Τι Μάθαμε για τη Γεωπολιτική το 2014

​Οποτεδήποτε ο κόσμος πάει κατά διαόλου, πάντα εκπλησσόμαστε που κάτι τόσο περίεργο συνέβη. Ωστόσο για κάποιο λόγο, επιστρέφουμε σε κάτι μεσήλικες τηλεοπτικούς τύπους για να μας πουν τι θα συμβεί ή τι δεν θα συμβεί το επόμενο διάστημα, έστω κι αν είναι οι ίδιοι τυπάδες που απέτυχαν να προβλέψουν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, την οικονομική κρίση και την αραβική άνοιξη. Στην πραγματικότητα, οι ίδιοι άνθρωποι που περιφέρονται στα καλωδιακά δίκτυα κάνοντας μεγάλες προβλέψεις σχετικά με την κατεύθυνση προς την οποία θα περιστραφεί ο κόσμος, είναι και εκείνοι που εξακολουθούν να αποδεικνύονται λάθος από τα πραγματικά γεγονότα.

Το 2014, η γεωπολιτική αποδείχθηκε ότι ήταν προβλέψιμα απρόβλεπτη. Οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριφέρθηκαν περίεργα, περιοχές που φαίνονταν να είναι σε καλό δρόμο κατάρρευσαν και οι παγκόσμιες αγορές κινήθηκαν με μυστηριώδεις τρόπους. Ορίστε τι μάθαμε:

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι πολύ, πολύ πεινασμένος

Τανκ περιπολούν στα διεθνή σύνορα, ένοπλοι άνδρες εισβάλλουν σε αστυνομικά τμήματα και μεγάλες δυνάμεις μάχονται για το μέλλον της Ευρώπης-ακούγεται σαν σενάριο από ειδικό αφιέρωμα στο History Channel. Στην πραγματικότητα ήταν η Ουκρανία το 2014. Η κρίση άρχισε τον περασμένο Νοέμβριο, όταν ο φιλοδυτικοί Ουκρανοί κατέλαβαν την κεντρική πλατεία του Κίεβου για να διαμαρτυρηθούν κατά της κυβέρνησης που θεωρούσαν πολύ διεφθαρμένη, πάρα πολύ αυταρχική και με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να αυτοσυντηρηθεί σε βάρος του εθνικού συμφέροντος. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, ​Βίκτορ Γιανούκοβιτς, αρνήθηκε να υπογράψει μια συμφωνία οικοδόμησης στενότερων σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και αντί αυτού δέχθηκε δωροδοκία ύψους 15 δις δολαρίων από την Ρωσία. Μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου, κι ενώ οι αθλητές ανταγωνίζονταν στους χειμερινούς αγώνες ​στο Σότσι που δεν είχε ίχνος χιονιού περίπου 100 διαδηλωτές σκοτώθηκαν στο Κίεβο. Πριν να σβήσει η ολυμπιακή φλόγα, η αντιπολίτευση ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Ουκρανίας και ο Γιανούκοβιτς διέφυγε στη Ρωσία.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δεν ήταν ευτυχισμένος με αυτό που είδε ως συνωμοσία για να μπει η Ουκρανία σε δυτική τροχιά. Οπότε έκανε αυτό που θα έκανε οποιοσδήποτε λογικός ισχυρός άνδρας: άρπαξε την Κριμαία, μια χερσόνησο που ανήκε στην Ουκρανία και η οποία ήδη φιλοξενούσε μια ρωσική ναυτική βάση και μια εθνοτική ρωσική πλειοψηφία πρόθυμη να αποσχιστεί. Έπειτα, έπαιξε με τα παράπονα των ντόπιων για να προκαλέσει αναταραχή στην ανατολική Ουκρανία, όπου οι φιλορώσοι αυτονομιστές ανακήρυξαν τη δική τους συνομοσπονδια που ονομάζεται «Νέα Ρωσία». Οι αντάρτες που είναι σχεδόν βέβαιο ότι κατάρριψαν επιβατικό αεροσκάφος της Malaysia Airlines, το δεύτερο της εταιρίας που πέφτει το 2014. Είχαν τη στήριξη χιλιάδων στρατιωτών των ρωσικών δυνάμεων που διέσχισαν τα σύνορα με οχήματα χωρίς διακριτικά. Παραδόξως, το Κρεμλίνο αρνείται να παραδεχθεί την παρουσία τους και θάβει ​στα κρυφά τους νεκρούς στρατιώτες τους.

