Όχι, το Ισλάμ Δεν Είναι Μόνο οι Τζιχαντιστές

Photo via Flickr/tartanactivist

Update 15/06/2016: Επειδή μετά από κάθε τρομοκρατική επίθεση, όπως αυτή που σημάδεψε τη Νίκαια της Γαλλίας, αρκετοί στοχοποιούν το Ισλάμ για ό, τι συμβαίνει, για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα είχαμε πάει μία βόλτα από το μουσείο ισλαμικής τέχνης και είχαμε ρωτήσαμε έναν ειδικό τι συμβαίνει με το Ισλάμ.

UPDATE 12/01/2015: Οι αποκεφαλισμοί του ISIS αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος για την αύξηση των αντι-ισλαμικών αισθημάτων και μιας αντι-Ισλαμικής, ξενοφοβικής ρητορικής, η οποία εξαπλώνεται σταδιακά στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο Δυτικό κόσμο. Στις 6 Οκτωβρίου δημοσιεύσαμε αυτό το άρθρο με αφορμή ένα βίντεο που είχε κυκλοφορήσει τότε στο ίντερνετ με τον Μπεν Άφλεκ και τον συγγραφέα Σαμ Χάρις. Στο εν λόγω βίντεο ο Σαμ Χάρις καλεσμένος στο πλατό της εκπομπής του ΗΒΟ «Real Time with Bill Maher», παρουσιάζονταν να κάνει «αηδιαστικές και ρατσιστικές» δηλώσεις κατά του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων, όπως τις είχε ευστόχως χαρακτηρίσει τότε ο Μπεν Άφλεκ κατά τη διάρκεια του debate τους. Mετά από τα τραγικά συμβάντα στο Παρίσι κάποιοι βλέπουν την επίθεση κατά της Charlie Hebdo σαν ευκαιρία. Χρίζουν τους εαυτούς τους προστάτες των εθνικών τους ταυτοτήτων και των ευρωπαϊκών αξίων από τον «ισλαμικό κίνδυνο». Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το Ισλάμ δεν είναι μόνο οι Τζιχαντιστές. Το εν λόγω κείμενο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.

Στη δίνη που ξεσήκωσε η βία των τζιχαντιστών, η πολυμορφικότητα και ο πλούτος του μουσουλμανικού κόσμου καταποντίζονται. Η μισαλλοδοξία και η έχθρα που επικρατούν και που ολοένα διογκώνονται σε όλο τον δυτικό κόσμο -τελευταίο παράδειγμα, το βιντεάκι με τον Ben Affleck και τον Sam Harris που κυκλοφόρησε χθες στο ίντερνετ- δημιουργούν έναν ακραίο και παράλογο φόβο για κάθε τι που σχετίζεται με το Ισλάμ. Το Ισλάμ όμως, όπως και ο Χριστιανισμός, δεν είναι ένα. Δεν έχει παράξει κι ούτε παράγει μόνο αποκεφαλισμούς, suicide bombers και θρησκόληπτους που θέλουν να επιβάλλουν με τη βία το νόμο της σαρία. Αντιθέτως, περικλείει μια πληθώρα, διαφορετικών κρατών, φυλών και πολιτισμών, που το καθένα έχει την δική του ιστορία και τις δικές του παραδόσεις.

Δύο σοβαροί παράγοντες που οδηγούν στην μαζοποίηση και στην στερεοτυπική αποδοχή αυτής της θρησκευτικής κοινότητας, είναι αφενός η συστηματικά μονόπλευρη ενημέρωση και αφετέρου η άγνοια για τον πλούτο του πολυμορφικού αυτού πολιτισμού. Στην καρδιά της Αθήνας όμως, στα ποδιά σου κυριολεκτικά, βρίσκεται μία μοναδική -σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ευρώπη- συλλογή Iσλαμικής τέχνης, που σίγουρα θα σε έκανε να δεις την άλλη πλευρά του Ισλάμ.

Αποφασίζω να επισκεφτώ το μουσείο που βρίσκεται στην οδό Διπύλου στο κέντρο. «Βασικός σκοπός μας είναι η ανάδειξη της τέχνης του Ισλαμικού κόσμου και η γνωριμία και κατανόηση των γειτονικών λαών και πολιτισμών», μου εξηγεί η Μίνα Μωραΐτου, ιστορικός τέχνης και curator του μουσείου. «Πολλοί αναρωτιούνται γιατί να υπάρχει ένα μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στην Ελλάδα. Δυστυχώς, δεν αντιλαμβάνονται ότι ο Ισλαμικός πολιτισμός, ο οποίος αποτελείται από τρία βασικά κομμάτια, τον αραβικό, τον ιρανικό και τον τουρκικό, δεν βρίσκεται κάπου στα βάθη της μακρινής Aνατολής, αλλά εδώ, δίπλα μας. Είναι ανάγκη λοιπόν να μάθουμε γι' αυτόν, γιατί διαφορετικά καλλιεργούμε ένα άλλο είδος σκοταδισμού». Την ρωτώ αν έχουν δεχθεί αρνητικά σχόλια στο παρελθόν. «Μας έχει ασκηθεί κριτική κυρίως στα πλαίσια των εκπαιδευτικών προγράμματών που διοργανώνουμε, με την έννοια ότι π.χ. υπάρχουν γονείς που έχουν παραπονεθεί ότι εκθέτουμε δίχως λόγο τα παιδιά τους στον Ισλαμισμό και μάλιστα, κάποτε μας κατηγόρησαν ότι κάναμε κατήχηση!».

H φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης. Έκθεση «Nour. Κοσμήματα της Έλενας Σύρακα» (2012)

Στον αντίποδα όλης αυτής της αποστροφής όμως και, στην πιο απροσδόκητη τοποθεσία, στο Ιμαρέτ της Καβάλας, γίνεται αυτές τις ημέρες μία προσπάθεια να αμβλυνθεί το αντι-ισλαμικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί, με την διοργάνωση του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου, με θέμα «Οι Σύγχρονες Όψεις των Ισλαμικών Κήπων: Πολλαπλές Ερμηνείες του Παραδείσου». «Το συνέδριο έρχεται σε μία περίοδο όπου η ανάγκη ειρηνικού και ισότιμου διαλόγου για την προσέγγιση των δύο κόσμων, Δύσης και Ανατολής, είναι περισσότερο από ποτέ επιτακτική», τονίζει η Χριστίνα Κυριακίδου, υπεύθυνη του Ερευνητικού Κέντρου Μοχάμετ Άλι. «Η επικαιρότητα των ακραίων φανατισμών οξύνει το φόβο και την καχυποψία και ενισχύει το διαχωρισμό και την αξιολογική διαφοροποίηση μεταξύ των δύο κόσμων. Το μόνο εύφορο έδαφος για την προσέγγιση και κατανόηση του Ισλαμικού κόσμου, είναι η συνομιλία της τέχνης και του πολιτισμού του με τον δυτικό. Μόνο αν φωτίσουμε και αναγνωρίσουμε ισότιμα τους δύο κόσμους, θα μπορέσουμε να τους ερμηνεύσουμε», επισημαίνει και συνεχίζει: «Κάτι υπάρχει, γιατί κάποτε υπήρξε κάτι άλλο. Οι κόσμοι έχουν συνέχεια. Η Δύση με την Ανατολή ανέκαθεν επικοινωνούσαν σαν δύο συγκοινωνούντα δοχεία. Η αλληλεπίδραση υπήρχε και θα υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται ελεύθερα, αποδεσμευμένοι από πολιτικές και θρησκευτικές αγκυλώσεις. Και αυτό είναι το στοίχημα της ανθρωπότητας. Να καταφέρει να στήσει το μέλλον της σε ασφαλή θεμέλια, ανθεκτικά στους κραδασμούς της ίδιας της ιστορίας».

Λίγο αργότερα, συναντώ τον Σωτήρη Ρούσσο, επιστημονικό υπεύθυνο του Κέντρου Μεσογειακών, Μεοσοανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ) στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Του ζητώ να μου μιλήσει για την ισλαμβοφοβία και τους λόγους για τους οποίους την δεχόμαστε παθητικά. «Ας ξεκινήσουμε απ' τό ότι τα media είναι ως γνωστόν "sensationalistic" και δεν ενδιαφέρονται να κάνουν αναλύσεις σε βάθος. Έτσι, οδηγούμαστε σε γενικεύσεις, όπως ότι, το Ισλάμ προωθεί την τρομοκρατία, ενώ παρακολουθούμε την σύσταση ενός στερεότυπου: του μουσουλμάνου που είναι βίαιος, αγράμματος, αντιδημοκρατικός, φανατικός, υποταγμένος, καταπιεστής της γυναίκας και χωρίς ίχνος σεβασμού για την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής. Όμως, αρκεί μονάχα να αναλογιστούμε ότι υπάρχουν πάνω από 1.5 δισεκατομμύριο Μουσουλμάνοι στον κόσμο και ότι οι εμπλεκόμενοι στην al-Qaeda ή το ISIS, υπολογίζονται γύρω στις 100.000 για να καταλάβουμε πόσο παραπλανητικό είναι αυτό το στερεότυπο. Μιλάμε για έναν κόκκο άμμου σε μια απέραντη αμμουδιά», ξεκαθαρίζει.

