνω μου. Στην αρχή, δεν ήξερα ότι ήταν ανάμνηση, νόμιζα ότι έβλεπα εφιάλτη, όπου κάποιος με βίαζε».

Δεν μπορούμε ούτε να φανταστούμε πόσο αφόρητα δύσκολο ήταν για μια 15χρονη έφηβη να αρχίζει σιγά-σιγά να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι όνειρο, αλλά μια φρικτή εμπειρία που έχει ζήσει.

«Όταν άρχισα να θυμάμαι, το σοκ ήταν απερίγραπτο. Στην αρχή αναρωτιόμουν για ποιο λόγο βλέπω κάθε βράδυ τον ίδιο εφιάλτη. Ταραζόμουν πάρα πολύ. Ήμουν πάρα πολύ μικρή. Εκ των πραγμάτων, δεν είχα αρκετές γνώσεις. Ήμουν 14 όταν συνέβη, 15 όταν άρχισα να θυμάμαι. Υπήρχε ένα τεράστιο χάος στο μυαλό μου και δεν ήξερα αν έγινε ή όχι.

»Επειδή είχα αρχίσει να υποψιάζομαι ότι η σκηνή βιασμού που έβλεπα στον ύπνο μου είναι αληθινή, πήγα σε ένα συγγενικό άτομο που θα ήξερε – δεν θέλω να πω περισσότερα -  και το πίεσα να μου πει αν συνέβη κάτι ή όχι. Μου απάντησε ότι συνέβη πράγματι κι ότι εγώ μετά έκανα σα να μην ήξερα τίποτα, σα να τα είχα ξεχάσει όλα. Τότε έμαθα τι μου είχε συμβεί. Στην αρχή, έλεγα “αποκλείεται, μου κάνει πλάκα, δεν είναι δυνατόν”».

«Μέχρι τότε, η αμνησία στο μυαλό μου ήταν “πέφτεις κάτω, χτυπάς το κεφάλι σου και ξεχνάς ποιος είσαι”. Αυτό το κλασσικό που βλέπουμε στις ταινίες. Δεν γνώριζα ότι η αμνησία έχει πάρα πολλά είδη. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι με έχουν βιάσει κι εγώ δεν έχω ιδέα. Άρχιζα να σκέφτομαι γιατί δεν το θυμάμαι. Σκεφτόμουν “κοιμόσουν; Πώς είναι δυνατόν να κοιμάσαι την ώρα που σου συμβαίνει κάτι τέτοιο; Αν έγινε την ώρα που ήμουν ξύπνια, αποκλείεται εγώ να είχα συναινέσει σε κάτι τέτοιο. Αν εγώ δεν είχα συναινέσει πώς γίνεται να έγινε και να μη θυμάμαι τίποτα;”. Δεν μπορούσα να το δικαιολογήσω με βάση τη λογική που είχα τότε».

Μια 15χρονη λοιπόν μαθαίνει ότι έχει πέσει θύμα βιασμού πάνω από μία φορά, αλλά δεν το θυμάται. Νιώθει ντροπή, σύγχυση, ενοχές, πιστεύει ότι φταίει κι ότι δεν μπορεί να μιλήσει σε κανέναν. Κουβαλάει όλο το βάρος του κόσμου στους ώμους της.

«Δεν ήθελα να το πιστέψω ούτε για αστείο. Νόμιζα ότι έχει καταστραφεί η ζωή μου. Πέρασα πάρα πολύ άσχημα τα πρώτα χρόνια. Δεν το είπα σε κανέναν. Το ίντερνετ δεν ήταν τόσο διαδεδομένο εκείνη την εποχή - μιλάμε για το 2007. Δεν το έψαξα τότε. Ποτέ δεν μου συνέβη κάτι πιο άσχημο και πιο δύσκολο. Πήγαινα κανονικά σχολείο, αλλά λειτουργική δεν με έλεγες. Μειώθηκαν οι βαθμοί μου για ένα διάστημα. Είχα κλειστεί στον εαυτό μου, δεν έκανα παρέα με κανέναν. Ήμουν πολύ χάλια ψυχολογικά».

Δύο χρόνια αργότερα, στα 17 της, αποφασίζει να μπει σε ένα φόρουμ του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έγραφες το πρόβλημά σου και σου απαντούσαν ψυχολόγοι. Εκείνη δεν τολμά να γράψει, αλλά διαβάζοντας ιστορίες άλλων, πέφτει πάνω στην περίπτωση ενός κοριτσιού που είχε ζήσει κάτι ανάλογο. Η Χριστίνα τότε συνειδητοποιεί πρώτη φορά ότι αυτό που της συνέβη έχει όνομα. Διαβάζει για πρώτη φορά στην οθόνη της τις λέξεις «μετατραυματική αμνησία».