Το κύριο δίδαγμα εδώ είναι ότι ο Πούτιν είναι πιο ριψοκίνδυνος από ό, τι σχεδόν όλοι περίμεναν. Ωστόσο είναι άξιο απορίας, εάν προκλήθηκε. Οι Ρώσοι ισχυρίζονται πως η Δύση διευρύνει τη στρατιωτική ΝΑΤΟϊκή συμμαχία και την Ευρωπαϊκή Ένωση, έως το κατώφλι της Ρωσίας και μερικοί ​λένε ότι η αντίδρασή του ήταν προβλέψιμη. Όμως η Ευρώπη υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει αφήσει πίσω της αυτού του είδους την παλιά σχολή της ρεάλπολιτικ, ενώ η τραμπούκικη συμπεριφορά της Ρωσίας είναι πολύ δύσκολο να δικαιολογηθεί. Για τους ανθρώπους που ζουν στη ζώνη πυρός του Πούτιν, το ερώτημα είναι άσχετο: παρά της δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και μια επίσημη κατάπαυση του πυρός μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, οι μάχες συνεχίζονται.

Όταν η Μέση Ανατολή μοιάζει ότι δεν μπορεί να βαφτεί περισσότερο με αίμα, βάφεται

Η αναταραχή στη Μέση Ανατολή επίσης φαίνεται να ανήκει σε έναν άλλον αιώνα, αλλά πιο τρομακτικό και αιματηρό. Οι τζιχαντιστές στη Συρία, δεν αρκέστηκαν απλώς στο να επισκιάσουν την επανάσταση κατά του Μπασάρ αλ-Άσαντ, ενώθηκαν με τους σουνίτες αδελφούς τους πέρα από τα σύνορα του Ιράκ και ανακήρυξαν το χαλιφάτο που ονομάστηκε ​Ισλαμικό Κράτος. Οι τρομοκράτες κέρδισαν εδάφη αστραπιαία, κατέλαβαν εκατοντάδες τετραγωνικά μίλια και κατάφεραν να φθάσουν μόλις 16 μίλια από το Διεθνές Αεροδρόμιο της Βαγδάτης. Επιπροσθέτως στη δολοφονία αδιευκρίνιστου αριθμού Ιρακινών και Σύρων, οι οποίοι αντιστάθηκαν στην κυριαρχία τους, το Ισλαμικό Κράτος αποκεφάλισε τρεις Αμερικανούς και κοινοποίησε τα σχετικά βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος απεγνωσμένα θέλει να απαλλαχθεί από το χαμό που άφησε ο προκάτοχός του πίσω του στο Ιράκ, απαντάει διστακτικά. Στη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού, οι νίκες του Ισλαμικού Κράτους ξύπνησαν τα Ρεπουμπλικανικά γεράκια στο Κογκρέσο, και ​ζήτησαν μια επιθετική παρέμβαση. Χρειάστηκε να φθάσουμε μέχρι τον Αύγουστο και αφού το Ισλαμικό Κράτος είχε οδηγήσει χιλιάδες πολίτες σε μια οροσειρά στο βόρειο Ιράκ, προκειμένου να ενδώσει ο Ομπάμα και να επιστρέψει στο Ιράκ. Ενέκρινε τις αεροπορικές επιθέσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους, την ανθρωπιστική βοήθεια για τους πολίτες, την επιπλέον στήριξη των Σύρων ανταρτών και την αποστολή στρατιωτικών συμβούλων για να εκπαιδεύσουν τα ιρακινά στρατεύματα.