Ο Ρούσσος το κάνει ακόμη πιο απτό, φέρνοντάς το στα δικά μας δεδομένα: «Είναι σαν λες ότι, επειδή υπήρχε η 17Ν στην Ελλάδα, τα 3 ή τα 4 εκατομμύρια των Ελλήνων είναι φίλα προσκείμενοι ή έχουν συμμετάσχει με κάποιο τρόπο ή θα ήθελαν να συμμετάσχουν στην 17Ν. Τα πράγματα προφανώς δεν είναι έτσι. Δεν μπορούμε συνεπώς να κρίνουμε μια ολόκληρη πολυμορφική θρησκευτική κοινότητα με βάση ένα πάρα πολύ μικρό αριθμό. Τέτοιου είδους γενικεύσεις είτε οδηγούν στον χώρο της ανοησίας είτε στον χώρο της προπαγάνδας. Κι ένα καλό παράδειγμα του τελευταίου είναι η συζήτηση που έχει ανοίξει για το εάν υπάρχουν τζιχαντιστές στην Ελλάδα».

Σύμφωνα με τον Ρούσσο, η συζήτηση αυτή είναι «βλακώδης και φαιδρή», καθότι έχουν βγει στοιχεία στην δημοσιότητα, τα οποία δείχνουν ότι οι περισσότεροι ξένοι τζιχαντιστές, κατά αναλογία πληθυσμού, προέρχονται από την Γαλλία, την Αγγλία, το Βέλγιο, την Γερμανία και τις Σκανδιναβικές χώρες, ενώ δεν γίνεται αναφορά για την Ελλάδα σε κανέναν από αυτούς τους καταλόγους. Επιπλέον, εκείνοι οι οποίοι στρατολογούνται στις Ευρωπαϊκές χώρες, προέρχονται στην πλειοψηφία τους από κοινότητες δεύτερης ή τρίτης γενιάς Μουσουλμάνων και στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τέτοιες κοινότητες.

Screenshot via rferl.org

«Ο τζιχαντισμός», συνεχίζει, «είναι μια ιδεολογία που θέλει να επιβάλλει το πολύ αυστηρό Ισλάμ, με τον ένοπλο τρόπο κι έχει μία πολύ συγκεκριμένη στρατηγική που την αποκαλεί "διαχείριση της βαρβαρότητας". Ο στόχος τους είναι να δημιουργήσουν χάος και τρελό φόβο, να εγκατασταθούν σε περιοχές και μέσα στο χάος να ενώσουν τους πυρήνες τους ώστε να δημιουργήσουν το δικό τους κράτος. Η στρατολόγηση των ανθρώπων όμως, μπορεί να γίνει για χίλιους διαφορετικούς λόγους και δεν έχει να κάνει με το ίδιο το Ισλάμ. Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να γίνει τρομοκράτης». Το τελευταίο, σύμφωνα με δημοσίευμα του Foreign Affairs, επιβεβαιώνεται και από την έρευνα «Who Becomes a Terrorist and Why» που δημοσιεύτηκε μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, «όπου φάνηκε ότι τρομοκράτης είναι ο μέσος άνθρωπος, ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας που νιώθει αδικημένος και περιθωριοποιημένος».

«Στην Ελλάδα», σχολιάζει τέλος ο Ρούσσος, «υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει ένας φόβος για το "άλλο" και το διαφορετικό. Προφανώς και το Ισλάμ είναι αυτό το "άλλο", διότι διαφέρει από τις δικές μας πολιτιστικές και θρησκευτικές απόψεις. Πολλές φορές όμως, αυτό το "εξωτικό" παραβατικό "άλλο" που συγκροτούμε, το συγκροτούμε και για άλλους λόγους. Δεν το συγκροτούμε απλώς διότι είναι διαφορετικό ή αποτρόπαιο και δεν συνάδει με τις δικές μας αρχές και αξίες, αλλά και διότι βολέβει πολιτικά. Είναι ευκολότερο, δηλαδή, να πεις ότι ευθύνεται η κουλτούρα τους, παρά να σκεφτείς ότι μπορεί να ευθύνονται, εν μέρη, και οι πολιτικές μας».

Αναμφίβολα είναι μια πολύ δύσκολη περίοδος τόσο για τον Ισλαμικό, όσο και για τον δυτικό κόσμο. Άντί να υποκύπτουμε τυφλά στην μισσαλοδοξία όμως, όπως ακριβώς έγινε και μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, έχει έρθει η ώρα, όπως πρότεινε και ο Arun Kundnani, κορυφαίος πολιτικός αναλυτής και ειδικός σε θέματα ισλαμοφοβίας, πολιτικής βίας και εθνότητας, «να αναρωτηθούμε σοβαρά για το τι κρύβεται πίσω από τη βία». Τα mainstream media σταμάτησαν να κάνουν ερωτήσεις μετά το 9/11. Ίσως ήρθε η ώρα να ξαναρχίσουν.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.