Οι Δύτες της Βόρειας Θάλασσας Έχασαν τα Μυαλά τους για το Πετρέλαιο

Απόσπασμα από Pioneer

Κάποτε η Νορβηγία ήταν μια χώρα ψαράδων, υλοτόμων και τύπων που ήταν πραγματικά καλοί στο να διασχίζουν τα άγονα εδάφη για μέρες. Η υπόλοιπη Σκανδναβία κοίταζε αφ’υψηλού τα απλά ξαδέρφια τους που τρώνε φάλαινες. Το μισό σουηδικό βιβλίο με ανέκδοτα είναι γεμάτο με ιστορίες ή τσιτάτα μιας γραμμής που ουσιαστικά συνοψίζεται στη φράση «Οι Νορβηγοί είναι ηλίθιοι. LOL». Στη γη του black metal, λέγεται, ότι όλοι έπιναν αλκοόλ λαθραίας παραγωγής και τσακώνονταν στο δρόμο απλώς και μόνο για να καταπολεμήσουν τη βαρεμάρα. Οι Σουηδοί εξακολουθούν να κάνουν αστεία για εκείνους τους μέθυσους Νορβηγούς και ο φίλος μου ο Τομ, ο οποίος κατάγεται από κάπου κοντά στον Αρκτικό κύκλο, λέει ότι όλο αυτό με τους ‘καυγάδες και το λαθραίο αλκοόλ’ είναι το πώς εξακολουθούν να διασκεδάζουν τους εαυτούς τους εκεί. Ωστόσο σήμερα, τα σουηδικά ανέκδοτα είναι γεμάτα φθόνο και η κατανάλωση λαθραίου αλκοόλ είναι για χαβαλέ.

Αυτό συμβαίνει γιατί η Νορβηγία μία από τις πιο φτωχές χώρες της Ευρώπης, άλλαξε και έχει γίνει αγνώριστη μετά την άφιξη της πιο πολύτιμης και θανατηφόρας από τις σύγχρονες ανέσεις: του πετρελαίου. Από το 1969 και μετά, ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα. Τα μεγάλα βάθη των ωκεανών κατά μήκος των νορβηγικών ακτών δεν επέτρεψαν την διοχέτευση του πετρελαίου στην ξηρά με πετρελαιαγωγούς. Για να τοποθετήσουν έναν αγωγό σε τέτοια βάθη, οι νορβηγικές αρχές χρηματοδότησαν μια σειρά από δοκιμαστικές καταδύσεις, με την αμερικανική καταδυτική βιομηχανία να βοηθάει στην ανάπτυξη ασφαλών μεθόδων που θα επιτρέπουν στους δύτες να δουλεύουν σε βάθη μεγαλύτερα των 400 μέτρων κάτω από τα κύματα. Τεράστια χρηματικά ποσά περιμένουν οποιονδήποτε θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτούς τους φυσικούς πόρους. Εδώ, στο Βορρά, ήταν μια νέα άγρια δύση.

Στην αρχή, οι ξένες εταιρίες κυριάρχησαν στην εξερεύνηση της νορβηγικής υφαλοκρηπίδας. Αυτές οι εταιρίες ήταν υπεύθυνες για την ανάπτυξη των πρώτων κοιτασμάτων πετρελαϊου και φυσικού αερίου, αλλά το 1972, η νορβηγική κυβέρνηση ίδρυσε την Statoil και καθιερώθηκε η αρχή της συμμετοχής του Δημοσίου κατά 50% σε κάθε άδεια παραγωγής. Στις 10 Ιουνίου 1981, το νορβηγικό κοινοβούλιο ενέκρινε τα αναπτυξιακά σχέδια ενός πετρελαιαγωγού που θα έπαιρνε το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο από την παγωμένη Βόρεια Θάλασσα και θα το έφερνε στη στεριά. Ηκατασκευήήτανσταχέριατουκράτους. Η επιλογή διοχέτευσης των πετρελαϊκών πόρων στην ηπειρωτική Νορβηγία έκανε τη χώρα μία από τις πλουσιότερες στον κόσμο.

Μέλη της ομάδας του Statpipe– φωτογραφία ευγενική χορηγία του Angus Kleppe

Όπως πολλές ιστορίες για μεγάλο πλούτο, όμως, όλο αυτό έχει και μια σκοτεινή πλευρά που διερευνάται στη νέα ταινία του Erik Skjoldbjærg, το Pioneer, ένα θρίλερ γεμάτο ένταση το οποίο έχει ήδη επιλέξει ο Τζορτζ Κλούνεϊ για ριμέικ στη μοναδική γλώσσα του Θεού, τα αμερικανικά αγγλικά. Ο Skjoldbjærg έχει εμπειρία όταν πρόκειται το Χόλιγουντ να επιλέξει τις ταινίες του. Η ταινία-ντεμπούτο του, το Insomnia, ξαναγυρίστηκε από τον Κρίστοφερ Νόλαν με τους Αλ Πατσίνο και Ρόμπιν Γουίλιαμς.

«Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που το έκανε ο Νόλαν» μου λέει ο Skjoldbjærg. Το Pioneer, που έχει ένα πρωτότυπο σάουντρακ από τους Air, μιλάει για τους δύτες της Βόρειας Θάλασσας, γνωστούς επίσης και ως «πρωτοπόροι δύτες». Αυτοί ήταν οι άνθρωποι που κατέβηκαν σε νέα μεγαλύτερα βάθη στο πλαίσιο της διαδικασίας εξερεύνησης για το πετρέλαιο. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των δυτών υπέστησαν σωματική και ψυχολογική ζημία, συνέπεια του ότι επιχειρούσαν σε τέτοια βάθη. Σήμερα θεωρείται μη ασφαλές να καταδύεται κανείς κάτω από τα 180 μέτρα, αλλά τη δεκαετία του ’70, οι πρωτοπόροι δύτες δούλευαν σε πετρελαιαγωγούς έως και 500 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Ένας από αυτούς τους άνδρες ήταν ο Angus Kleppe, ο οποίος μου λέει ότι έχει «τραύματα νευρολογικής φύσεως» στο «κεντρικό νευρικό σύστημα» λόγω των καταδύσεων που έκανε για την Seaway Diving, μια εταιρία που συνεργαζόταν με τις εταιρίες πετρελαίου και το νορβηγικό κράτος. Ο Kleppe και η ομάδα του πετούσαν σε ένα πλοίο και στη συνέχεια τους έστελναν βαθιά μέσα στη θάλασσα μέσα σε ένα καταδυτικό κώδωνα όπου εισέπνεαν ένα ειδικό αέριο που τους επέτρεπε να δουλεύουν σε τέτοιες πιέσεις. Κάτω στο βυθό του ωκεανού, το μόνο φως που είχαν προερχόταν από ένα όχημα που έστελναν μαζί τους.

Ο πετρελαιαγωγός Statpipe, 350 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Βόρειας Θάλασσας-φωτογραφία από τον Angus Kleppe

Σε αυτά τα βάθη, ο Kleppe ποτέ δεν είδε κάποιο άλλο ζωντανό πλάσμα, εκτός από μία φορά που συνάντησε μια ομάδα Αμερικανών δυτών που διεκδικούσαν το ίδιο κοίτασμα πετρελαίου. «Τους έκανα νόημα. Όταν δουλεύεις σε τόσο επικίνδυνες συνθήκες, δεν κολυμπάς προς το μέρος τους και αρχίζεις να τραβάς τον εξοπλισμό τους. Μπορεί να είστε ανταγωνιστές αλλά είστε δύτες και σέβεστε ο ένας τον άλλον».

Αυτός ο σεβασμός εξακολουθούσε να είναι εμφανής στις παμπ της στεριάς, όπου οι δύτες από διαφορετικές χώρες προσπαθούσαν να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον με ιστορίες για τον ηρωισμό τους. «Είναι σαν στρατιώτες από διαφορετικά συντάγματα, όταν μαζεύονται όλοι μαζί να πιουν ένα ποτό, προσπαθείς να πεις την καλύτερη ιστορία» λέει ο Kleppe.

Η τεράστια ψυχική και σωματική κόπωση που υπέστησαν αυτοί οι άνθρωποι είχε αντίκτυπο πάνω τους. Οι δύτες που έκαναν κορεσμένες καταδύσεις έπρεπε να περάσουν εβδομάδες σε θαλάμους αποσυμπίεσης και το διακύβευμα ήταν τόσο μεγάλο. Οι δύτες χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα για νέο αέριο ή ιατρική πρόοδο που θα μπορούσε να δώσει στην εταιρία τους πλεονέκτημα. «Όλοι πειραματίζονταν αλλά οι δύτες δεν ενημερώνονταν για τις πιο πιθανές συνέπειες» λέει ο Skjoldbjærg, ο οποίος θεωρεί ότι η ταινία του μνημονεύει μια πολύ σημαντική στιγμή στην ιστορία της Νορβηγίας.

Ορισμένοι από τους πρωτοπόρους δύτες- φωτογραφία από τον Angus Kleppe

«Όταν μεγάλωνα, πάντα ένιωθα ότι η Νορβηγία ήταν το μικρό αδερφάκι της Σκανδιναβίας. Η ανεύρεση πετρελαίου τα άλλαξε όλα. Σε 20 ή 30 χρόνια, η χώρα έγινε ένα διαφορετικό μέρος. Άλλαξε τη νοοτροπία μας και άλλαξε το ποιοι είμαστε» λέει. «Το να γίνει κανείς πλούσιος έχει πολλές πλευρές. Ο πλούτος είναι θετικό πράγμα, αλλά όταν μεγάλωνα υπήρχε μια ισχυρή αίσθηση της κοινότητας στη Νορβηγία. Εξαρτιόμασταν ο ένας από τον άλλον. Πιστεύω ότι αυτό ίσως έχει χαθεί».

