Όταν η Alice Seeley Harris Αποκάλυπτε τη Φρίκη της Αποικιοκρατίας στο Κονγκό

Κονγκό, 1904. Ένας άνδρας κάθεται στη βεράντα, κοιτάζοντας κάτι έντονα. Στην αρχή δεν μπορείς να καταλάβεις τι, αλλά μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει την αποκρουστική αλήθεια. Είναι το κομμένο πόδι και χέρι ενός παιδιού.

Ο Nsala, ο άνδρας στη φωτογραφία, φωτογραφήθηκε από την Βρετανίδα ιεραπόστολο Alice Seeley Harris αφού έφθασε στην ιεραποστολή της κρατώντας ένα δέμα με ότι είχε απομείνει από την 5χρονη κόρη του. Είχε δολοφονηθεί και διαμελιστεί στο πλαίσιο τιμωρίας όταν το χωριό του απέτυχε να ανταποκριθεί να παραδώσει τις ποσότητες καουτσούκ που απαιτούσε το αυτοκρατορικό καθεστώς.

Η Harris τράβηξε εκατοντάδες φωτογραφίες σαν κι αυτή, τεκμηριώνοντας τη βία, την σκλαβιά και την εκμετάλλευση που είχε υποστεί ο λαός του Κονγκό από τους εκπροσώπους του Βέλγου βασιλιά Λεοπόλδου ΙΙ, ξαδέρφου της βασίλισσας Βικτωρίας. Από το 1885, κυβέρνησε το Ελεύθερο Κράτος του Κονγκό με στόχο να βγάλει λεφτά και έγινε πλούσιος εξαναγκάζοντας ανθρώπους να εργάζονται ενώ προς τα έξω φαινόταν ότι επρόκειτο για ανθρωπιστικό έργο. Αφού δημοσιοποιήθηκαν οι φωτογραφίες αυτές ανάγκασαν κόσμο στην Ευρώπη να έρθει αντιμέτωπος με το τι πραγματικά συνέβαινε και έτσι υπό την πίεση της κοινής γνώμης, το 1908, το Κονγκό εκχωρήθηκε στο βελγικό κράτος. Όμως δεν θα ανεξαρτητοποιούνταν παρά το 1960.

Με αφορμή τη συλλογή της Seeley Harris, που σπανίως βλέπει κανείς, να εκτίθεται στο Διεθνές Μουσείο Δουλείας στο Λίβερπουλ, επικοινώνησα τηλεφωνικά με τον διευθυντή του μουσείου δρ. Richard Benjamin.

VICE: Η Alice Seeley Harris πήγε στο Κονγκό όταν ήταν 20 ετών ως ιεραπόστολος και κατέληξε να φωτογραφίζει τις αποικιακές φρικαλεότητες. Τι γνωρίζουμε για τα κίνητρά της;
Δρ. Richard Benjamin: Ως ιεραπόστολος, προφανώς είχε ζήλο και σε άλλους τομείς. Μερικές φωτογραφίες είναι ενοχλητικές εάν σκεφθεί κανείς ότι έχει φωτογραφηθεί με τα παιδιά του Κονγκό. Είναι πραγματικά δύσκολο να καταλάβεις τι σκεφτόταν εκείνη τη στιγμή. Είναι μια ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση: η καμπάνια ήταν καλή αλλά η δουλειά που έκανε εκεί; Ποιοι ήταν οι λόγοι πίσω από αυτό;

Πείτε μας λίγο για το πώς είδαν τις φωτογραφίες της εκείνη την εποχή.
Βλέπετε μια καμπάνια ισοδύναμη του PowerPoint της εποχής: σλάιντ (διαφάνειες). Γίνονταν κυριολεκτικά εκατοντάδες συζητήσεις σε όλη τη χώρα -Λίβερπουλ, Λονδίνο, Γλασκώβη, Μπέρμινγχαμ- από μέλη της Ένωσης Μεταρρύθμισης Κονγκό, μιας πρώιμης οργάνωσης προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου μετείχε η Harris, ο σύζυγός της και άνθρωποι σαν τον δημοσιογράφο και ακτιβιστή Edmund Dean Morel.

Έκανε τη διαφορά αυτή η καμπάνια;
Σίγουρα. Άτομα στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας άρχισαν να υπογράφουν και να δίνουν χρήματα. Πρέπει να θυμάστε ότι ο βασιλιάς Λεοπόλδος συνδεόταν με τη βρετανική βασιλική οικογένεια. Ανεξάρτητα από το εάν η βασιλική οικογένεια είχε σχέση με αυτό ή όχι, θα το έβλεπαν με αυτό τον τρόπο.

Οι φωτογραφίες είναι αρκετά παραστατικές. Σας ενοχλεί αυτό;
Ως Διεθνές Μουσείο Δουλείας έχουμε στην κατοχή μας πολλές αποτρόπαιες φωτογραφίες, κάποιες μάλιστα σύγχρονες. Πάντα σκεφτόμαστε επί μακρώ και σε βάθος αυτό το θέμα. Δεν θέλεις να δείχνεις πράγματα που δεν χρειάζονται, αλλά υπάρχει μια λεπτή γραμμή επειδή θέλεις να δείξεις στον κόσμο περί τίνος πρόκειται.

