Τι Προβλέπει ο Νόμος για τα Οικονομικά των Κομμάτων

Το φθινόπωρο του 2014, ένα από τα τελευταία νομοσχέδια που συζητήθηκαν και ψηφίστηκαν στην Βουλή πριν τις εκλογές του 2015 και την αλλαγή κυβέρνησης, αφορούσε τον νόμο αναφορικά με τα οικονομικά των κομμάτων. Το συγκεριμένο νομοσχέδιο διαφοροποίησε ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο του προϋπάρχοντος νόμου, το οποίο απαγόρευε την χρηματοδότηση των κομμάτων από πρόσωπα Νομικού Δικαίου (δηλαδή από εταιρείες ιδιωτικών συμφερόντων). Μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου, ο νόμος άλλαξε στο συγκεκριμένο σημείο και πλέον ιδιωτικές εταιρείες θα μπορούν να χρηματοδοτούν τα κόμματα. Πρόκειται για μια αλλαγή-τομή στη διαδικασία χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, μια αλλαγή που άνοιξε μια τεράστια συζήτηση για το κατά πόσο εξασφαλίζεται πως τα πολιτικά κόμματα θα είναι ανεξάρτητοι πολιτικοί μηχανισμοί ή για το αν αυτό που επί της ουσίας πετυχαίνει ο νόμος είναι η νομιμοποίηση της διαπλοκής τους με ιδιωτικά συμφέροντα.

Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά.

Ανεξάρτητα από αυτήν την αλλαγή, ο νόμος περί χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, ο οποίος έχει ψηφιστεί από το 2002, προβλέπει πως τα μοναδικά σταθερά έσοδα των κομμάτων προκύπτουν από την κρατική χρηματοδότηση. Όπως μπορεί να γίνει κατανοητό από τους ισολογισμούς, το ποσό της κρατικής χρηματοδότησης δεν είναι ίδιο για κάθε κόμμα. Σε κάθε ισολογισμό, στη στήλη που αναφέρονται τα έσοδα, υπάρχει η κατηγορία «Κρατική χρηματοδότηση» με το συνολικό ποσό που της αντιστοιχεί και τρεις υποκατηγορίες της, η «Τακτική», η «Επιμορφωτική» και η «Εκλογική» (με τα επιμέρους ποσά για κάθε μία από αυτές). Τα ποσά που λαμβάνουν τα κόμματα για αυτές τις χρηματοδοτήσεις δεν είναι ίδια. Με βάση τον νόμο για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, «η τακτική χρηματοδότηση καταβάλλεται κατ' έτος και ανέρχεται σε ποσοστό 1,02 τοις χιλίοις των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού του αντίστοιχου οικονομικού έτους», ενώ «η εκλογική χρηματοδότηση καταβάλλεται κάθε φορά που διεξάγονται γενικές βουλευτικές εκλογές ή εκλογές για την ανάδειξη των Ελλήνων Αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ανέρχεται σε ποσοστό έως 0,22 τοις χιλίοις των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού του οικονομικού έτους κατά τη διάρκεια του οποίου διεξάγονται οι εκλογές. Αν διεξαχθούν περισσότερες της μίας εκλογές, όπως αυτές ορίζονται στο προηγούμενο εδάφιο κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους, το ανωτέρω ποσοστό δεν μπορεί να υπερβεί, αθροιστικά, το 0,35 τοις χιλίοις». Τέλος, «πολιτικά κόμματα και συνασπισμοί, που δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση (…) λαμβάνουν ετήσια οικονομική ενίσχυση από το Κράτος για την ίδρυση και λειτουργία κέντρων ερευνών και μελετών, καθώς και τη διοργάνωση προγραμμάτων επιμόρφωσης των στελεχών τους. Η οικονομική ενίσχυση ανέρχεται συνολικά σε ποσό ίσο με το 0,1 τοις χιλίοις των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού».