Τώρα που οι Ρεπουμπλικάνοι πήραν το Κογκρέσο, ο Ομπάμα θα έχει ακόμα μικρότερα περιθώρια να υπαναχωρήσει από τη Μέση Ανατολή. Και έτσι ο πρόεδρος που έκανε προεκλογική εκστρατεία βασισμένη στο τέλος του πολέμου στο Ιράκ, πιθανώς θα φύγει από το Λευκό Οίκο ενώ ο πόλεμος μαίνεται-για να μην πούμε τίποτα για το εντεινόμενο χάος στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Υεμένη. Κάπου στο Λευκό Οίκο, ο Ομπάμα ζει μια ​στιγμή σαν Μάικλ Κορλεόνε [σημ. ο πρωταγωνιστής από την ταινία «Νονός»]: «Απλώς όταν νόμιζα ότι ήμουν εκτός, με ξανατράβηξαν μέσα».

Ο Έμπολα δεν είναι το χειρότερο από τα προβλήματα της Αφρικής

Όταν η επιδημία του Έμπολα στη Λιβερία, τη Γουϊνέα και τη Σιέρα Λεόνε έγινε το μεγαλύτερο πρωτοσέλιδο της Αφρικής αυτή τη χρονιά, μια εξίσου εντεινόμενη για περισσότερο καιρό και θανατηφόρα κρίση είχε φθάσει σε νέα επίπεδα ρεκόρ στη Νιγηρία. Εκεί, όπως στο Ιράκ και τη Συρία, εξτρεμιστές Ισλαμιστές έκαναν τη ζωή δύσκολη. Όπως κι άλλες χώρες στην ίδια γεωγραφική περιοχή, η Νιγηρία-η πλέον πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου της- υποφέρει από το διχασμό του πολιτικά ισχυρού χριστιανικού νότου με τον περιθωριοποιημένου μουσουλμανικού βορρά. Και εδώ μπαίνει η ισλαμιστική παραστρατιωτική οργάνωση Μπόκο Χαράμ, που το όνομα της σημαίνει «η Δυτική εκπαίδευση είναι απαγορευμένη». Επιβάλλει το νόμο της σαρία από πόλη σε πόλη και πολεμάει με τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας, που έχουν κερδίσει τη φήμη ότι απαντούν αδιακρίτως. Παρόλο που η σύρραξη μαίνεται χρόνια τώρα, ο αριθμός των νεκρών ​εκτοξεύτηκε το 2014, με περισσότερους από 10.000 ανθρώπους να έχουν χάσει τη ζωή τους.

Οι περισσότεροι Αμερικανοί άκουσαν για το τι γίνεται εκεί μόνο αφού η Μπόκο Χαράμ ​απήγαγε 276 μαθήτριες από την πόλη Chibok τον Απρίλιο, τις έκρυψε μέσα στο δάσος και τις έντυσε με μαύρες και γκρι ρόμπες. Η τραγωδία οδήγησε στη δημιουργία του hashtag #BringBackOurGirls στο Twitter και σε μια χαώδη απάντηση από την νιγηριανή κυβέρνηση. Ο πρόεδρος Τζόναθαν Γκούντλακ περίμενε τρεις εβδομάδες μετά την απαγωγή για να μιλήσει δημοσίως για τα κορίτσια και η σύζυγός του Patience, ​άφησε να εννοηθεί ότι το όλο γεγονός ήταν ψεύτικο. Υπάρχουν πολλές ψευδείς αναφορές για την επικείμενη απελευθέρωση των κοριτσιών, ωστόσο έως τα μέσα Δεκεμβρίου, παραμένουν αιχμάλωτες, «παντρεμένες» με μαχητές.