«Ήταν μια κοπέλα 18 χρονών που έπαθε κι εκείνη μετατραυματική αμνησία, μετά από κακοποίηση. Τότε κατάλαβα τι μου έχει συμβεί. Κατηγορούσα για χρόνια τον εαυτό μου ότι είμαι χαζή, βλαμμένη, άχρηστη επειδή ξέχασα – τόσο λίγο σεβασμό είχα σε μένα. Δεν μπορώ να περιγράψω πόσο χάλια ήταν. Νόμιζα ότι φταίω εγώ, ότι είναι πειραγμένος ο εγκέφαλός μου. Σκεφτόμουν πράγματα εντελώς τοξικά».

Η Κατερίνα Ψαρροπούλου λέει στο VICE ότι «είναι πολύ τρομακτικό για τους ανθρώπους να μην θυμούνται μέρος της ιστορίας τους και των βιωμάτων τους.  Σε πολλές περιπτώσεις αποσυνδετικής αμνησίας οι μνήμες που έχουν απωθηθεί επανέρχονται σταδιακά με τη θεραπεία.  Για αυτό τον λόγο,  η παροχή ψυχοθεραπείας είναι καίριας σημασίας σε αυτές τις περιπτώσεις», καταλήγει.

Η ίδια έχει δουλέψει ως κλινική ψυχολόγος σε δομές που πρόσφεραν ιατρικές υπηρεσίες σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, πολλοί από τους οποίους είχαν υποστεί σεξουαλική βία και βασανιστήρια διαφόρων μορφών.

«Πολλές φορές είχαν κενά, είτε όσον αφορά ένα μέρος των τραυματικών εμπειριών, είτε και ολόκληρο το γεγονός. Άλλες φορές, τα ίδια άτομα μπορεί να είχαν απωθήσει και “ξεχάσει” και άλλες πληροφορίες του παρελθόντος τους. Δύο συγκεκριμένες φράσεις άκουγα ξανά και ξανά: “βοήθησέ με να θυμηθώ” ή “κάνε με να ξεχάσω”. Οι επιζήσαντες τραυματικών εμπειριών είτε θυμούνται πολύ λίγα, είτε θυμούνται υπερβολικά πολλά», σημειώνει η Κατερίνα Ψαρροπούλου.

Η Χριστίνα θα πάει πρώτη φορά σε ψυχολόγο στα 21 της, ο οποίος θα της επιβεβαιώσει ότι είχε πάθει μετατραυματική αμνησία και ότι πάσχει από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Όταν τη ρωτάω αν το ότι άκουσε έναν ειδικό να της επιβεβαιώνει αυτό που πίστευε ήταν κάποιου είδους ανακούφιση, μου απαντάει:

«Εκείνο το διάστημα, ό,τι και να μου έκανες, δεν με έσωζες. Ήμουν πάρα πολύ άσχημα. Καλά άρχισα να αισθάνομαι τώρα που πήγα σε ψυχολόγο, τον περασμένο Σεπτέμβριο, γιατί στα 29 μου είμαι σε άλλο σημείο πλέον και μπορώ να αντιληφθώ αλλιώς κάποια πράγματα. Εκείνη με βοήθησε να καταλάβω ότι κατηγορούσα τον εαυτό μου τόσα χρόνια και πόσο καλά κρυμμένα ήταν κάποια πράγματα. Και οι δύο ψυχολόγοι μου έχουν επιβεβαιώσει ότι έπαθα μετατραυματική αμνησία».

»Αυτό το πράγμα με έχει καταστρέψει σε κάθε έκφανση της ζωής μου. Και στις φιλίες μου και στη δουλειά μου και στον εαυτό μου, γιατί έχει απλωθεί σε όλους τους τομείς. Μου έχει ανακατέψει τα πάντα. Δυσκολευόμουν πάρα πολύ να δουλέψω, για παράδειγμα. Κανονική δουλειά, οκτάωρο με ένσημα, βρήκα τώρα τον Οκτώβριο».

Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι ένα τομέας στον οποίο η Χριστίνα δυσκολεύεται, μέχρι και σήμερα, πολύ. Όταν έχεις βιώσει κάτι τόσο τραυματικό, σε τόσο νεαρή ηλικία, η εμπιστοσύνη στους άλλους κλονίζεται. Αν και όπως λέει η ίδια στο Vice τώρα νιώθει πιο έτοιμη και θέλει να έχει μια φυσιολογική ζωή με κοινωνικές επαφές, καταλαβαίνει ότι το σώμα της θέλει να την προστατεύσει. Όπως είναι απόλυτα λογικό, παλεύει ανάμεσα στην επιθυμία και τον φόβο.

«Σχέσεις δεν έκανα. Έκανα μόνο δύο, τη μία για δύο χρόνια, την άλλη για τέσσερις μήνες, γιατί μου είναι πάρα πολύ δύσκολο. Δεν γνωρίζω άτομα. Έναν άνθρωπο, με τον οποίο ήμουν απίστευτα ερωτευμένη, χωρίς να το καταλαβαίνω, τον έδιωχνα. Δυσκολεύομαι πάρα πολύ να γνωρίσω κάποιον, ενώ τώρα το θέλω πραγματικά. Φοβάμαι, μου είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσω».

