Ο Ιός της Επανάστασης θα Μεταδοθεί και στην Υπόλοιπη Ευρώπη;

Photo: flickr/snamess

Τα τελευταία χρόνια, οι λαϊκές εξεγέρσεις αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Η λέξη «σταθερότητα» ξενίζει στις μέρες μας. Τελευταία στο χόρο της λαϊκής οργής μπήκε η Ουκρανία. Το δίλημμα της προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή της συμπόρρευσης με τη Ρωσία οδήγησε σε  εμφύλιο διχασμό τη χώρα. Παρακολουθώντας τα δραματικά γεγονότα των τελευταίων ημερών, μου γεννήθηκαν ορισμένα ερωτήματα; Ποιός είναι τελικά ο ρόλος των μεγάλων ξένων δυνάμεων στη διαμόρφωση και την επίλυση του γόρδιου δεσμού στην Ουκρανία; Άραγε αυτή η κοινωνική έκρηξη μπορεί να επηρεάσει κι άλλες χώρες; Και, τέλος, τι κοινό παρουσιάζουν οι απανταχού κοινωνικές κρίσεις; Η αλήθεια είναι ότι η εμπλοκή των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά ζητήματα της Ουκρανίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της τρέχουσας εκρηκτικής κατάστασης. Οι πολιτικές εξελίξεις στα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ουδέποτε άφηναν αδιάφορο το Κρεμλίνο. Η Ρωσία, με βασικό της όπλο το φυσικό αέριο, επηρεάζει καταλυτικά τις αποφάσεις των γειτονικών χωρών, ιδίως των οικονομικά ασθενέστερων. Στον αντίποδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαντάζει ως «μεσσίας» για την οικονομική ανόρθωση και τον εθνικό επαναπροσδιορισμό των χωρών της ανατολικής Ευρώπης.

Τα κράτη της Δύσης δεν έμειναν αμέτοχα στις εξελίξεις της Ουκρανίας. Η Γερμανίδα Καγκελάριος διευκρίνισε πως «η πόρτα της Ε.Ε παραμένει ανοικτή για τον ουκρανικό λαό» για οποιαδήποτε εμπορική και οικονομική συνεργασία. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, η υπαναχώρηση του Κιέβου από τις συζητήσεις για τη σύναψη συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση προκάλεσε εκνευρισμό στον Λευκό Οίκο. Ο Αμερικανός Πρόεδρος απείλησε με κυρώσεις τη κυβέρνηση Γιανουκόβιτς και απαίτησε την άμεση εκεχειρία.

Τηλεφωνώ στον Κωνσταντίνο Φίλη, ειδικό σε θέματα που αφορούν τον άξονα της Ρωσίας και τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες Ένωσης. Μου λέει: «Η Ρωσία θεωρούσε ανέκαθεν την Ουκρανία φυσική της προέκταση. Η απόπειρα σύνδεσης της τελευταίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, στα τέλη Νοεμβρίου, προκάλεσε δυσαρέσκεια στη ρωσική κυβέρνηση. Ο πρόεδρος Πούτιν πέρασε στην αντεπίθεση, ανακοινώνοντας την επένδυση 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ουκρανικά ομόλογα, καθώς και τη μείωση της τιμής του φυσικού αερίου. Συγκεκριμένα, ο ρωσικός κολοσσός Gazprom μείωσε την τιμή εξαγωγής από 400 δολάρια στα 268,5 ανά 1.000 κυβικά μέτρα. Επήλθε συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, καθώς ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς θεώρησε τη συμπόρρευση με την Ρωσία ως σανίδα σωτηρίας για την ουκρανική οικονομία, η οποία τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Όσον αφορά τώρα, στην υφιστάμενη κατάσταση που εξελίσσεται στην Ουκρανία, η Ρωσία κρατά αποστάσεις. Θεωρώ πως ο πρόεδρος Πούτιν θέλει να έχει τον τελευταίο λόγο, σε ένα σκηνικό που τα δεδομένα μεταλάσσονται με ραγδαίους ρυθμούς».

