Μιλήσαμε με τον Έλληνα που Κυνηγάει τα Hoaxes στο Ίντερνετ

Η διασπορά ψευδών ειδήσεων δεν είναι φαινόμενο αποκλειστικά της ηλεκτρονικής εποχής. Ανέκαθεν κυκλοφορούσαν αναληθή νέα που στόχο είχαν να προπαγανδίσουν, εξυπηρετώντας πολιτικοοικονομικά συμφέροντα. Αυτό που έχει αλλάξει τους συσχετισμούς στις ημέρες μας είναι το ταραγμένο «threesome» της μαζικής επικοινωνίας, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της «δημοσιογραφίας του πολίτη», μια απελευθερωτική, στην πρώτη όψη, επαφή που οδηγεί μεν στην υπέρβαση απαρχαιωμένων συστημικών μηχανισμών, αλλά ταυτόχρονα βάλλεται από την παραπλανητική σφοδρότητα των fake news.

Μιλώντας πρόσφατα στους New York Times, ο κοινωνιολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Φίλιπ Χάουαρντ, αναφέρθηκε στο ρόλο των «ψευδών ειδήσεων», θέτοντας μία ακόμα παράμετρο όσον αφορά τη μετάδοσή τους. Πλέον, δεν είναι μονάχα οι άνθρωποι που αναπαράγουν αλόγιστα ότι τους «σερβίρεται», αλλά και αυτοματοποιημένα προγράμματα με βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες τα οποία δημιουργούν κλίμα, διαμοιράζοντας ανακριβείς ή ολότελα ψευδείς πληροφορίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που έχει πυροδοτήσει ένα μεγάλο δημόσιο διάλογο στις ΗΠΑ, είναι ο ρόλος των chatbots στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές. Ύποπτοι λογαριασμοί προπαγάνδιζαν στα social media υπέρ της νίκης του Ντόναλντ Τραμπ, με αποτέλεσμα κολοσσοί της τεχνολογίας (Google, Facebook, Twitter) να αναγκαστούν να πάρουν θέση μετά το πέρας των εκλογών, καθώς μερίδα των χρηστών θεωρούσε πως επέτρεψαν να διαμοιραστούν παραπλανητικές ειδήσεις.

Με αφορμή αυτή την επίκαιρη συζήτηση, η οποία πλέον απασχολεί ολοένα και περισσότερο τον κόσμο του Διαδικτύου, επικοινώνησα με τον Θοδωρή Δανιηλίδη, ιδρυτή της ιστοσελίδας ellinikahoaxes, η οποία τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την αποδόμηση των ψευδών δημοσιεύσεων που κατακλύζουν τα newsfeed χρηστών.

VICE: Θοδωρή, έχει τύχει να γνωρίσεις ανθρώπους που κατασκευάζουν ψεύτικες ειδήσεις επί πληρωμή;
Θοδωρής Δανιηλίδης: Όχι ή τουλάχιστον όχι κάποιον που να κατασκευάζει ψεύτικες ειδήσεις κατά παραγγελία - γνωρίζω βέβαια αρκετούς που κατασκευάζουν ειδήσεις με στόχο το «κέρδος», το οποίο παίζει τεράστιο ρόλο στα ψευδή δημοσιεύματα. Κέρδος από κάποιες διαφημίσεις που πιθανώς να υπάρχουν σε ένα blog ή σε άλλες περιπτώσεις κέρδος από τη δημοσιότητα ή την προώθηση κάποιου προϊόντος.

Το τελευταίο διάστημα, κολοσσοί της τεχνολογίας όπως το Facebook και η Google, τοποθετήθηκαν σε μια προσπάθεια να δικαιολογήσουν τη συμμετοχή τους στη διάδοση των ψευδών ειδήσεων. Πιστεύεις πως μπορούν να ελέγξουν, αν θέλουν, το περιεχόμενο και να περιορίσουν το φαινόμενο;
Μπορούν να περιορίσουν το φαινόμενο hoaxes στις αγγλόφωνες σελίδες, όμως σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω πως θα καταφέρουν να το ελέγξουν απόλυτα. Για τις ελληνικές σελίδες και τα blogs είναι ακόμη πιο δύσκολο. Εδώ το Facebook δεν προσφέρει μια επιλογή για να καταγγείλεις μια οικονομική απάτη, όπως για παράδειγμα με τους διαγωνισμούς των κινητών τηλεφώνων που σε εγγράφουν σε υπηρεσίες υψηλής χρέωσης, θα καταπολεμήσει τις ελληνικές ψευδείς δημοσιεύσεις; Εκτιμώ πως δεν θα τα καταφέρει - μακάρι να διαψευσθώ.