Το πετρέλαιο μπορεί να φθηνύνει

Οι περισσότεροι ειδικοί του κλάδου ​δεν το προέβλεψαν αλλά από τον Ιούνιο, οι παγκόσμιες τιμές πετρελαίου έχουν μειωθεί κατά 40% φθάνοντας στις αρχές Δεκεμβρίου στο χαμηλότερο επίπεδο της ​5ετίας. Οι λόγοι ποικίλλουν: τα αποθέματα των ΗΠΑ έχουν αυξηθεί (ναι, εν μέρει χάρη στη μέθοδο εξόρυξης fracking), η ζήτηση στην Ασία έχει παγώσει και τα πετρελαιοπαραγωγικά κράτη (με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία) αρνούνται να μειώσουν την παραγωγή για να ενισχύουν τις τιμές. Στην Αμερική, το 2014, η μέση τιμή της βενζίνης άρχισε στα 3,26 δολάρια το γαλόνι και έχει πέσει στα 2,63 δολάρια. Θεωρείστε το κέρδος ως πρώιμο χριστουγεννιάτικο δώρο.

Εκτός κι αν ζείτε στο Χιούστον. Οι Αμερικανοί παραγωγοί πετρελαίου πανικοβάλλονται, επειδή η τιμή ενός βαρελιού μαύρου χρυσού έχει μειωθεί τόσο πολύ που μπορεί να μην είναι επικερδής η άντληση του από το έδαφος, ιδιαιτέρως εάν δεν είναι εύκολο να λυθεί μέσα από το σχιστόλιθο. Ήδη η Big Oil έχει αρχίσει να ​κλιμακώνει τις επενδύσεις στον τραπεζικό τομέα και να απολύει εργαζομένους.

Εάν οι Αμερικανοί παραγωγοί πετρελαίου έχουν αρχίσει να ιδρώνουν, τα κατεξοχήν κράτη-παραγωγοί πετρελαίου όπως είναι η Ρωσία, η Νιγηρία, το Ιράν, η Βενεζουέλα και η Σαουδική Αραβία κυριολεκτικά έχουν πανικοβληθεί. Οι προϋπολογισμοί τους εξαρτώνται σχεδόν εξολοκλήρου στα έσοδα από το πετρέλαιο και οι περικοπές δεν θα χαροποιήσουν τους λαούς, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο της ​αποσταθεροποίησης. Η πλέον τρομακτική προοπτική είναι η κατάρρευση της Σαουδικής Αραβίας. Το κράτος αποζημίωσε τους κατοίκους του για να αποφύγει την επανάσταση του 2011, αλλά εάν οι τιμές του πετρελαίου παραμείνουν χαμηλές, ίσως να μην μπορεί να αντέξει οικονομικά να κάνει το ίδιο την επόμενη φορά. Πολλοί Ρώσοι υποστηρίζουν τον Πούτιν επειδή βελτίωσε το επίπεδο ζωής τους και με τη ρωσική οικονομία να είναι έτοιμη για ύφεση, θα έχει ελάχιστους λόγους για να εγκαταλείψει το δημοφιλές τέχνασμα της Ουκρανίας. Η οικονομία της Βενεζουέλας, στο μεταξύ, βρίσκεται σε δίνη, όπως και τα ποσοστά αποδοχής του προέδρου της. Η πτήση σας προς το Καράκας θα είναι φθηνότερη, αλλά μπορεί να μη θέλετε να βγείτε από το αεροπλάνο.