Τώρα, αναφορικά με το πώς γίνεται η κατανομή των κρατικών χρηματοδοτήσεων για τα κόμματα; Για τυπικούς λόγους, ας πούμε και εδώ τι αναφέρει ο σχετικός νόμος: «Για την κατανομή της τακτικής χρηματοδότησης μεταξύ των κομμάτων και των συνασπισμών (…) καθώς και της εκλογικής χρηματοδότησης, το ποσό που διατίθεται, για καθεμία από τις παραπάνω κατηγορίες, διαιρείται με το συνολικό αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που συγκέντρωσαν τα κόμματα και οι συνασπισμοί που ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Το πηλίκο αυτής πολλαπλασιάζεται με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που συγκέντρωσε κάθε κόμμα ή συνασπισμός και το γινόμενο αντιστοιχεί στο ποσό, το οποίο δικαιούνται το κόμμα ή ο συνασπισμός». Σκέτος πονοκέφαλος. Με απλά και κατανοητά λόγια, όσο μεγαλύτερο ποσοστό έχει πάρει ένα κόμμα στις τελευταίες εθνικές και ευρωβουλευτικές εκλογές, τόσο μεγαλύτερο είναι και το «μερίδιό» του από την «πίτα».

Η άλλη βασική κατηγορία εσόδων των πολιτικών κομμάτων, έτσι όπως παρουσιάζεται από τους ισολογισμούς τους, είναι οι εισφορές που έχουν από τους βουλευτές τους, τα μέλη τους και τους «φίλους» τους. Με άλλα λόγια, η χρηματοδότηση από φυσικά πρόσωπα και όχι από το κράτος. Εδώ εντοπίζεται μάλλον και το πιο «καυτό» σημείο των ισολογισμών. Με βάση τον νόμο, υπάρχουν συγκεριμένες απαγορεύσεις για τα φυσικά πρόσωπα που χρηματοδοτούν ένα κόμμα. Η πιο χαρακτηριστική από αυτές είναι πως δεν μπορεί ένα φυσικό πρόσωπο να δίνει πάνω από 15.000 ευρώ τον χρόνο, σε ένα κόμμα. Οι ισολογισμοί δεν μπορούν να μας διαφωτίσουν για το αν κάτι τέτοιο ισχύει ή όχι καθώς η γενικολογία τους στην συγκεκριμένη κατηγορία είναι τεράστια. Σε κανέναν από τους ισολογισμούς δεν αποδεικνύεται πως όντως έχει τηρηθεί το πλαφόν των 15.000 ευρώ ανά άτομο. Στο τελευταίο νομοσχέδιο πάντως, παράλληλα με την άρση της απαγόρευσης περί χρηματοδότησης των κομμάτων από πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, ψηφίστηκε και η ονομαστικοποίηση της χρηματοδότησης από φυσικά πρόσωπα συνολικά. Άραγε αυτό σημαίνει πως οι οικονομικές καταστάσεις των κομμάτων για το 2015 θα είναι πιο ξεκάθαρες από αυτές που μόλις διαβάσαμε; Για να το διαπιστώσουμε αυτό θα πρέπει να περιμένουμε να έρθει το 2016.

Επίσης, στο νομοθετικό κομμάτι παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον η αιτιολογική έκθεση του εν λόγω νομοσχεδίου. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, μέσω της συγκεκριμένης έκθεσης, υπάρχει η δημόσια θεσμική παραδοχή όλων των προβληματικών που έχουν να κάνουν με τους οικονομικούς ισολογισμούς των κομμάτων.

Το συγκεκριμένο απόσπασμα αναφέρει ότι «Οι αποφάσεις της Επιτροπής Ελέγχου δεν είναι εύκολα προσβάσιµες ενώ ακόµη και οι ετήσιοι ισολογισµοί των κοµµάτων είναι δύσκολο να ανευρεθούν. Επίσης δύσκολη είναι η ανεύρεση πληροφορίων σχετικά µε τη χρηµατοδότηση των πολιτικών κοµµάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Σε µία εποχή που το διαδίκτυο αποτελεί βασική πηγή πληροφόρησης, οι σχετικές πληροφορίες για το πολιτικό χρήµα απουσιάζουν. Συχνή είναι και η κριτική ότι το σύστηµα εποπτείας πάσχει επειδή οι κρινόµενοι βουλευτές και πολιτικά κόµµατα είναι ταυτοχρόνως και οι έχοντες την πλειοψηφία ως κριτές στην Επιτροπή Ελέγχου. Τέλος, είναι διάχυτη η υποψία στην κοινή γνώµη ότι µεγάλα χρηµατικά ποσά µπορεί να µην εµφανίζονται ποτέ στους ισολογισµούς των κοµµάτων».