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ άνοιξε ένα μεγάλο δημόσιο διάλογο στις ΗΠΑ για τον ρόλο των ψευδών ειδήσεων - μοσιεύματα στο αμερικανικό Τύπο αποκάλυψαν τη διασπορά fake news μέσω bots και ύποπτων λογαριασμών. Τι πιστεύεις;
Αυτή είναι μια ερώτηση που θα πρέπει να απαντήσουν όσοι ασχολούνται με τις ψευδές ειδήσεις στην Αμερική και γνωρίζουν πολύ καλύτερα το μέγεθος και τον ρόλο που έχουν παίξει τα fake news, όπως για παράδειγμα η κορυφαία ιστοσελίδα snopes. Το βέβαιο είναι πως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, σε πολλές χώρες, υπάρχουν δημοσιεύματα (πολλά ή λίγα) που προσπαθούν να προπαγανδίσουν. Συνήθως αυτά τα ψευδή δημοσιεύματα, συκοφαντούν πολιτικούς αντιπάλους και προσπαθούν να κερδίσουν μερίδιο από την πίτα των αναποφάσιστων ψηφοφόρων.

VICE Video: Η Κου Κλουξ Κλαν Προσηλυτίζει Βετεράνους Στρατιώτες

Δείτε ακόμη: Οι Πληροφοριοδότες από τις ΗΠΑ

Ποια είναι η διαδικασία για να δημιουργήσει κανείς μια ψεύτικη είδηση και πώς της δίνει μεγάλη έκταση;
Εξαρτάται. Δεν υπάρχει κάποιος κανόνας. Για παράδειγμα μπορείς να πάρεις μια φωτογραφία και να γράψεις ένα άσχετο κείμενο, που θα ταιριάζει με την εικόνα, όπως έκαναν με αυτή τη φωτογραφία. Την Πρωτοχρονιά του 2011, μια τρομοκρατική επίθεση στην Κοπτική Εκκλησία της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, σκότωσε 21 ανθρώπους, και ο άνδρας στη φωτογραφία θρηνεί πάνω στην αιματοβαμμένη (από την τρομοκρατική επίθεση με παγιδευμένο αυτοκίνητο) εικόνα του Ιησού Χριστού. Αυτή η εικόνα κυκλοφόρησε με τον ισχυρισμό πως Μουσουλμάνοι αφόδευσαν μέσα σε εκκλησία και μετά πασάλειψαν με τα κόπρανα τις εικόνες.

Το ίδιο μπορείς να κάνεις και σε κάποιο βίντεο, όπως στην ομιλία του Κούρδου βουλευτή, Ferhat Encu, που κυκλοφόρησε με ψεύτικους υπότιτλους. Αλλά έλεγε στην ομιλία του και άλλα έγραψαν. Το μοναδικό όριο που υπάρχει, είναι η φαντασία του κατασκευαστή. Η διάδοση της ψευδούς είδησης γίνεται μέσα από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και από blogs που δεν σέβονται τους αναγνώστες και αντιγράφουν οτιδήποτε για να αυξήσουν την επισκεψιμότητά τους. Όσο πιο περίεργο είναι ένα δημοσίευμα τόσο περισσότερο θα κινήσει την περιέργεια των χρηστών και θα αυξήσει το traffic. Αυτό το γνωρίζουν και το εκμεταλλεύονται αρκετοί.