Η Κίνα μπορεί να γίνει πολύ επιθετική

Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής των ΗΠΑ φέτος δεν αστειευόταν. Στην Κίνα, ο πρόεδρος της Ξι Τζιπίνγκ απέλυσε υψηλόβαθμους αξιωματούχους του Κομμουνιστικού Κόμματος στο όνομα της ​καταπολέμησης της διαφθοράς, παρουσίασε καινούριους νόμους που περιορίζουν την ελευθερία του Ίντερνετ, αρνήθηκε βίζες σε ξένους δημοσιογράφους και καθάρισε το κίνημα των διαδηλωτών Occupy Hong Kong. Στο εξωτερικό, έχει κυριολεκτικά ξαναζωγραφίσει το χάρτη, διατυπώνοντας ​​επιθετικές ναυτικές διεκδικήσεις στα ανοιχτά των κινεζικών ακτών. Τον Μάιο, η Κίνα προκάλεσε υστερία στο Βιετνάμ στέλνοντας ένα στόλο πλοίων για να συνοδέψει μια εξέδρα πετρελαίου σε διαφιλονικούμενα ύδατα. Τον Ιούνιο, κινεζικά μαχητικά τζετ προκάλεσαν διεθνές επεισόδιο πετώντας σε απόσταση μόλις 30 μέτρων από ιαπωνικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη.

Η Κίνα δεν κατάφερε να ξεπεράσει τις ΗΠΑ φέτος, και υπάρχει μικρή πιθανότητα να το κάνει συντόμως-το κινεζικό ναυτικό έθεσε σε υπηρεσία το πρώτο της αεροπλανοφόρο (ένα ουκρανικό) το 2012, κάτι που το αμερικανικό ναυτικό κατάφερε πριν από 90 χρόνια. Ωστόσο, υπήρξαν κάποιες κρίσιμες στιγμές μεταξύ των δυο χωρών το 2014, ενώ η κυβέρνηση Ομπάμα προσπαθούσε να «περιστραφεί» γύρω από την Ασία, αυξάνοντας τις πιθανότητες μιας συμπλοκής. Κανείς δεν θέλει μια ναυμαχία στον Ειρηνικό, αλλά καθώς η Κίνα συνεχίζει να μεταφράζει την οικονομική της δύναμη σε στρατιωτική ισχύ, φαίνεται ότι ακόμα και ήσσονος σημασίας διαφωνίες μπορεί να εξελιχθούν σε διεθνή κρίση.

Δεν είναι όλα τόσο τραγικά όσο φαίνονται

Όσο άσχημος φάνηκε να είναι ο κόσμος το 2014, πάντα υπάρχει μια αισιόδοξη νότα. Το παιχνίδι ισχύος του Πούτιν στην Ουκρανία ήταν πραγματικά μια πράξη αδυναμίας, μια αντίδραση στην επιθυμία των περισσότερων Ουκρανών να εγκαταλείψουν τη Μητέρα Ρωσία και να ενταχθούν στη Δύση, όπου το μέλλον μοιάζει φωτεινότερο. Στη Μέση Ανατολή τα πράγματα έγιναν άσχημα και η περιοχή βουτήχτηκε στο αίμα, αλλά ο οποιοσδήποτε μπορεί να σας πει ότι αυτό είναι το ταξίδι από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Η βία στη Νιγηρία (και η ιογενής επιδημία στα δυτικά της) δεν θα έπρεπε να επισκιάσει την οικονομική πρόοδο που σημειώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου. Οι χαμηλές τιμές πετρελαίου, σε συνδυασμό με τις αυστηρές κυρώσεις, μπορεί να αναγκάσουν το Ιράν να παραμείνει στο τραπέζι των πυρηνικών διαπραγματεύσεων. Και η Κίνα, παρά τη φασαρία που κάνει στη γειτονιά της, δεν έχει κανέναν λόγο να σταματήσει να παίζει στην παγκόσμια καπιταλιστική τάξη.

Επιπλέον όταν πρόκειται για γεωπολιτική, όλα σχετίζονται με το παιχνίδι μακροπρόθεσμα. Και υπό αυτή την έννοια, τα πράγματα δεν ήταν και τόσο κακά το 2014: τα αυτοκίνητα είναι περισσότερο οικονομικά από πλευράς καυσίμων, οι υπολογιστές είναι ταχύτεροι και η ανθρωπότητα είναι πιο υγιής, πλουσιότερη και πιο ελεύθερη από ποτέ. Έχετε αυτό στο μυαλό όταν θα ξεκινήσει το 2015.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.