Οι δύτες της Βόρειας Θάλασσας, άνθρωποι της εργατικής τάξης από αγροτικές περιοχές ή τις πόλεις-λιμάνια της Νορβηγίας, είναι σύμβολο αυτού. «Οι δύτες κέρδιζαν εμπιστοσύνη από το πόσο καλά καταδύονταν» μου λέει ο Skjoldbjærg, «αλλά γρήγορα διαπίστωσαν πως τα σοβαρά σωματικά και ψυχικά προβλήματα ήταν το αντίτιμο που έπρεπε να πληρώσουν για αυτό». Το πετρέλαιο έφερε αδιανόητο πλούτο στη Νορβηγία, όμως έφερε και τριβή σε μια κοινωνία που κάποτε ήταν κλειστή.

Αυτό είναι κάτι που συνάγεται όταν ο Kleppe μιλάει για την επαγγελματική υπερηφάνεια που προέκυπτε από τη γενναιότητα του και τη γενναιότητα όσων ήταν γύρω του. «Οι Νορβηγοί είχαν το ρεκόρ-φθάσαμε στα 500 μέτρα-και υπήρχε τεράστια επαγγελματική περηφάνεια που προέκυψε από αυτό. Θέλαμε να είμαστε ικανοί να συνεχίσουμε» λέει.

Δύτης που εργάζεται στον πετρελαιαγωγό Statpipe- φωτογραφία από τον Angus Kleppe

Αυτή η περηφάνεια του έδωσε κουράγιο να συνεχίσει αλλά δεν επισκίασε την οργή που τελικά αισθάνεται για την κυβέρνηση του και τις πετρελαϊκές εταιρίες που επωφελήθηκαν πλουσιοπάροχα από την επικίνδυνη και βλαβερή δουλειά που έκανε. «Όλες οι κυβερνήσεις είναι το ίδιο. Θέλουν τα λεφτά τους. Δεν είμαι δυσαρεστημένος με την εταιρία καταδύσεων όπου εργάζομαι αλλά είμαι ενοχλημένος με τις κυβερνήσεις και τις πετρελαϊκές εταιρίες που εμπλέκονται» λέει.

Τα τελευταία χρόνια, η νορβηγική κυβέρνηση έχει δεχθεί αρκετές αγωγές από δύτες της Βόρειας Θάλασσας. Τον Μάρτιο του 2004, περίπου 200 δύτες πήραν αποζημίωση ποσά έως και 458.000 δολάρια. Σήμερα, υπάρχει μια άλλη υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Το 2012, ο Henning Haug από την οργάνωση δυτών Offshore Dykker Unionen είπε ότι η Νορβηγία «πρέπει να βλέπει ως πολύ ντροπιαστικό το ότι ο πλούτος της στηρίζεται στις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο σοβαρού χαρακτήρα που τώρα θα επισημανθούν σε ένα διεθνές δικαστήριο».

Όταν το πετρέλαιο έκανε πλούσια τη χώρα, «η Νορβηγία έμαθε πώς να αποκτήσει τον έλεγχο σε μια βιομηχανία πολύ μεγαλύτερη από την ίδια» λέει ο Skjoldbjærg. Ωστόσο όσα έκαναν για να φθάσουν εκεί παγίωσαν μερικά από τα πιο ανησυχητικά στοιχεία του καπιταλισμού. Το ΔΝΤ, σήμερα, κατατάσσει τη Νορβηγία στην 4η θέση των πλουσιότερων χωρών του πλανήτη, λαμβάνοντας υπόψη το κατά κεφαλήν εισόδημα, κάτι που θα ήταν αδιανόητο για κάποιον που μεγάλωσε πριν η Βόρεια Θάλασσα να αποκαλύψει τα πλούτη της. Αυτός ο πλούτος διασφαλίστηκε σε βάρος των απλών εργαζομένων Νορβηγών. Μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους εξακολουθούν να δίνουν μάχη για αποζημίωση λόγω των όσων πέρασαν. Η ταινία Pioneer μας πηγαίνει πίσω στην αρχή της συνεχιζόμενης ιστορίας, όταν όλα παίζονταν και τα πλούσια σε φυσικούς πόρους νερά της Βόρειας Θάλασσας έπαιζαν παρόμοιο ρόλο με αυτό που διαδραμάτισαν οι γεμάτες πετρέλαιο έρημοι του Ιράκ μερικές δεκαετίες αργότερα.

Το Pioneer κυκλοφόρησε σε DVD και Blu-Ray στις 4 Αυγούστου.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.