«Χαρτογραφώντας» ένα Έγκλημα Μίσους στη Δυτική Ελλάδα

Απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου 2012. ​Η Παρασκευή Κοκόνη δέχεται επίθεση από μια 7μελή ομάδα ανδρών στην κεντρική πλατεία του Αιτωλικού, οι οποίοι, μπροστά στα μάτια του τότε 11χρονου γιου της, κλωτσούν, γρονθοκοπούν και χτυπούν με ξύλινους λοστούς την ίδια, αλλά και τον 23χρόνο ανιψιό της, Κώστα. Η Παρασκευή, αρπάζει το παιδί της, καταφέρνει και τους ξεφεύγει και αμέσως κατευθύνεται προς το αστυνομικό τμήμα για να ζητήσει βοήθεια. Ο αξιωματικός υπηρεσίας ακούει τι έχει συμβεί και απαντά στο θύμα ότι φοβάται να αντιμετωπίσει τους δράστες μόνος. Καλεί ενισχύσεις, όμως μέχρι να φτάσουν στο σημείο της επίθεσης, οι δράστες έχουν πλέον εξαφανιστεί. Αμέσως μετά, οι αστυνομικοί συνοδεύουν την Παρασκευή και τον άνδρα της σπίτι τους και ​τους προειδοποιούν ότι δεν είναι ασφαλείς εκεί και ότι καλά θα κάνουν να φύγουν από το Αιτωλικό το συντομότερο δυνατό. Σύμφωνα με όσα αναφέρει η ίδια η Παρασκευή Κοκόνη, αφορμή για την επίθεση εναντίον της στάθηκε το γεγονός ότι, την ώρα που διέσχιζε την κεντρική πλατεία του Αιτωλικού για να κάνει τα ψώνια της, κάποιοι ντόπιοι άνδρες την είδαν και την προσφώνησαν «νύφη του Μπέκου», αρχηγού των Ρομά της περιοχής.
​
​Λίγες ημέρες αφότου ξυλοκοπήθηκε, η Παρασκευή, ο άνδρας της και τα παιδιά τους, άφησαν πίσω τους το Αιτωλικό, όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν και μετακόμισαν σε μία μικρή μονοκατοικία στην πόλη της Πάτρας. «Από την στιγμή που μπήκε η Χρυσή Αυγή στο Αιτωλικό, η ζωή στην περιοχή άλλαξε για τους Ρομά», υποστηρίζει ο Κώστας Μπέκος, ο άνδρας της Παρασκευής.

Όπως, μου εξηγεί εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας, οι Ρομά του Αιτωλικού έχουν γίνει στόχος οργανωμένων ρατσιστικών επιθέσεων παραπάνω από μία φορά. Τον Αύγουστο του 2012 και τ​ον Γενάρη του 2013 υπήρξαν αλλεπάλληλες άγριες επιθέσεις εναντίον των καταυλισμών των Ρομά. Σύμφωνα με καταγγελίες, πολλοί​ ​από αυτούς που επιτέθηκαν στους Ρομά υποκινήθηκαν από τοπικά στελέχη της Χρυσής Αυγής. «Το βράδυ της 3ης Αυγούστου 2012, όταν έγινε η πρώτη επίθεση, οι ντόπιοι είχαν μαζευτεί στην κεντρική πλατεία και φώναζαν "έξω οι γύφτοι από το Αιτωλικό"», διηγείται η Παρασκευή. «Η αστυνομία ήταν εκεί, αλλά δεν τους εμπόδισε από το να φτάσουν στα σπίτια μας. Τους είδαμε από μακριά να έρχονται κρατώντας μπουρλότα στα χέρια και φωνάζοντας ότι θα μας σκοτώσουν. Τα παιδιά κρύφτηκαν -άλλος στα ντουλάπια, άλλος στα κρεβάτια».

To βίντεο είναι ευγενική παραχώρηση της Διεθνούς Αμνηστίας. Στο βίντεο, η Μαρία Κοκόνη, συγγενής της Παρασκευής, περιγράφει μία από τις επιθέσεις που έγινε στο Αιτωλικό, όπως την έζησε η ίδια.

«Πολλές οικογένειες Ρομά που είχαν τραπεί σε φυγή λόγω των επεισοδίων, επέστρεψαν μετά από μήνες και βρήκαν τα σπίτια και τα υπάρχοντά τους ισοπεδωμένα από μπουλντόζες ή κατεστραμμένα από τον όχλο», επισημαίνει η Διεθνής Αμνηστία. Πολλοί Ρομά, ​ανέφεραν ότι απογοητεύτηκαν και αισθάνονταν προδομένοι από την στάση της αστυνομίας, η οποία αντί να τους προστατεύσει, παρέμεινε αδρανής κατά την διάρκεια των επεισοδίων.