Ποιος είναι ο τρόπος για να αντιμετωπιστούν τα fake news;
Είναι πολύ δύσκολο. Ένας τρόπος είναι να γίνουν γνωστά - έτσι θα κατανοήσουν οι χρήστες ποιες σελίδες και blogs τους κοροϊδεύουν και θα σταματήσουν να τα επισκέπτονται. Θα ενημερώνονται μόνο από αξιόπιστες σελίδες. Ένας άλλος τρόπος είναι να σταματήσει η Google να πληρώνει διαφημίσεις σε αναξιόπιστα blogs που αναπαράγουν τα ψευδή δημοσιεύματα. Προσωπικά, πάντως, εκτιμώ πως δεν πρόκειται να σταματήσουν να αναπαράγονται τα hoaxes. Θέλουμε, δεν θέλουμε, είναι τμήμα του Διαδικτύου και θα συνεχίσουν να το μολύνουν.

Ποιος είναι ο ρόλος των ψεύτικων ειδήσεων στην ελληνική πολιτική σκηνή σήμερα;
Ο ρόλος τους είναι αποτέλεσμα του φορτισμένου πολιτικού κλίματος των τελευταίων ετών. Συμπίπτει μάλιστα με την ραγδαία εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων και των ενημερωτικών ιστοσελίδων. Η αμεσότητα του Διαδικτύου μέσα σε ένα χάος από πηγές (κυρίως ανώνυμες) βοηθάει την διάδοση ψευδών πολιτικών ειδήσεων και στο τέλος λειτουργεί (και) ως προπαγάνδα. Σήμερα πια, την ψευδή είδηση μπορεί να την δημιουργήσει ο απλός χρήστης των κοινωνικών δικτύων και να αναπαραχθεί πολύ γρήγορα. Δυστυχώς οι ασφαλιστικές δικλείδες είναι ακόμα ελάχιστες.

Σε έχει προσεγγίσει ποτέ κάποιος πολιτικός για να σε εντάξει στο επιτελείο του;
Όχι, ποτέ. Οι πολιτικοί, συνήθως επιλέγουν άτομα που γνωρίζουν. Εγώ ποτέ δεν ήμουν κομματικοποιημένος ή γνωστός σε πολιτικούς κύκλους. Με έχουν προσεγγίσει όμως, για διαφημίσεις.

Θυμάσαι κάποια «ψεύτικη είδηση» στην Ελλάδα που παρότι αποδείχθηκε αναληθής, παρόλα αυτά έμεινε στη συλλογική μνήμη ως πραγματική;
Η αποδόμηση μια ψεύτικης δημοσίευσης δεν κερδίζει ποτέ τη διασπορά της -ουσιαστικά τα ψευδή δημοσιεύματα είναι αυτά που μένουν στη μνήμη των χρηστών του διαδικτύου. Δυο τρανταχτά παραδείγματα, είναι το κόμμα παιδόφιλων στην Ολλανδία, που ήταν μια προσπάθεια τριών μόνο ατόμων να κάνουν κόμμα και τα οποία δεν τα κατάφεραν ποτέ, αλλά και η νομιμοποίηση της κτηνοβασίας στη Γερμανία που ήταν ψέμα. Ιστορίες που διαδόθηκαν τόσο πολύ ώστε έγιναν μύθος. Μην ξεχνάμε πως τα περισσότερα hoaxes του Διαδικτύου κάνουν κύκλο και κάποια στιγμή αναδημοσιεύονται. Τις περισσότερες φορές αρκεί μια αναδημοσίευση από κάποια σελίδα και ξεκινάει το γαϊτανάκι των αντιγραφών από δεκάδες σελίδες και blogs. Σχεδόν κανείς δεν ελέγχει την αξιοπιστία του δημοσιεύματος που αναπαράγει.

Τι θα συμβούλευες έναν αναγνώστη ώστε να μπορεί να αντιληφθεί μόνος του πότε μια είδηση είναι ύποπτη;
Ένας γενικός κανόνας είναι να ψάξει να βρει την είδηση σε αξιόπιστα και μεγάλα μέσα ενημέρωσης. Αν δεν υπάρχει και το μόνο που βρίσκει είναι αναπαραγωγές του ίδιου δημοσιεύματος το οποίο έχει ξεκινήσει από ένα άγνωστο blog, τότε είναι σχεδόν σίγουρο πως κάτι δεν πάει καλά. Παλαιότερα είχαμε δημοσιεύσει στο site και ένα εμπειρικό manual με κάποια στοιχεία που καταδεικνύουν πότε μια είδηση είναι ψευδής.