»Και με τις φίλες, είναι δύσκολα τα πράγματα, παρόλο που τις έχω πολύ μεγάλη ανάγκη. Όμως, έχω παγώσει κάπως και αποφεύγω τις πάρα πολλές επαφές, αν και προσπαθώ να το διορθώσω. Σε συνειδητό επίπεδο, θέλω να γνωρίσω ανθρώπους, να κάνω φιλίες, να ζήσω τη ζωή μου, αλλά υποσυνείδητα είναι λογικό το σώμα μου να θέλει να με προστατεύσει. Θέλω να έχω μια φυσιολογική ζωή, να έχω έναν σύντροφο, να βγαίνω, αλλά αυτό δεν το είχα ποτέ. Μια κοινωνική αδεξιότητα που προήλθε από αυτά που πέρασα με απέτρεπε από το να έχω κανονικές διαπροσωπικές σχέσεις. Τώρα προσπαθώ να το αλλάξω αυτό».

Συζητώντας αρκετά με τη Χριστίνα, κατάλαβα ότι ένα άλλο θέμα που τη βασανίζει είναι οι πρακτικές συνέπειες της μετατραυματικής αμνησίας στη νομική διαδικασία. Νιώθει ότι κάποιος/α που έχει πάθει μετατραυματική αμνησία, όταν πια θυμηθεί την κακοποίηση που υπέστη, είναι πάρα πολύ δύσκολο να καταγγείλει το περιστατικό.

«Γιατί μια κοπέλα ή ένας άνδρας που έχει περάσει μετατραυματική αμνησία να μη δικαιούται να καταγγείλει ότι κακοποιήθηκε; Θα πρέπει να υπάρξει σοβαρή πρόβλεψη, γιατί όταν αρχίσεις να θυμάσαι, δεν έχει μείνει ούτε ίχνος DNA, οπότε ιατροδικαστικά είναι αδύνατο να αποδειχθεί τι συνέβη. Πρέπει να βρεθεί κάποια άλλη νομική οδός που να σε καλύπτει με κάποιο τρόπο. Μια κοπέλα που θα πάθει μετατραυματική αμνησία, με τι αποδείξεις θα βγει και θα το καταγγείλει;», σημειώνει η Χριστίνα.    

Το γεγονός ότι είναι αρκετά σπάνιο να συναντήσεις μια ιστορία σαν της Χριστίνας, δεν την βοηθάει καθόλου. Δυσκολεύεται να μοιραστεί με κάποιον αυτό που πέρασε, εκτός των άλλων και διότι νιώθει ότι δεν θα γίνει πιστευτή.

«Το ότι αυτό που συνέβη σε μένα είναι τόσο τραβηγμένο, μου το κάνει πολύ δύσκολο να μιλήσω. Σκέφτομαι “τι να πω τώρα και ποιος να με πιστέψει;”. Η ιστορία μου μού φαίνεται σα σενάριο ταινίας. Το #MeToo με έχει βοηθήσει λίγο στο πώς νιώθω. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι έχω παρατραβηγμένη ιστορία, αλλά βλέπω ότι δεν είμαι η μόνη που της έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Έχω τις «αδερφές» μου, νιώθω ότι είμαστε ενωμένες. Αισθάνομαι πιο άνετα πλέον να μιλήσω σε συγκεκριμένα fora, όπου νιώθω ότι δημιουργείται ένα διαδικτυακό safe space. Εκεί μπορώ να είμαι περισσότερο ο εαυτός μου», λέει στο VICE η Χριστίνα.

Από την άλλη όμως, το ότι τώρα ευτυχώς ακούγονται περισσότερο τα περιστατικά κακοποίησης θυμίζει στη Χριστίνα, σχεδόν καθημερινά, αυτό που έζησε. «Οι ιστορίες κακοποίησης που βγαίνουν στο φως συνεχώς, για μένα λειτουργούν και ως trigger (=πυροδότες). Σε βάζει στη διαδικασία να θυμάσαι, να θυμάσαι, να θυμάσαι. Είναι σα να σου ρίχνουν αλάτι στην πληγή».

»Σκέφτομαι ότι δεν ξέρω από πού θα το βρω. Στην αρχή νομίζεις ότι είναι συγκεκριμένοι άνθρωποι που κακοποιούν άλλους, μετά βλέπεις, με όλα αυτά που γίνονται, ότι θα μπορούσε να είναι ο καθένας. Ωστόσο, διαλέγω τον πόνο, γιατί χαίρομαι απίστευτα πολύ που γίνεται επιτέλους κάτι πάνω σ΄ αυτό. Είναι μια “θυσία” που δέχομαι να κάνω».

*Το όνομα έχει αλλαχθεί για λόγους προστασίας της ανωνυμίας

Rufulu: «Μου Δίνει Ελπίδα Ότι Λειτουργούμε πιο Συλλογικά για να Λύσουμε τα Κοινωνικά Προβλήματα»

Αυτός ο Οπαδός Έγινε Meme ως το Πρόσωπο της Απογοήτευσης

Η Γυναικοκτονία Δεν Είναι μια «Φάση που Στράβωσε» Αλλά μια Αρρώστια Ριζωμένη

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.