«Η Χρυσή Αυγή τρομοκρατεί την κοινότητά μας και προσπαθεί να μας διώξει με κάθε τρόπο. Αν και θέλω να γυρίσω, διότι αυτός είναι ο τόπος μου, δεν νιώθω ελεύθερος στο χωριό και φοβάμαι για το γιο μου. Είδε να ξυλοκοπούν την μητέρα του μπροστά στα μάτια του. Έκτοτε κάθε φορά που ακούει την λέξη 'Αιτωλικό' τρέμει. Νομίζει ότι θα τον σκοτώσουν», τονίζει ο Μπέκος. Ωστόσο, ο Ιγνάτιος Τριανταφύλλου, εκπρόσωπος τύπου της αστυνομίας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, στην οποία ανήκει το Αιτωλικό, σε αντίθεση με τις δηλώσεις των Ρομά, μου είπε ότι, «η αστυνομία αντιμετωπίζει τους Ρομά με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει ολους τους πολίτες αυτής της χώρας. Δεν διακρίνουμε ποιος διέπραξε μία παράβαση και πλέον δίνουμε μεγάλη βάση στα θέματα ρατσιστικής βίας».

H Παρασκευή ένα χρόνο μετά την βίαιη επίθεση εναντίον της, κατηγόρησε τρεις άνδρες -εκείνους που μπόρεσε να αναγνωρίσει- για πρόκληση σοβαρής σωματικής βλάβης. Η δίκη της έγινε εχθές στο Μεσολλόγι. Ο Κώστας Μπέκος μου εξηγεί ότι εξακολουθούν να φοβούνται, «γι' αυτό και τώρα που ήρθαμε για την δίκη της γυναίκας μου, δεν μείναμε στο σπίτι μας. Είμαστε στο Μεσολόγγι στο πατρικό μας».

Ο Γιώργος Κοσμόπουλος, ερευνητής της Διεθνούς Αμνηστίας, ο οποίος ασχολείται εδώ και δύο χρόνια με την υπόθεση της, παρακολούθησε την δίκη από κοντά και μου μετέφερε όσα συνέβησαν. Οι τρεις κατηγορούμενοι, ο Ιωάννης Καραδήμας, ο Σωτήρης Καρβέλης και ο Παναγιώτης Σταμούλης,

οι οπ​οίοι σύμφωνα με μαρτυρίες φέρονται να έχουν στενούς δεσμούς με την τοπική οργάνωση της Χρυσής Αυγής, παρουσιάστηκαν ενώπιον του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Μεσολογγίου, αρνήθηκαν την εμπλοκή τους στο περιστατικό, αλλά καταδικάστηκαν σε 8 μήνες φυλάκισης με αναστολή. «Είναι μία σημαντική νίκη. Διότι, αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι για πολλούς μήνες είχαμε συνεχόμενες επιθέσεις εναντίον Ρομά, σχεδόν σε στυλ πογκρόμ, και ότι δεν είχαμε αντίδραση από τις αρχές, το ότι οι άνθρωποι που της επιτέθηκαν καταδικάστηκαν είναι μία δικαίωση για την Παρασκευή και για τους Ρομά της περιοχής», επισημαίνει ο Γιώργος Κοσμόπουλος. «Όμως, η δικαίωση θα είναι πλήρης μόνο όταν και εφόσον αναγνωριστεί και το ρατσιστικό κίνητρο της επίθεσης».

«Γιατί είναι σημαντικό;», τον ρώτω. «Είναι σημαντικό διότι δείχνει το λόγο για τον οποίο έγινε αυτή η επίθεση. Δεν έγινε διότι τσακώθηκαν στον δρόμο, δεν έγινε διότι κάποιος έκλεψε κάποιον, έγινε επειδή η Παρασκευή είναι Ρομά. Γι'αυτό είναι σημαντικό να αναγνωριστεί σαν έγκλημα μίσους». Και, όπως μου διευκρινίζει, ενώ στο πόρισμα του εισαγγελέα Ισίδωρου Ντογιάκου για την Χρυσή Αυγή, συμπεριλαμβάνεται ρητά η υπόθεση της Παρασκευής, και αναφέρεται ότι η επίθεση διενεργήθηκε «από μέλη, φίλους, στελέχη και οπαδούς της Χρυσής Αυγής», δεν είναι ξεκάθαρο εάν το ίδιο το δικαστήριο αναγνώρισε άμεσα το ρόλο της. Πάντως, ο Παναγιώτης Δημητράς, ο δικηγόρος που ανέλαβε τη νομική εκπροσώπηση της πολιτικής αγωγής της Παρασκευής από το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, ανέφερε ότι «Πρόκειται για ιστορική απόφαση, καθώς πρώτη φορά καταδικάζονται μέλη της Χρυσής Αυγής για επίθεση σε Ρομά, και μάλιστα από επαρχιακό δικαστήριο».