Ποια μέθοδο ακολουθείς για να αποδομήσεις μια ψεύτικη είδηση;
Αναλόγως με το δημοσίευμα. Αν το θέμα είναι μια φωτογραφία θα προσπαθήσουμε να βρούμε την αρχική πηγή και να δούμε αν όσα αναφέρει το δημοσίευμα αληθεύουν. Το ίδιο και με κάποιο βίντεο. Αν έχουμε υποψία πως το βίντεο είναι κατασκευασμένο θα το εξετάσουμε καρέ, καρέ για να βρούμε σφάλματα από την επεξεργασία. Αν στη δημοσίευση υπάρχουν ονόματα, θα ψάξουμε να βρούμε αν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αρκετές «περίεργες» δημοσιεύσεις έχουν ξεκινήσει από κάποια σατιρική σελίδα ή κάποιο πρωταπριλιάτικο αστείο. Γενικά, θα συλλέξουμε οποιαδήποτε σχετική πληροφορία για να έχουμε εικόνα αν ένα δημοσίευμα είναι αληθές η όχι -διαβάζοντας προσεκτικά μια ανάρτηση μπορείς να βρεις λογικά σφάλματα. Είναι αδύνατον να υπάρχουν αποκλειστικές δηλώσεις του Βλάντιμιρ Πούτιν, μόνο σε κάποιο άγνωστο blog. Επίσης, θα ελέγξουμε αν υπάρχει ήδη η «κατάρριψη» της δημοσίευσης σε σελίδες απομυθοποίησης του εξωτερικού. Πολλά δημοσιεύματα είναι εισαγόμενα και ανακυκλώνονται διαρκώς.

Γιατί ασχολήθηκες με την κατάρριψη των ψευδών δημοσιευμάτων;
Καθαρά από αντίδραση. Ασχολούμαι με το Διαδίκτυο από την πρώτη στιγμή, συνεπώς είδα όλη την εξέλιξη του και πως κάποιοι κατάφεραν και το γέμισαν με σκουπίδια σε βαθμό να μην εμπιστεύεσαι αυτό που θα διαβάσεις. Πάντα εξέταζα τις αναρτήσεις που με ενδιέφεραν και πολλές φορές έβλεπα πως το δημοσίευμα που διάβαζα είτε ήταν ψέμα είτε περιείχε πολλές ανακρίβειες. Αν αργότερα έβλεπα κάποιο φίλο μου να το αναπαράγει τον ενημέρωνα σχετικά. Κάποια στιγμή σκέφτηκα να δημιουργήσω το blog για να ενημερώνω εκτός από τους φίλους μου και άλλους χρήστες του διαδικτύου. Μέσα από αυτή την ασχολία γνώρισα και άλλους bloggers και όλοι μαζί έχουμε δημιουργήσει πλέον μια ομάδα των αρθρογράφων. Στην πορεία προστέθηκαν στο team και άλλοι άνθρωποι που προσπαθούν να βοηθήσουν με τις γνώσεις τους, όπως γιατροί, δικηγόροι ή άλλοι επιστήμονες. Για νομικό σύμβουλο έχουμε τον Άγγελο Αγγελέτο -εξόχως απαραίτητος μετά από τις απειλές που δεχόμασταν για τις καταρρίψεις των δημοσιευμάτων- ενώ ο Δημήτρης Αλλικάκος μας συμβουλεύει με την δημοσιογραφική του εμπειρία. Πρόσφατα προστέθηκε στην ομάδα και ο Ηλίας Δαμιανίδης που έχει αναλάβει το τεχνικό τμήμα της σελίδας. Τους ευχαριστώ όλους για τη βοήθειά τους.

Περισσότερα από το VICE

Οι Eιδικοί Εξηγούν Γιατί ο Αλέξης Τσίπρας Ξαπλώνει στις Καρέκλες

Εκτίμησα τη Μονογαμία Πηγαίνοντας σε ένα Gangbang

Είναι Τρελοί Αυτοί οι Youtubers: Οι TechItSerious Παίζουν Video Games με Ισχυρή Δόση Καφρίλας