Στο αμέσως επόμενο σημείο, η αιτιολογική έκθεση «αποκαλύπτει» πως η Ελλάδα έχει δεχθεί συστάσεις από την Ευρώπη για την αλλαγή του νόμου από το 2009. Το συγκεκριμένο απόσπασμα ακολουθεί παρακάτω.

«Σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση του παρόντος νοµοσχεδίου έπαιξε και σειρά συστάσεων που έχουν προταθεί κατά κύριο λόγο από την Επιτροπή GRECO (Οµάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς-Group of States Against Corruption) του Συµβουλίου της Ευρώπης. Η Επιτροπή GRECO ασχολείται µε θέµατα καταπολέµησης της διαφθοράς σε διάφορους τοµείς στα κράτη - µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης. Η Ελλάδα προσχώρησε στη GRECO το 1999. Η GRECO έχει ξεκινήσει από το 2007 τον Τρίτο Γύρος Αξιολόγησης της GRECO και ασχολείται µεταξύ άλλων µε το θέµα της Διαφάνειας στη χρηµατοδότηση των κοµµάτων. Μία επιστηµονική Οµάδα Αξιολόγησης της GRECO πραγµατοποίησε εκτεταµένη έρευνα που περιελάµβανε και επιτόπια επίσκεψη στη χώρα µας το 2009. Κατά τη διάρκεια της επιτόπιας επίσκεψης η Οµάδα Αξιολόγησης συναντήθηκε µε εκπροσώπους από τη Βουλή των Ελλήνων, τα Υπουργεία Οικονοµίας, Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, το Ελεγκτικό Συνέδριο και το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο. Συναντήθηκε, επίσης, µε εκπροσώπους πολιτικών κοµµάτων, δηλαδή της Νέας Δηµοκρατίας, του ΠΑΣΟΚ, του Κοµµουνιστικού Κόµµατος, του Συνασπισµού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) και του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερµού (ΛΑΟΣ). Τέλος συναντήθηκε µε εκπροσώπους της Κοινωνίας των Πολιτών, πανεπιστηµιακούς και δηµοσιογράφους. Το αποτέλεσµα αυτής της έρευνας ήταν η διατύπωση µίας σειράς δεκαέξι συστάσεων προς την Ελλάδα για αλλαγή τη σχετικής νοµοθεσίας. Σε αντίστοιχες συστάσεις έχει προχωρήσει η GRECO για το σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών που είναι µέλη της».

Στο αμέσως επόμενο σημείο, αναφέρει τις αλλαγές που έχει κληθεί να κάνει η Ελλάδα από το 2009 (και τις οποίες τελικά έκανε το 2014) στη νομοθεσία περί πολιτικού χρήματος.

Από την παραπάνω παράθεση, γίνεται κατανοητό πως το νομοσχέδιο προωθεί πολλές αλλαγές, η συζήτηση που άνοιξε στο εσωτερικό του πολιτικού κόσμου αναφορικά με αυτό έχει επικεντρωθεί μόνο στο σημείο όπου αίρεται η απαγόρευση χρηματοδότησης των κομμάτων από πρόσωπα νομικού δικαίου. Κάτι τέτοιο εξηγείται: όλα τα υπόλοιπα σημεία έχουν να κάνουν με αλλαγές αναφορικά με την διαδικασία χρηματοδότησης και όχι με την ουσία της ίδιας της διαδικασίας. Πρόκειται δηλαδή για διαδικαστικού τύπου αλλαγές, με «σημαία» την περεταίρω διαφάνεια. Αυτές οι αλλαγές ωστόσο που συνεχίζουν να αφορούν μια εσωτερική κρατική λειτουργία και όχι την «συνάντηση» αυτής της διαδικασίας με τους πολίτες. Αντίθετα, το να επιτρέπεται η χρηματοδότηση από πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου είναι μια ουσιώδης διαφοροποίηση σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς χρηματοδότησης και όχι απλά μια διαδικαστικού τύπου διαφοροποίηση. Το ποια από τις δύο πλευρές σε αυτή τη διαφωνία έχει δίκιο είναι ζήτημα πολιτικής εκτίμησης και προσέγγισης των πραγμάτων και όχι κάτι αντικειμενικό. Το ότι το συγκεκριμένο σημείο ωστόσο είναι μια τεράστια ουσιαστική αλλαγή στο θέμα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων είναι μάλλον αντικειμενική πραγματικότητα.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.