Ο Δήμαρχος του Μεσολογγίου, Νικόλαος Καραπάνος, ωστόσο βλέπει τα πράγματα από άλλη σκοπιά. Θεωρεί ότι τα επεισόδια εναντίον των Ρομά του Αιτωλικού, είναι συνέπεια μιας αυξημένης παραβατικότητας από την πλευρά των Ρομά. «Υπάρχουν οικογένειες Ρομά, που ζουν χρόνια εδώ και είναι πλήρως εναρμονισμένοι με την τοπική κοινότητα. Έχουμε όμως και τους μετακινούμενους Ρομά. Η αυξημένη παραβατικότητα που σημειώνεται, προέρχεται συνήθως από τις περαστικές κοινότητες και είναι αυτή που δημιούργησε τις αντιπαλότητες και τις αψιμαχίες μεταξύ των Ρομά και μη Ρομά κατοίκων στο Αιτωλικό. Υπάρχει όμως και ένα άλλο θέμα: οι Ρομά δεν ακολουθούν τους νόμους κι αυτό είναι που δημιουργεί το πρόβλημα. Σε μία κωμόπολη 4500 κατοίκων, όπως το Αιτωλικό, όταν υπάρχουν 500-600 Ρομά, οι οποίοι δεν πληρώνουν ρεύμα, ύδρευση κλπ, αυτό δημιουργεί προβλήματα. Ειδικά στα χρόνια της κρίσης που όλοι αναρωτιούνται αν είμαστε ίσοι, δεν μπορεί ο ένας να πληρώνει και ο άλλος να κλέβει το ρεύμα και το νερό», ξεκαθαρίζει και συνεχίζει: «Ή είμαστε όλοι ίσοι και ακολουθούμε τους κανόνες ή δεν υπάρχει ισότητα μεταξύ μας. Άρα, όταν όλα τα σπίτια υποφέρουν από την κρίση, δεν είναι λογικό, εφόσον συμβαίνουν τέτοια γεγονότα, να αντιδρούν οι κάτοικοι και να υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ των πληθυσμών; Οι Ρομά πρέπει να ενταχθούν στην τοπική κοινότητα, σαν ίσοι μεταξύ ίσων ή να φύγουν από το Μεσολόγγι».

Ωστόσο, η προτροπή/υπόδειξη του δημάρχου του Μεσολογγίου για την ένταξη των Ρομά, ακούγεται περισσότερο σαν απειλή ομογενοποίησης, παρά σαν επιθυμία ενσωμάτωσης. Συχνά οι Ρομά μένουν στις παρυφές μεγάλων αστικών κέντρων, σε άτυπους καταυλισμούς, χωρίς ηλεκτροδότηση, όχι επειδή θέλουν να είναι κλέφτες ή επειδή ζητούν ειδική μεταχείριση, αλλά, όπως αναφέρεται σε  ​σχετική έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας «…διότι η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού αρνείται να τους συνδέσει, με την αιτιολογία ότι 'οι καταυλισμοί και τα σπίτια τους είναι παράνομα'. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η "κλοπή" ηλεκτρικού ρεύματος είναι αποτέλεσμα έκτακτης ανάγκης. Οι Ρομά συλλαμβάνονται για αδικήματα που συνδέονται με την περιθωριοποίησή τους, διότι αντί οι αξιωματούχοι σε εθνικό επίπεδο να αναγνωρίσουν ότι η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας τους να διασφαλίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ρομά, επιρρίπτουν την ευθύνη για την περιθωριοποίησή τους στους ίδιους τους Ρομά».

Screenshot via Twitter/ Giorgos Kosmopoulos

Αυτό που είναι ξεκάθαρο πάντως, είναι ότι η Παρασκευή Κοκόνη και οι υπόλοιποι Ρομά του Αιτωλικού δεν εμπιστεύονται την ελληνική αστυνομία, ούτε την δημοτική ενότητα του Αιτωλικού. «Οι οικογένειες των Ρομά που ζουν ακόμα εδώ, φοβούνται. Δεν μπαίνουν μέσα στο χωριό για να ψωνίσουν, διότι ξέρουν ότι όποιος Ρομά τολμήσει να πατήσει το πόδι του στο Αιτωλικό, κινδυνεύει. Φοβούνται ότι θα τους σκοτώσουν. Έτσι αναγκάζονται να πηγαίνουν στα γύρω χωριά», διευκρινίζει ο Κώστας Μπέκος.

Η απόφαση του δικαστηρίου είναι ένα πρώτο μεγάλο βήμα για τη δικαιοσύνη, όπως ανέφερε και η Διεθνής Αμνηστία. Ωστόσο, ακόμα και αν το Αιτωλικό δεν έβγαλε ανακοίνωση η οποία να προτρέπει τους κατοίκους να μην ​εξυπηρετούν​ τους Ρομά, όπως συνέβη στην Ανδραβίδα, όλα δείχνουν ότι οι Ρομά του Αιτωλικού είναι ανεπιθύμητοι. Όπως, ​οι Ρομά του Χαλανδρίου. Όπως, οι Ρομά της Ανδραβίδας. Όπως οι Ρομά του Ασπρόπ​υργου.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.