Προσφάτως είδα μια παρουσίαση της ακαδημαϊκού Petra Bopp. Έδειξε μια φωτογραφία μιας νεαρής γυναίκας που διέσχιζε ένα ποτάμι, στο φως του ήλιου - μια υπέροχη εικόνα. Ψάχνει φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί από τον γερμανικό στρατό στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι στρατιώτες έφτιαχναν λευκώματα. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας υπήρχε η λέξη «ναρκαλιευτικό». Η κοπέλα ήταν ένα ανθρώπινο ναρκαλιευτικό.

Αυτή ήταν μια από τις πιο σοκαριστικές φωτογραφίες που έχω δει εδώ και πολλά χρόνια, αλλά στην πραγματικότητα ως φωτογραφία αυτή καθαυτή δεν εμπεριείχε βία. Με έκανε να σκεφτώ: υπάρχει κάτι που πρέπει να πούμε για τις μη βίαιες φωτογραφίες. Εάν τις εκθέσεις με καλό τρόπο, μπορούν πραγματικά να είναι περιγραφικές.

Η φωτογραφία στο πλαίσιο μιας καμπάνιας έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχει ένα άγχος να παρουσιαστεί το θετικό και όχι οι άνθρωποι ως θύματα. Παίζουν ακόμα κάποιο ρόλο φωτογραφίες σαν αυτές της Harris;
Γνωρίζω ότι η ΜΚΟ έχουν απομακρυνθεί από την απεικόνιση ενός μικρού παιδιού από την Αφρική, γύρω από το οποίο πετούν μύγες. Μεγάλωσα με αυτό το είδος φωτογραφιών Band Aid, οπότε καταλαβαίνω τι εννοεί ο κόσμος αλλά εάν ένας 10χρονος ή 15χρονος έβλεπε κάτι τέτοιο σήμερα, θα είχε την αίσθηση για το πόσο τρομακτικό είναι; Μερικές φορές πρέπει να έχεις ένα σφυρί και να το χτυπάς δυνατά.

Οπότε χρειάζεσαι και τα δύο;
Ναι, πρέπει να εμψυχώσεις τον κόσμο. Στο μουσείο υπάρχει μια έκθεση που ονομάζεται τοίχος των μαύρων που έχουν πετύχει πράγματα - το έχουμε φτιάξει σκόπιμα ώστε οι νέοι που πιθανώς μαθαίνουν για πρώτη φορά για το ρόλο της Βρετανίας ή του Λίβερπουλ στο δουλεμπόριο, να μην φεύγουν συνδέοντας την μαύρη ή την αφρικανική ιστορία αποκλειστικά με τη δουλεία και την καταπίεση. Πρέπει να είσαι σκληρός, αλλά μετά πρέπει να πεις: οι άνθρωποι ξεπερνούν πράγματα, πετυχαίνουν. Η Αφρική δεν είναι στάσιμη, τα πράγματα κινούνται προς τα εμπρός.

Οργανώσεις Κονγκολέζων συμμετέχουν στην έκθεση. Ποια είναι η άποψή τους;
Ο Vava Tampa, ιδρυτής του Save the Congo, ήρθε να μιλήσουμε για την δουλειά του. Έλεγε να μην συσχετίσουμε το Κονγκό μόνο με αρνητικές απεικονίσεις. Είχαμε ένα μέλος του Congolese Association of Merseyside, που αντιλαμβανόταν διαφορετικά τις δυσκολίες στο Κονγκό. Όταν μεγάλωνα, ο Mobutu Sese Seko θεωρούνταν δικτάτορας. Αλλά, το ενδιαφέρον είναι πως δεν ήταν τόσο αρνητική η γνώμη των Κονγκολέζων απέναντί του όσο ήταν η Δύση. Στην έκθεση έχουμε τον Patrice Lumumba ως μοντέλο με θετικό ρόλο, έναν αγωνιστή της ελευθερίας. Αυτή είναι η δική μας στάση, με την οποία ωστόσο δεν θα συμφωνούν όλοι στο Κονγκό.

Υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες φωτογραφίες που έχουν κολλήσει στο μυαλό σας;
Υπάρχει μια φωτογραφία, ενός Ευρωπαίου που τον μεταφέρουν σε ένα είδος αιώρας δυο Αφρικανοί αχθοφόροι. Ζητήσαμε από την Petronelle Moanda, επιχειρησιακή διευθύντρια του Congolese Association of Merseyside, να μας κάνει μια δήλωση. Μας είπε «είναι ευλογία να είσαι από το Κονγκό και κανένας δεν μπορεί να γίνει Κονγκολέζος μόνο με τη δύναμη, την απληστία ή την εξουσία». Σκοπίμως συνοδεύω αυτό το σχόλιο με την εν λόγω εικόνα για να πω ότι υπάρχει μια τρομακτική πτυχή στην ιστορία του Κονγκό, αλλά υπάρχουν και πολύ επιτυχημένοι και περήφανοι άνθρωποι.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.