Η κοινωνική οργή και η άμεση αντιπαράθεση με τις κυβερνήσεις, αποτελεί συχνό φαινόμενο των τελευταίων ετών. Αναρωτιέμαι, όμως, εάν υπάρχει σύνδεση μεταξύ των εκάστοτε λαϊκών κινημάτων και εξεγέρσεων. Για παράδειγμα, πόσα κοινά μπορεί να έχει η Αραβική Άνοιξη με τα γεγονότα στην Ουκρανία; Επικοινωνώ με τον Γιώργο Τζογόπουλο, ερευνητή του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, ο οποίος μου διασαφηνίζει ότι η κρίση στην Ουκρανία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, «τα ερωτήματα που απασχολούν σήμερα τους πολίτες της είναι τα ίδια με αυτά που υπήρχαν το 1992 και σχετίζονται κυρίως με τη λειτουργία των θεσμών αλλά και τη σχέση της χώρας με τη Ρωσία. Σαν να μην έχει περάσει μία μέρα, δηλαδή. Εάν υπάρχουν ομοιότητες με άλλες κρίσεις όπως στη Βόρειο Αφρική και την Τουρκία αυτές σχετίζονται με τις διαμαρτυρίες εναντίον της αυταρχικότητας της εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση, οι Ουκρανοί κρατούν την τύχη της χώρας τους στα χέρια τους. Ούτε οι στενές σχέσεις τους με τη Ρωσία, ούτε απλώς και μόνο η επιλογή του ευρωπαϊκού δρόμου εγγυώνται την επιτυχία».

Πέρα από τα κοινά σημεία που ενδέχεται να υπάρχουν ανάμεσα σε λαϊκές εξεγέρσεις, ενδιαφέρον προκαλεί το ερώτημα κατά πόσο είναι εφικτό να μεταδοθεί το μικρόβιο της επανάστασης. Ο κ. Τζογόπουλος μου εξήγησε ότι « η γεωγραφική γειτνίαση και τα παρεμφερή πολιτιστικά χαρακτηριστικά αποτελούν βασική προϋπόθεση για να μεταδοθεί μια κοινωνική κρίση».

Τι συμβαίνει, ωστόσο, σε περίπτωση που τα αιτήματα των διαδηλωτών μοιάζουν;

Μου απαντά: «Ακόμα κι αν τα αιτήματα των διαδηλωτών μοιάζουν, συμβάντα στη Βραζιλία ή την Ταϊλάνδη δύσκολα επηρεάζουν τους Ευρωπαίους πολίτες. Αντιθέτως, στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή -παρά τις ενδοαραβικές διαφορές- υπάρχει κατά κάποιο τρόπο κοινός παρονομαστής από άποψη γειτνίασης, πολιτισμού και γενικότερης φιλοσοφίας των λαών. Και βέβαια καταλυτικός είναι ο ρόλος των ΜΜΕ, ώστε να υπάρχει συνεργασία των διαδηλωτών σε διεθνές επίπεδο αλλά και προβολή των αιτημάτων τους στο εσωτερικό».

Από περίεργεια ανοίγω το χάρτη για να δω τις χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία. Προσπάθησα να σκεφτώ ποιά χώρα θα μπορούσε να επηρεαστεί περισσότερο από την ουκρανική κρίση. Το βλέμμα μου έπεσε στη Λευκορωσία και διάβασα στο διαδίκτυο, πως ο επί 20ετίας πρόεδρος της, Αλεξάντερ Λουκασένκο, έχει χαρακτηριστεί ως «ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης». Στο παρελθόν, έχει γίνει λόγος για νοθεία στις εκλογές, πολιτικοί αντίπαλοι του έχουν συλληφθεί, ενώ πρόσφατα κεντροδεξιό κόμμα υποστήριξε ότι «η Ουκρανία δείχνει το δρόμο για τη καταπολέμηση της διαφθοράς, της αυθαιρεσίας και την αποκατάσταση της δικαιοσύνης». Ο κ. Τζογόπουλος σημειώνει ότι «η Λευκορωσία αποτελεί τον πιο πιθανό προορισμό μετάδοσης της ουκρανικής κρίσης, αν και η χώρα ελέγχεται από τη Μόσχα πολύ περισσότερο. Έτσι, το περιθώριο ευελιξίας της είναι περιορισμένο».

Μπορεί το περιθώριο των κυβερνήσεων να είναι περιορισμένο, όμως η βούληση και η ελευθερία των πολιτών στο τέλος υπερνικούν τα πολιτικά τερτίπια. Συχνά με τίμημα τις ίδιες τις ζωές τους…